«My President Was Black». Ο τίτλος του πρώτου τεύχους του 2017 του περιοδικού «Αtlantic» είναι εμπνευσμένος από τον στίχο του τραγουδιού «My President», που έγραψε προς τιμήν του Ομπάμα, μετά την εκλογή του το 2008, ο διάσημος ράπερ Jay Z.
Το εξώφυλλο είναι μια ασπρόμαυρη φωτογραφία με τον πρόεδρο των ΗΠΑ –γυρισμένος πλάτη στον αναγνώστη– να αγκαλιάζει ένα πλήθος από μαύρους οπαδούς του. Εκτός από την καλλιτεχνική του αξία, είναι μια εικόνα φορτισμένη που υποσυνείδητα παραπέμπει σε εικόνες με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Το ρεπορτάζ υπογράφει ο Αφροαμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Ta-Neshi Coates.
Ομως, όπως στη ζωή, έτσι και στην πολιτική τα πράγματα δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Ο Ομπάμα μπορεί να μην κατάφερε να μειώσει το ποσοστό φτώχειας των μαύρων, αλλά η προεδρία του είχε μεγάλη συμβολική αξία: ήταν ο πρώτος μαύρος πρόεδρος των ΗΠΑ.
Πριν τον εκλογικό θρίαμβο του Ομπάμα, το 2008 και το 2012, «η μαύρη επιτυχία απεικονιζόταν κυρίως στα πρόσωπα των αθλητών ή των καλλιτεχνών», σημειώνει ο Ta-Neshi Coates, ο οποίος πιστεύει ότι η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ είναι ενδόμυχα μια ρατσιστική αντίδραση στο γεγονός ότι ο απερχόμενος πρόεδρος είναι μαύρος. Ο Ομπάμα απέδειξε ότι ένας Αφροαμερικανός μπορεί να είναι «έξυπνος και συνάμα κουλ», πηγαίνοντας κόντρα σε όλα τα στερεότυπα. Και έδειξε σε όλον τον πλανήτη ότι ένας Αφροαμερικανός μπορεί να γίνει ένας χαρισματικός ηγέτης, και μάλιστα σε μια εποχή που αυτό το είδος έχει εκλείψει.
Ο Ομπάμα είναι σαν το σύμβολο του γιν και του γιανγκ, όπου το μαύρο και το άσπρο συνυπάρχουν σε αρμονία. Γεννήθηκε το 1961 στη Χαβάη από λευκή Αμερικανίδα μητέρα και Κενυάτη πατέρα, ο οποίος όμως τους άφησε και επέστρεψε το 1964 στην Αφρική. Ετσι, ο μικρός Ομπάμπα μεγάλωσε στο εξωτικό νησί με τη μητέρα του και τους γονείς της, οι οποίοι του πρόσφεραν μια ζεστή αγκαλιά και πάντα μιλούσαν θετικά σε εκείνον για τον πατέρα του. Ο παππούς του μάλιστα, που καταγόταν από το Κάνσας, τον πήγαινε σε στέκια των μαύρων. «Ηταν το μοναδικό περιβάλλον στη Χαβάη που τα έκανε όλα αυτά πιο εύκολα», σημειώνει στην αυτοβιογραφία του ο πολιτικός. «Δεν ξέρω αν θα ήταν έτσι εύκολα γι’ αυτούς αν ζούσαν φέρ’ ειπείν στο Σικάγο».
Αλλά τα κατάλοιπα των φυλετικών διακρίσεων επιβιώνουν. Ο Ομπάμα κατάφερε να βγει στον «αληθινό κόσμο» με λιγότερα ψυχικά λιντσαρίσματα. Φοίτησε σε σχολεία των ελίτ, όπου το χρώμα δεν έπαιζε μεγάλο ρόλο. Παρ’ όλα αυτά, δεν παντρεύτηκε λευκή, προτίμησε μια γυναίκα σαν τη Μισέλ. Εχει και αυτό τη συμβολική του σημασία, όπως το ότι ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία στο Σικάγο, μια πόλη που φημίζεται για τον έντονο ακτιβισμό των μαύρων: εκεί είχε εκλεγεί ο πρώτος μαύρος δήμαρχος, αλλά και εκεί έδρασε ο αιδεσιμότατος Τζέσε Τζάκσον.
