Περισσότεροι από 1.000 τόνοι τροφίμων κάθε χρόνο, αντί να καταστρέφονται στις χωματερές, φτάνουν στο τραπέζι ανθρώπων που τα έχουν ανάγκη. Το πώς και το γιατί μας εξηγεί ο πρόεδρος της Τράπεζας Τροφίμων.
Συζητώντας με τον κ. Παναγή Βουρλούμη, συνειδητοποίησα για μία ακόμα φορά ότι δεν αρκούν οι καλές προθέσεις – κάτι που, ως παρορμητικό άτομο, ξεχνάω συχνά. Δεν είναι αρκετό, με δυο λόγια, να θέλει κάποιος να προσφέρει. Χρειάζεται και οργάνωση. Και ο πρόεδρος της Τράπεζας Τροφίμων στη μακρά πορεία του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό έχει αποδείξει ότι γνωρίζει πολύ καλά από μάνατζμεντ: από τις ΗΠΑ και την Ινδονησία, όπου εργάστηκε στον Διεθνή Χρηματοδοτικό Οργανισμό (1966-1973), μέχρι τις θέσεις του γενικού διευθυντή του Ομίλου της Εμπορικής Τραπέζης (1979-1981), του προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου της Alpha Finance (1988-2000) και του προέδρου και διευθύνοντος συμβούλου του ΟΤΕ (2004-2010) – για να αναφέρουμε μερικούς σταθμούς.
Ο κ. Βουρλούμης μού εξήγησε με απλά λόγια πώς λειτουργεί η Τράπεζα, μου μίλησε για τους στόχους και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και με έκανε να καταλάβω γιατί το ίδρυμα του οποίου προΐσταται καταφέρνει, με απόλυτη τάξη, να διοχετεύει σήμερα σε 150 ιδρύματα περισσότερους από 1.000 τόνους τροφίμων τον χρόνο από 84 περίπου βιομηχανίες. Τεράστια προσφορά χωρίς πολλά λόγια και δημοσιότητα. «Η πρώτη μας μεγάλη επιτυχία ήταν η αλλαγή της νομοθεσίας. Μέχρι τότε, τρόφιμα τα οποία είναι μεν κατάλληλα για κατανάλωση, αλλά για κάποιο λόγο (π.χ. ελλιποβαρούς συσκευασίας, σχισμένης ετικέτας ή σύντομης ημερομηνίας λήξης) δεν μπορούν να διοχετευτούν στο εμπόριο, οδηγούνταν στις χωματερές υποχρεωτικώς. Διαφορετικά, τα θεωρούσαν πωληθέντα, και φορολογητέα. Αρχικά κατορθώσαμε να εξαιρεθούν όσα τρόφιμα έδιναν σ’ εμάς. Στη συνέχεια, και αυτό το θεωρώ ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία, εξαιρέθηκαν όσα δίνονται συνολικά για φιλανθρωπία. Ετσι, έχουν ένα ακόμα κίνητρο οι επιχειρήσεις να μην καταστρέφουν αυτά τα τρόφιμα, αν και δυστυχώς ακόμη οδηγούνται στις χωματερές μεγάλες ποσότητες».
Ο θεσμός της Τράπεζας Τροφίμων ξεκίνησε στην Αμερική το 1967. Σε ένα ταξίδι του στις ΗΠΑ πληροφορήθηκε σχετικά ο Γεράσιμος Βασιλόπουλος και επιστρέφοντας αποφάσισε να δημιουργήσει μια Τράπεζα Τροφίμων και στην Ελλάδα. Την ίδρυσε, τελικά, με δικά του έξοδα πριν από 21 χρόνια, την «προικοδότησε», έφτιαξε αποθήκες, ψυγεία και κινητοποίησε συνεργάτες του, οι οποίοι πλαισίωσαν το πρώτο διοικητικό συμβούλιο.
