Θα περίμενε κανείς ότι το στοιχείο που θα χαρακτήριζε τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές θα ήταν η προοπτική εκλογής της πρώτης γυναίκας προέδρου των ΗΠΑ, κάτι που φαίνεται ότι είναι αρκετά πιθανό να πετύχει η Χίλαρι Κλίντον. Ωστόσο, ελάχιστες αναφορές γίνονται πια σχετικά με αυτό. Αντιθέτως, η πλειονότητα των παρατηρητών έχει επικεντρωθεί στο φαινόμενο «Ντόναλντ Τραμπ». Πιθανόν να έχει παίξει κάποιο ρόλο το γεγονός ότι ο τωρινός πρόεδρος των ΗΠΑ υπήρξε ο πρώτος Αφροαμερικανός πρόεδρος και άρα το στοιχείο ιστορικότητας που συνδέεται με την εκλογή της πρώτης γυναίκας να έχει κάπως ατονήσει, αφού εξάλλου πολλοί ήταν αυτοί που ανέμεναν την υποψηφιότητα Κλίντον εδώ και αρκετά χρόνια. Σίγουρα όμως, σε αυτό έχει συμβάλει και η εκρηκτική φυσιογνωμία του Ρεπουμπλικανού υποψηφίου. Παραβιάζοντας σχεδόν όλους τους παραδοσιακούς κανόνες πολιτικής επικοινωνίας και πολιτικής ορθότητας σε προεδρικές εκλογές, ο πολυεκατομμυριούχος Τραμπ εμφανίζεται ως ο ηγέτης ενός οργισμένου λαϊκού κινήματος, κυρίως λευκών ανδρών της εργατικής τάξης, μορφωτικού επιπέδου δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το οποίο αποσκοπεί στη ρήξη με το πολιτικό κατεστημένο της Ουάσιγκτον· και νοσταλγεί παράλληλα την επιστροφή σε μία φαντασιακή συντηρητική Αμερική, περισσότερο αυταρχική, λιγότερο κοσμοπολίτικη και περιφραγμένη από φράχτες που θα κρατάνε μακριά τους εξωτερικούς κινδύνους. Πρόκειται για ένα ξεκάθαρο εθνολαϊκιστικό μήνυμα, που ελάχιστα φαίνεται να διαφέρει από αντίστοιχα που εκπέμπονται και στην Ευρώπη.
Θα ήταν όμως λάθος να θεωρηθεί το φαινόμενο αυτό κάτι αποκομμένο από τη γενικότερη πορεία του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, άλλοτε κατεξοχήν πολιτικού φορέα των οικονομικών και κοινωνικών ελίτ. Αντιθέτως, είναι πολύ πιθανόν ο Τραμπ να αποδειχθεί απλώς ο πρώτος σε μία σειρά διαδοχικών εθνολαϊκιστών υποψηφίων των Ρεπουμπλικανών και ο Μιτ Ρόμνεϊ ο τελευταίος εκλεκτός της κομματικής ελίτ που κατόρθωσε να εξασφαλίσει το χρίσμα. Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε ότι ο υποψήφιος που συγκέντρωσε τις περισσότερες ψήφους μετά τον Τραμπ στις εσωκομματικές εκλογές για το ρεπουμπλικανικό χρίσμα, ήταν ο επίσης λαϊκιστής και βαθιά συντηρητικός γερουσιαστής Τεντ Κρουζ από το Τέξας, πρόσωπο σχεδόν εξίσου αντιπαθές στην παραδοσιακή κομματική ελίτ, όσο και ο Τραμπ. Η πραγματικότητα είναι ότι η κοινωνική βάση του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος βρισκόταν ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 σε μία πορεία βαθμιαία αυξανόμενης ριζοσπαστικοποίησης, υπό την επιρροή θρησκευτικών και πολιτικών ριζοσπαστικών συντηρητικών ομάδων. Αν και η συμβίωση των ομάδων αυτών με την παραδοσιακή κομματική ελίτ και αυτά που εκείνη πρέσβευε, κατέστη δυνατή για μεγάλο διάστημα, με αποκορύφωμα την προεδρία Μπους του νεότερου, ήταν αναπόφευκτο ότι τελικά θα οδηγούσε σε πλήρη μετάλλαξη της φυσιογνωμίας του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος και στην ολοσχερή ρήξη μεταξύ της πιο μετριοπαθούς και κοσμοπολίτικης κορυφής του και της πολύ πιο συντηρητικής, νατιβιστικής και ακτιβιστικής βάσης του.
Η υποψηφιότητα του Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι ένα αυτοτελές, νεοπαγές φαινόμενο αλλά η αναπόφευκτη κατάληξη του εθνολαϊκιστικού ριζοσπαστισμού, που εδώ και χρόνια κυριαρχεί στην κοινωνική βάση των Ρεπουμπλικανών. Το πρόβλημα βεβαίως για το μέλλον του κόμματος είναι ότι αν και οι κοινωνικές ομάδες αυτές είναι κυρίαρχες εσωκομματικά, αντιπροσωπεύουν μία μειοψηφία –η οποία μάλιστα βαίνει φθίνουσα– στο ευρύτερο εκλογικό σώμα. Για πρώτη φορά στις φετινές προεδρικές εκλογές, το ποσοστό των λευκών ψηφοφόρων μπορεί να πέσει κάτω από το 70% του συνολικού εκλογικού σώματος. Αυτό μάλιστα το μειωμένο ποσοστό λευκών θα περιλαμβάνει αρκετές γυναίκες και άνδρες πανεπιστημιακής μόρφωσης, που μαζί με τις μειονότητες Αφροαμερικανών και Ισπανόφωνων πιθανότατα αρκούν για να φράξουν τον δρόμο στο κίνημα των «θυμωμένων λευκών ανδρών» του Τραμπ και να βοηθήσουν τους Δημοκρατικούς να διατηρήσουν τον έλεγχο του Λευκού Οίκου, έστω κι αν έχουν ως υποψήφια την όχι δημοφιλή Χίλαρι Κλίντον, ίσως την πλέον κλασική εκπρόσωπο του παραδοσιακού πολιτικού κατεστημένου.
*Ο κ. Νικόλας Νικολαΐδης είναι δικηγόρος.