O Oμπάμα, που μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον όπου χρειάστηκε να εμπιστευτεί τους λευκούς, έβλεπε τα φυλετικά ζητήματα μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα. Για εκείνον «δεν υπήρχε η μαύρη Αμερική, η ισπανόφωνη Αμερική, η ασιατική Αμερική. Υπήρχαν μόνο οι πολιτείες της Αμερικής», υπογραμμίζει στο κείμενό του στο Αtlantic o Ta-Neshi Coates. Με σπουδές Νομικής, ο Ομπάμα διατηρούσε πάντα μέσα του πολύ έντονα το αίσθημα της δικαιοσύνης. Για εκείνον δεν ήταν θέμα χρώματος, φυλής ή φύλου, αλλά σωστού και λάθους. Προσπαθούσε να προωθεί, όπου και αν βρισκόταν, τις ιδέες της ισότητας και της ελευθερίας.
Πάντα ασκούσε τη ρητορική της προσωπικής ευθύνης, σε σημείο που πολλοί Αφροαμερικανοί να τον επικρίνουν γι’ αυτή την «άχρωμη» πολιτική του. Στο μεγαλύτερο μέρος των προεκλογικών του εκστρατειών ο Ομπάμα «μάλωνε» τους Αφροαμερικανούς που «συνέχιζαν να κάνουν κακές επιλογές». Τους προέτρεπε να σβήσουν την τηλεόραση, να σταματήσουν να τρώνε τζανκ φουντ και να μην κατηγορούν τους λευκούς για τα προβλήματά τους. Μιλούσε λιγότερο για τον «αγώνα» και περισσότερο για φιλοδοξίες και όνειρα. Κατά τον Ta-Neshi Coates, αυτό ήταν το μειονέκτημα στην πολιτική του: «Η εξουσία είναι αυτή που μετράει. Το αμερικανικό σύστημα είναι διαρθρωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να θεωρεί τον έναν άνθρωπο πιο σημαντικό από τον άλλο». Και αυτό, σύμφωνα με τον δημοσιογράφο, φαίνεται για παράδειγμα από το υψηλό ποσοστό ανεργίας των μαύρων αποφοίτων πανεπιστημίων ή από τη διαφορά πλούτου ανάμεσα σε λευκές και μαύρες οικογένειες της μεσαίας τάξης.
Ο Μπαράκ Ομπάμπα, όμως, έκανε πράγματα που ωφέλησαν έμμεσα ή άμεσα τον αφροαμερικανικό πληθυσμό, ο οποίος αγγίζει σήμερα τα 40 εκατομμύρια. Το Affordable Care Act, η ασφαλιστική του μεταρρύθμιση, προσέφερε ασφαλιστική κάλυψη για 20 εκατ. ανασφάλιστους. Τα πλεονεκτήματα της μεταρρύθμισης δεν τα έχουν αισθανθεί ακόμη πολλοί Αφροαμερικανοί, γιατί σε πολλές πολιτείες του Νότου έχουν αρνηθεί να την εφαρμόσουν. Σημαντικά βήματα καταγράφονται και στον χώρο της Δικαιοσύνης. Αρχισε να αποδομεί τον θεσμό των ιδιωτικών φυλακών για τους ομοσπονδιακούς κρατουμένους, τοποθέτησε στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας μια Λατινοαμερικανίδα, κήρυξε τον «πόλεμο κατά των ναρκωτικών» στο πλαίσιο του οποίου μείωσε την ποινή σε 944 κρατούμενους, ενώ ήταν ο πρώτος Αμερικανός πρόεδρος που επισκέφτηκε μια ομοσπονδιακή φυλακή. Εγκαινίασε ένα πρόγραμμα για τους νέους που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση και συμφώνησε σε διακανονισμό 1 δισ. δολαρίων με τους μαύρους αγρότες.
Αλλά πάνω από όλα τόνωσε τα αντιρατσιστικά αισθήματα ανάμεσα στους Αμερικανούς. «Εκατομμύρια νέων Αμερικανών τώρα θα γνωρίζουν ως μοναδικό πρόεδρό τους έναν Αφροαμερικανό», γράφει ο Coates.
