Τα κείμενα που επιδιώκουν να αφουγκραστούν και να υποδεχτούν το νέο έτος εκφράζουν συνήθως τις ατομικές μας προσδοκίες και εκτιμήσεις για τη νέα χρονιά. Απολογιστικά και μετριοπαθή σε ύφος, προσπαθούν να δώσουν μια νότα συγκρατημένης αισιοδοξίας για το μέλλον ή, για να μεταχειριστώ έναν όρο που χρησιμοποιήθηκε πρόσφατα σε μια συζήτηση για την κλιματική συμφωνία και την προσφυγική κρίση, επιδεικνύουν μια «πεισματάρικη αισιοδοξία».
Στο τέλος του 2015 είχα κλείσει ένα παρόμοιο άρθρο με τις σκέψεις και τις ελπίδες μου για το επερχόμενο 2016 γράφοντας: «Το 2016 ελπίζουμε ότι θα είναι το εναρκτήριο έτος για τη γραφή μιας νέας αφήγησης, η χρονιά της εμφάνισης ενός ριζικά διαφορετικού λόγου, η δημιουργία μιας νέας αρχής, μιας νέας πραγματικότητας».
Ας αφεθούμε στη φαντασία μας για λίγο…
…καθώς μετρούμε αντίστροφα τις τελευταίες ημέρες και ώρες του 2016, γίνεται φανερό ότι βιώνουμε το ξεκίνημα της «γραφής μιας νέας αφήγησης», όπως είχαμε ελπίσει ένα χρόνο πριν. Η τρόικα ανακοίνωσε ότι είναι έτοιμη να ξεκινήσει τη λήψη μέτρων για την απάλειψη του επαχθούς ελληνικού χρέους στο σύνολό του. Οντως, μια νέα αφήγηση με την προοπτική να επανακαθορίσει και να δημιουργήσει τις απαραίτητες συνθήκες για την επανεκκίνηση όχι μόνο της ελληνικής οικονομίας, αλλά και της ελληνικής κοινωνίας γενικότερα.
Με βάση τις συζητήσεις και αναλύσεις των τελευταίων χρόνων, η συντριπτική πλειονότητά μας πιστεύει ότι αυτό το υποθετικό, βέβαια, σενάριο είναι το μόνο που χρειάζεται ώστε να ξετυλιχτεί αυτή η νέα αφήγηση: ότι όλη η δυσανεξία που μαστίζει την ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια είναι άμεση συνέπεια εξωγενών και προσωρινών παραγόντων και καταστάσεων και όχι το αποτέλεσμα μιας βαθιάς ριζωμένης ασθένειας και σήψης που επωάζεται στα σπλάχνα της για ολόκληρες δεκαετίες.
Η αισιόδοξη εξ ορισμού ανθρώπινη φύση μας μας οδηγεί να προσεγγίζουμε τις κοινωνίες μέσω της έννοιας της προόδου, δηλαδή μέσω μιας σταθερής γραμμικής κίνησης προς τα εμπρός. Αντιθέτως, η Ιστορία μάς διδάσκει την επανάληψη και την κυκλική κίνηση και φύση των πραγμάτων. Είναι με αυτό κατά νου, που κάποιος μπορεί να καταλήξει στο οδυνηρό συμπέρασμα, δυστυχώς, ότι ακόμη και η ριζική, υποθετική απόφαση να διαγραφεί το σύνολο του ελληνικού χρέους δεν θα σήμαινε απαραίτητα το γράψιμο μιας νέας αφήγησης. Θα ήταν απλώς θέμα χρόνου προτού αρχίσει η παλινδρόμηση στο σημείο όπου βρισκόμαστε σήμερα, με το ίδιο σύνολο προβλημάτων. Τόσο βαθιές είναι οι ασθένειες που μαστίζουν την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της.