Η διαδικασία που ακολουθείται ακούγεται απλή, αλλά δεν είναι: οι μεγάλες (1.500 τ.μ.) αποθήκες της Τράπεζας στο Κρυονέρι διαθέτουν ψυγεία και καταψύκτη. Ετσι, εκτός από τρόφιμα διαρκείας, μπορούν να φιλοξενήσουν και γαλακτοκομικά αλλά και λαχανικά – «τα έχουν ανάγκη στα συσσίτια», μου εξηγεί ο κ.Βουρλούμης. Κάθε βιομηχανία με την οποία συνεργάζονται φέρνει ό,τι και όσα προϊόντα θέλει να διαθέσει. «Εχουμε δύο αποθηκάριους πλήρους απασχόλησης, οι οποίοι τα παραλαμβάνουν, τα καταγράφουν λεπτομερώς και τα μοιράζουμε στα ιδρύματα με τα οποία συνεργαζόμαστε και τα οποία έχουμε εξετάσει προσεκτικά και εγκρίνει προηγουμένως», λεει ο κύριος Βουρλούμης. «Το παν είναι η αξιοπιστία. Αλίμονο αν βρεθεί κάτι από όσα μας δίνουν στο εμπόριο. Γι’ αυτό και δεν δίνουμε μεγάλες ποσότητες – όση χρειάζονται για 10-15 ημέρες. Επίσης, όταν μας φέρνουν γαλακτοκομικά, γιαούρτια κ.λπ., τα οποία πιθανώς έχουν σύντομη ημερομηνία λήξης, ειδοποιούμε τα ιδρύματα να τα πάρουν για να μη λήξουν. Δουλεύουμε με εθελοντές και κυρίως με εθελόντριες. Ανάμεσά τους είναι και η χήρα του Γεράσιμου Βασιλόπουλου, η οποία είναι και στο διοικητικό μας συμβούλιο».
Κάπου διάβασα ότι έχουν ορίσει συγκεκριμένες ημέρες που δέχονται τρόφιμα και συγκεκριμένες που στέλνουν. Το αναφέρω στον συνομιλητή μου, σχολιάζοντας την εξαιρετική οργάνωση που απαιτεί το σύστημα.
«Ναι, έχουμε καλή οργάνωση γιατί έχουμε μεγάλη πείρα – η Τράπεζα υπάρχει εδώ και 21 χρόνια. Λειτουργεί σαν μια επιχείρηση. Ελεγχόμαστε από ορκωτούς λογιστές και όλα είναι καταγεγραμμένα. Είμαστε υπόλογοι μέχρι την τελευταία κονσέρβα».
Αυτό το know how, την εμπειρία, δεν θα μπορούσε να τη χρησιμοποιήσει και το κράτος;
Κοιτάξτε, θα το φοβόμουν. Δύο πράγματα φοβάμαι: την πολιτική εκμετάλλευση και την εξάρτηση. Προτιμώ την ιδιωτική πρωτοβουλία σε αυτές τις περιπτώσεις.
Το κράτος σάς βοηθά;
Δεν έχουμε πάρει ποτέ ούτε ένα ευρώ. Δουλεύουμε αποκλειστικά με δωρεές ιδιωτών. Μας έχει βοηθήσει πολύ το Ιδρυμα Λεβέντη, το Ιδρυμα Λάτση, συνεργαζόμαστε στενά με το Ιδρυμα Μποδοσάκη κ.ά. Κάποια εργάζονται στοχευμένα, μας δίνουν δηλαδή χρήματα για να αγοράσουμε τρόφιμα τα οποία διοχετεύουμε σε συγκεκριμένο ίδρυμα. Εχουμε εφαρμόσει μια σειρά από τέτοια μεγάλα προγράμματα. Με το Ιδρυμα Λάτση, π.χ, μοιράσαμε τρόφιμα σε περιοχές κοντά στα διυλιστήρια. Μας έδωσαν τα χρήματα και οργανώσαμε εμείς τη διαδικασία, από τη σύσταση του διαιτολογίου μέχρι το μοίρασμα. Φέτος στις γιορτές «τρέχει» κάτι αντίστοιχο για 2.000 οικογένειες με τη χρηματοδότηση του ΑΒ.
Τα τρόφιμα από τις βιομηχανίες αρκούν για ένα διαιτολόγιο;
Αν και δεν είναι η κύρια δραστηριότητά μας, κάποιες φορές συγκεντρώνουμε τρόφιμα και από σούπερ μάρκετ. Ετσι συμπληρώνουμε το μενού. Από τις βιομηχανίες συνήθως δεν παίρνουμε πολύ λάδι ούτε και όσπρια. Συγκεντρώνοντας τρόφιμα από τα σούπερ μάρκετ, εφοδιαζόμαστε με αυτά που μας λείπουν – τους καθοδηγούμε κατά κάποιον τρόπο κάνοντας μια λίστα με αυτά που δεν έχουμε σε μεγάλες ποσότητες και μας τα ζητούν από τα ιδρύματα.
