Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς, ο σχεδιαστής μόδας Μπαρμπαρός Σανσάλ ανήρτησε στο Twitter ένα βίντεο, από τα Κατεχόμενα της Κύπρου, όπου ρωτούσε: «Την ώρα που τόσοι δημοσιογράφοι βρίσκονται στη φυλακή, που τόσα παιδιά κακοποιούνται σεξουαλικά, που η διαφθορά βασιλεύει… εσείς γιορτάζετε την Πρωτοχρονιά;». Την επομένη η τουρκική κυβέρνηση αιτήθηκε την έκδοσή του, η αστυνομία τον συνέλαβε, έγιναν «οι νόμιμες διαδικασίες» και εκδόθηκε.
Δευτέρα βράδυ, ο Σανσάλ έφθασε στην Αγκυρα. Στην πίστα του αεροδρομίου τον περίμεναν εκατοντάδες «αγανακτισμένοι πολίτες», που τον λιντσάρισαν μόλις πάτησε το έδαφος. Το βίντεο, που κυκλοφορεί στο Διαδίκτυο, προκαλεί φρίκη για τη μοίρα του καημένου ανθρώπου, αλλά και φρίκη για τη μοίρα της Τουρκίας, αν συνδυαστεί με τρία στοιχεία: ότι στις πίστες των αεροδρομίων δεν κυκλοφορούν πολίτες χωρίς άδεια, ότι η αστυνομία δεν παρενέβη για να προστατεύσει τον Σανσάλ και, πιο καίριο, ότι μετά ο δήμαρχος Αγκυρας ανήρτησε την αντίδρασή του: «Το Τουρκικό Εθνος αντέδρασε εναντίον του. Μην ενοχλείς τον Λαό, Μπαρμπαρός!».
Ο Μαξ Βέμπερ δίνει τον ορισμό του κράτους ως του κατόχου του μονοπωλίου της νόμιμης βίας. Μόνο κάποιοι ποιητές ή ουτοπιστές πιστεύουν ότι γίνεται να υπάρξει κράτος χωρίς βία. Ομως ο τρόπος που διαχειρίζεται ένα κράτος το μονοπώλιο της βίας, δηλαδή της βίας που επιτρέπει, ως δυνατότητα, την ύπαρξη στρατού, αστυνομίας, δικαστηρίων και φυλακών, ορίζει τη γραμμή ανάμεσα στη δημοκρατία και στον αυταρχισμό.
Στις δημοκρατίες, το μονοπώλιο της βίας το διαχειρίζεται το κράτος, αφ’ ενός μεν για να προστατεύει τους πολίτες από την αυθαίρετη βία άλλων πολιτών και αφ’ ετέρου για να ασκείται η βία, όταν και όπου χρειάζεται, σύμφωνα με νόμους βασισμένους σε ηθικές αξίες. Αυτές οι αξίες, σε μια δημοκρατία, δεν επιτρέπουν τη σύλληψη ενός πολίτη χωρίς νόμιμη αιτιολογία, δεν επιτρέπουν τα βασανιστήρια ούτε και τη φυλάκιση χωρίς αποδείξεις και δίκαιη δίκη. Δυστυχώς, σε κάποιες χώρες που καταγράφονται ως δημοκρατικές, η νόμιμη βία περιλαμβάνει τη θανατική ποινή. Ενα από τα λαμπρότερα επιτεύγματα του πολιτισμού της σύγχρονης Ευρώπης, που πολλοί αρέσκονται να λοιδορούν, είναι ότι την έχει καταργήσει.
Η διαχείριση του μονοπωλίου της βίας στη σημερινή Τουρκία δεν έχει καμία σχέση με δημοκρατία. Και εκεί, όπως και σε άλλα καθεστώτα που κάποιοι αφελείς τα θεωρούν δημοκρατικά επειδή οι ηγέτες τους ανέλαβαν κάποτε την εξουσία με εκλογές –όπως άλλωστε την ανέλαβε και ο Αδόλφος Χίτλερ– η διαχείριση της βίας παραβαίνει κάθε αρχή που θεωρούμε αυτονόητη στον δυτικό κόσμο. Ο Ερντογάν δεν είναι μοναδική περίπτωση τέτοιου είδους ηγέτη. Οι σύγχρονοι δικτάτορες έχουν αλλάξει υπόδειγμα λειτουργίας. Σε χώρες τόσο διαφορετικές όσο η Βενεζουέλα, η Ρωσία ή η Τουρκία, ενώ υπάρχουν ακόμη μερικά τυπικά εξωτερικά χαρακτηριστικά δημοκρατίας, όπως Κοινοβούλιο, μέσα ενημέρωσης και δικαστήρια, όλα βρίσκονται υπό την απόλυτη εξουσία του ηγέτη. Τα Κοινοβούλια λειτουργούν ως πρόσχημα για την επιβολή της θέλησής του, τα μέσα ενημέρωσης δεν είναι ελεύθερα και τα δικαστήρια εκτελούν διατεταγμένη υπηρεσία, λαμβάνοντας προειλημμένες αποφάσεις. Στα καθεστώτα αυτά οι αντιφρονούντες συλλαμβάνονται, υφίστανται βασανιστήρια και συχνά είτε απλώς εξαφανίζονται ή ο θάνατός τους συνοδεύεται με την ανακοίνωση: «Βρέθηκε νεκρός στο κελί του».