Υπάρχουν, ωστόσο, φωτεινά σημεία και είναι υποχρέωσή μας να στρέψουμε την προσοχή μας επάνω τους ως έναν τρόπο να φανταστούμε το εφικτό. Λόγω της προσωπικής μας εμπειρίας, το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) αποτελεί –χωρίς διάθεση να ευλογήσουμε τα γένια μας– ένα από αυτά τα φωτεινά σημεία. Είμαστε έτοιμοι να παραδώσουμε το έργο στο ελληνικό Δημόσιο και κυρίως στους πολίτες, και υπάρχει μια αίσθηση υπερηφάνειας για ό,τι έχει επιτευχθεί κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες. Αυτή η παραγωγική και αποτελεσματική συνεργασία δημόσιου-ιδιωτικού τομέα χαρακτηρίστηκε από μια μάλλον πρωτόφαντη –για τα ελληνικά δεδομένα– στάση διαρκούς συνεργασίας και επικοινωνίας σε κάθε επίπεδο, η οποία βασίστηκε στον κοινό σκοπό και στην έλλειψη προσωπικών φιλοδοξιών. Αποτελεί, επίσης, ένα πείραμα πραγματικής διαδραστικής συνύπαρξης με τους επισκέπτες και τους πολίτες και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Καθώς παραδίδουμε το ΚΠΙΣΝ στην ελληνική κοινωνία, μπορούμε να ονειρευτούμε μια χώρα που ακολουθεί το ίδιο μονοπάτι.
Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι είναι παράδοξο να θεωρήσει κάποιος την προσφυγική κρίση ως ένα ακόμη φωτεινό σημείο, αλλά υπάρχουν ορισμένες πλευρές αυτής της σκοτεινής ιστορίας που περιέχουν το στοιχείο της αισιοδοξίας και της ελπίδας. Μεσούσης μιας κοινωνικοοικονομικής κρίσης –παρόμοιας με τη Μεγάλη Υφεση– που έπληξε την ελληνική κοινωνία εν γένει, η Ελλάδα έχει σηκώσει το βάρος της προσφυγικής κρίσης στην Ευρώπη και η ελληνική κοινωνία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, έχει αγκαλιάσει και αποδεχθεί τον «ξένο» ανάμεσά μας. Αυτή είναι η δικιά μας εμπειρία, ως αποτέλεσμα των πολλαπλών δωρεών του Ιδρύματός μας για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Πέρα όμως από την αντίδραση στην προσφυγική κρίση, η ελληνική κοινωνία χαρακτηρίζεται από παρόμοια παραδείγματα ανθρώπων, οι οποίοι έχουν τη διάθεση και προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο και το κοινό καλό μέσω του εθελοντισμού και άλλων κοινωφελών δράσεων.
Συνεπώς, με όλα τα παραπάνω κατά νουν και παρά το αναμφισβήτητο και ενθαρρυντικό γεγονός της ύπαρξης μερικών φωτεινών και αισιόδοξων παραδειγμάτων, το μήνυμά μου για το 2017 δεν είναι διαφορετικό στην ουσία και στο ύφος από το μήνυμα που είχα γράψει ένα χρόνο πριν. Η αφήγηση δεν έχει αλλάξει. Εχει παραμείνει πεισματικά η ίδια. Γι’ αυτό προτείνω να κοιτάξουμε πίσω, αντί να κοιτάξουμε μπροστά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο θα πρέπει ίσως να εγκαταλείψουμε τη μάλλον αφελή αισιοδοξία που καθορίζει τα μηνύματα αυτών των ημερών, να σηκώσουμε τα μανίκια μας και να εργαστούμε. Είναι δική μας ευθύνη ως άτομα να αρχίσουμε να αλλάζουμε την επικρατούσα νοοτροπία.
Θα ήθελα να κλείσω με τα λόγια του Αμερικανού προέδρου Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι: «Μη ρωτάτε τι μπορεί να κάνει για εσάς η χώρα σας, αλλά να ρωτάτε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για τη χώρα σας» (Ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country).
Εύχομαι σε όλους υγεία, κουράγιο, δύναμη και σκληρή δουλειά και πίστη για ένα καλύτερο αύριο για όλους μας.
* Ο κ. Ανδρέας Δρακόπουλος είναι πρόεδρος του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.