Ο Μπαράκ Χουσέιν Ομπάμα πίστευε ότι μπορούσε να επιλύσει προβλήματα χτίζοντας συνειδήσεις και δίνοντας το καλό παράδειγμα. «Θα μπορέσουμε να νιώσουμε αυτή την ψυχολογική ή συναισθηματική ειρήνη μέσα μας δίνοντας στα παιδιά μας περισσότερες ευκαιρίες και βλέποντάς τα να προοδεύουν», έλεγε ο ίδιος. «Αν κάθε παιδί είχε μια πολύ καλή εκπαίδευση, άρα και κάθε μαύρο παιδί είχε την ίδια ευκαιρία μόρφωσης και έτσι δεν αποκλειόταν από τα καλά σχολεία επειδή δεν είχαν χρήματα οι γονείς του, τότε θα μειωνόταν οι αριθμός των νέων Αφροαμερικανών στις φυλακές, που σημαίνει ότι η επόμενη γενιά θα μεγάλωνε καλύτερα. Και ξαφνικά θα είχες μια ολόκληρη γενιά που θα χρησιμοποιούσε αυτό το ταλέντο που βλέπουμε στη μουσική και στα αθλήματα –ακόμη και στους δρόμους– να διοχετεύεται στην επιχειρηματικότητα».
Ας δούμε, όμως, τι γνώμη έχει ένας Αφροαμερικανός που έζησε την προεδρία του. «Πιστεύω ότι θωράκισε τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, των γυναικών και των αναπήρων, αλλά όχι των Αφροαμερικανών. Η αστυνομική βία δεν σταμάτησε στις φτωχογειτονιές των μαύρων, αλλά αυτό οφείλεται εν πολλοίς στο γεγονός ότι πολλοί αστυνομικοί δεν προέρχονταν από τις ίδιες γειτονιές στις οποίες υπηρετούν. Δεν έχουν την αίσθηση της κοινότητας», μου λέει ο Ρόναλντ Τζεμάλ Γουίλσον, που εργάζεται σε ένα νοσοκομείο της Νέας Υόρκης.
«Υπάρχει η πίστη οτι ο Αμερικανός πρόεδρος μπορεί να κάνει ό,τι αποφασίζει. Αυτό μου προκαλούσε απογοήτευση», αποκάλυψε σε συνέντευξή του ο πρόεδρος Ομπάμα στον δημοσιογράφο Ta-Neshi Coates. «Νομίζατε ότι, αν μπορούσα, δεν θα το έκανα; Οτι δεν ενδιαφέρομαι αρκετά για τους φτωχούς ή τους γκέι;»
Με τον Ντόναλντ Τραμπ να ακολουθεί, πολλοί φοβούνται τα χειρότερα. «Χαίρομαι που έληξε η θητεία του Ομπάμα, γιατί τώρα μπορούμε να ρίξουμε το φταίξιμο για τα κακά της κοινωνίας κατευθείαν στους Ρεπουμπλικάνους και στους λίγους Δημοκρατικούς που έκαναν τη ζωή της κυβέρνησης Ομπάμα κόλαση. Οι οποίοι έκαναν τα πάντα να εμποδίσουν κάθε δικό του μέτρο. Τίποτα δεν προχωρούσε, λόγω πολιτικών διαφορών αλλά και λόγω ρατσισμού», τονίζει ο Ρόναλντ Τζεμάλ Γουίλσον.
Τον ρωτήσαμε τι πιστεύει για τον νέο πρόεδρο; «Φοβάμαι ότι μπαίνουμε σε ταραγμένους καιρούς. Ενα μεγάλο μέρος των λευκών άλλαξε στάση με τη νίκη του Τραμπ. Τις προάλλες μιλούσα με έναν νέο ιταλικής καταγωγής, ο οποίος μου έδειξε τη συλλογή του από όπλα. Συζητούσαμε για το χόμπι του, αλλά από τα λόγια του κατάλαβα ότι κατά βάθος έκρυβε προκατάληψη για τους Αφροαμερικανούς στα γκέτο».
Και για τον Ομπάμα; «Στα δικά μου μάτια ήταν το καλύτερο δώρο σε επίπεδο συμβολικό. Τα παιδιά και τα εγγόνια μου μπόρεσαν να δουν έναν Αφροαμερικανό να ανεβαίνει στα ψηλότερα σκαλοπάτια της κοινωνίας. Οπως το ίδιο θα αισθανόμασταν μ’ έναν μαύρο αστροναύτη ή επιστήμονα. Αντί να βλέπουμε μόνο τους νέους της χιπ χοπ με κατεβασμένα τα παντελόνια μέχρι τον καβάλο».