Το λιντσάρισμα του Μπαρμπαρός Σανσάλ δείχνει την επανεισαγωγή ενός τρόπου κρατικά κατευθυνόμενης βίας, πολύ γνώριμου ιστορικά. Οι «αγανακτισμένοι πολίτες», με ή χωρίς οργάνωση, αποτελούν κλασικούς συνεργούς κυβερνήσεων που καταχρώνται το μονοπώλιο της βίας για να επιβάλουν αυταρχικά την εξουσία τους. Δεν υποκαθιστούν την αστυνομία. Τη συμπληρώνουν, με ένα στοιχείο ιδιαίτερα δυσάρεστο: αυτό που εισάγει στη διαχείριση της βίας τον φερόμενο ως «Λαό».
Οι αναφορές του δημάρχου Αγκυρας στο «Εθνος» και στον «Λαό» στο λιντσάρισμα του Σανσάλ κάτι μας θυμίζουν. Και τις δύο έννοιες τις έχουμε χορτάσει τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, από πολιτικούς που είτε παριστάνουν ότι ενσαρκώνουν την ιστορική πορεία του πρώτου είτε ότι αντιπροσωπεύουν αδιαμεσολάβητα τον δεύτερο. Τα παράγωγα των λέξεων «Λαός» και «Εθνος», μην ξεχνάμε, είναι «Εθνικισμός» και «Λαϊκισμός». Η σύνδεσή τους: «Εθνολαϊκισμός», φρούτο που δυστυχώς το τρώμε τώρα σε μεγάλες δόσεις στην Ελλάδα.
Χωρίς να συγκρινόμαστε, ακόμη τουλάχιστον, με την Τουρκία του Ερντογάν, έχουμε ολοένα και περισσότερα δείγματα συμπεριφορών «αγανακτισμένων πολιτών», που γίνονται ανεκτές από την εξουσία, αλλά και λεκτικού τραμπουκισμού, με υπουργούς να δηλώνουν ότι θα χώσουν αντιφρονούντες τρία μέτρα από τη γη, ή άλλους να προσπαθούν με δηλώσεις να χειραγωγήσουν τη Δικαιοσύνη. Δεν θέλει μεγάλη φαντασία η σκέψη ότι, υπό συνθήκες περαιτέρω πόλωσης του πολιτικού κλίματος, η άνομη βία μπορεί να γενικευθεί, με αυτόκλητους εκπρόσωπους του Εθνους και του Λαού να λιντσάρουν τους αντιφρονούντες, επευφημούμενοι από πολιτικούς με αυταρχικές ορέξεις.
Το πρώτο οχυρό που πέφτει στον δρόμο προς τον αυταρχισμό είναι η Δικαιοσύνη. Η τυχόν έκδοση των οκτώ αξιωματικών στην αυταρχική Τουρκία του Ερντογάν θα είναι ένα άκρως ανησυχητικό σημάδι έμμεσης αποδοχής της παράνομης βίας· του γείτονα, κατ’ αρχάς, ως προοίμιο στη δικιά μας.
Ως τώρα κάποιοι επιχειρηματολογούσαμε πως αν εκδοθούν οι οκτώ αξιωματικοί θα υποστούν βασανιστήρια ή και χειρότερα, στις φυλακές του Ερντογάν. Οταν όμως ένας σχεδιαστής μόδας κακοποιείται βάναυσα από «αγανακτισμένους πολίτες» για ένα πρωτοχρονιάτικο μηνυματάκι, φαντάζεστε τι υποδοχής θα τύχουν στο αεροδρόμιο οκτώ άνδρες που βαφτίστηκαν «προδότες» από την κυβέρνησή τους χωρίς δίκη; Τολμώ να πω ότι θα είναι τυχεροί αν προλάβουν να φτάσουν στα κρατητήρια, για να τους βασανίσουν.
Οταν η βία, αντί να προστατεύει τον νόμο, γίνεται ο νόμος, ο κόσμος έχει φτάσει στα χειρότερά του. Οσοι Ελληνες πιστεύετε στη δημοκρατία, αντισταθείτε προασπίζοντάς την, υπερασπίζοντας το κάστρο των θεσμών. Αν πέσει αυτό, θα είναι πολύ αργά.
* Ο κ. Απόστολος Δοξιάδης είναι συγγραφέας.