Ο κύριος Βουρλούμης μιλάει με πάθος για τον επόμενο στόχο τους.
«Εκείνο που θέλουμε, το ήθελε και ο Γεράσιμος Βασιλόπουλος, είναι να δημιουργηθούν στην Ελλάδα πολλές Τράπεζες Τροφίμων, όπως γίνεται σε άλλες χώρες. Ξέρετε, από τη φύση της, η προσφορά κάθε Τράπεζας είναι γεωγραφικά περιορισμένη, δεν συμφέρει να πάρεις από μια βιομηχανία της Λάρισας, π.χ., για να μοιράσεις στην Πάτρα. Εμείς δραστηριοποιούμαστε στην Αττική. Κατορθώσαμε να δημιουργηθεί μια Τράπεζα Τροφίμων στη Θεσσαλονίκη. Θα θέλαμε όμως να γίνει και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Εμείς προσφερόμαστε να βοηθήσουμε με το know how. Το πιο σωστό θα ήταν ιδιωτικές πρωτοβουλίες που ήδη υπάρχουν, χωρίς να σταματήσουν να κάνουν ό,τι κάνουν, να αρχίσουν να υιοθετούν τα πρωτόκολλα των Τραπεζών Τροφίμων της Ευρώπης, ώστε να μπορέσει να δημιουργηθεί μια ελληνική ομοσπονδία Τραπεζών Τροφίμων. Κάτι τέτοιο θα μας έδινε απέναντι στο κράτος άλλο πρόσωπο. Το πρόβλημα είναι ότι τα μέσα μας είναι πολύ περιορισμένα. Συγκεντρώνουμε περισσότερους από 1.000 τόνους τροφίμων τον χρόνο, συνεργαζόμαστε με σχεδόν 150 ιδρύματα σε τακτική βάση, «τρέχουμε» και τα άλλα προγράμματα. Για να «μεταφυτέψουμε» τον θεσμό και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, θα χρειαστούμε βοήθεια.
Από την τοπική κονωνία;
Και από εκεί, αλλά θα βοηθούσε αν βρισκόταν κάποιο ίδρυμα το οποίο να έρθει σ’ εμάς να του εξηγήσουμε πώς μπορεί αυτός ο θεσμός να μεταφυτευθεί και σε άλλες πόλεις Ελλάδας.
Ο κ. Βουρλούμης μού μιλάει και για μια άλλη λειτουργία που θα μπορούσαν να έχουν οι Τράπεζες.
«Υπάρχει το πρόγραμμα FEAD. Η ΕΕ διαθέτει κονδύλια σε χώρες για αγορά τροφίμων. Στην Ελλάδα το κονδύλι είναι 55 εκατ. ευρώ τον χρόνο για 6 χρόνια. Η χώρα μας αδυνατεί να τα απορροφήσει. Εμείς το πληροφορηθήκαμε μέσω της FEBA, της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Τραπεζών Τροφίμων. Στην Ευρώπη, π.χ. στη Γαλλία, η διανομή των τροφίμων που αγοράζονται με το πρόγραμμα FEAD ή μέρος της γίνεται μέσω των δικτύων των Τραπεζών Τροφίμων. Θα μπορούσε να γίνει κάτι αντίστοιχο και στην Ελλάδα, να πάρουν το πρόγραμμα Τράπεζες Τροφίμων, ιδρύματα που γνωρίζουν πολύ καλά ποιες είναι οι τοπικές ανάγκες, και έτσι το κονδύλι να μην πηγαίνει χαμένο».
Πιστεύετε ότι η πείνα μπορεί να εξαλειφθεί;
Δεν είναι απλό να μιλήσει κανείς γι’ αυτό το θέμα. Διάβαζα μια ιταλική μελέτη που προσπαθεί να δώσει τον ορισμό της. Αναφέρει ότι πείνα σημαίνει να μην τρως κρέας μία φορά την εβδομάδα. Θυμάμαι όμως ότι κάποτε στην Ελλάδα πολλοί έτρωγαν κρέας μόνο το Πάσχα και τα Χριστούγεννα. Ολα είναι σχετικά λοιπόν. Σε έναν βαθμό, μάλιστα, νομίζω ότι είναι και θέμα διαιτολογίου. Εχει παρατηρηθεί ότι εκεί όπου υπάρχει πιο μεγάλη πείνα, παχαίνουν οι άνθρωποι, διότι τρώνε junk food, αυτό που λέμε «σκουπίδια». Πιστεύω, πάντως, ότι το πρόβλημα δεν είναι τόσο θέμα έλλειψης πηγών όσο οργάνωσης και logistics.
Εμείς προς το παρόν δουλεύουμε σε «πρωτόγονο» επίπεδο, προσπαθούμε να ευαισθητοποιήσουμε τους βιομηχάνους και διανομείς να συγκεντρώνουμε τρόφιμα, να εντοπίζουμε πού υπάρχει ανάγκη και να δίνουμε. Τώρα αρχίζουμε να ασχολούμαστε με τα γενικότερα. Αναθέτουμε μια μελέτη στο ΙΟΒΕ για να διαπιστώσει με μεγαλύτερη ακρίβεια το μέγεθος της σπατάλης και να καταγράψει σε ποιες κοινωνικές τάξεις και σε ποιες γεωγραφικές περιοχές είναι αυξημένες οι ανάγκες. Εχουμε μάλιστα βρει ήδη χρηματοδότηση για τη μελέτη.
Σε μια ιδεατή κοινωνία, αυτή τη δουλειά δεν θα έπρεπε να την κάνει το κράτος;
Δεν είναι έτσι. Σε πολλές χώρες, όπως οι ΗΠΑ, το κράτος απλώς δίνει κίνητρα, φοροαπαλλαγές για τα χρήματα που δίνονται σε φιλανθρωπίες. Αλλού μοιράζεται το βάρος της κοινωνικής πρόνοιας με ιδιωτικούς φορείς. Είναι όμως σκανδαλώδες να φορολογεί τέτοιου είδους ιδρύματα, ιδίως σήμερα που η κοινωνική πρόνοια του κράτους και των ταμείων καταρρέει για λόγους αντικειμενικούς – δεν υπάρχουν λεφτά. Κι έρχεται η ιδιωτική πρωτοβουλία, στο μέτρο που μπορεί, να ανακουφίσει αυτό το κενό. Το κράτος θα έπρεπε να το προσέξει αυτό, θα μπορούσε να εξαιρέσει από τη φορολογία τα φιλανθρωπικά ιδρύματα που αποδεδειγμένα δεν είναι «μαϊμούδες».
Πόσο σημαντική είναι η χαρά της προσφοράς;
Θέλει μεράκι. Δεν είναι επάγγελμα, δεν αμείβεσαι. Πρέπει να εισπράττεις κάποιου είδους ικανοποίηση – κι αυτή είναι η χαρά της προσφοράς. Οι εθελόντριές μας το εισπράττουν. Και δεν είμαστε οι μόνοι. Υπάρχει το «Μπορούμε» (που συγκεντρώνει μαγειρεμένα φαγητά από τα εστιατόρια και τα δίνει σε οικογένειες), είναι το «Ολοι μαζί μπορούμε» του ΣΚΑΪ, είναι η Εκκλησία, τόσο κεντρικά όσο και σε επίπεδο ενορίας. Υπάρχουν, επίσης, νοικοκυρές σε γειτονιές οι οποίες μαγειρεύουν και προσφέρουν σε όσους έχουν ανάγκη. Γίνεται πολλή δουλειά σε αυτό το επίπεδο. Υπάρχει αλληλεγγύη.
Λένε πως στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα έντονη.
Κάνετε λάθος, υπάρχει και σε άλλες χώρες. Και μάλιστα εκεί είναι πιο οργανωμένη – οι εθελοντές έχουν μέχρι και ειδικές ταυτότητες και τους δίνουν κίνητρα (φοροαπαλλαγές). Πολλοί ψάχνουν πως μπορούν να βοηθήσουν. Το θέμα είναι να τους βρεις, να τους οργανώσεις, να τους εκπαιδεύσεις. Ο εθελοντής πρέπει να εκπαιδευτεί και να είναι τακτικός στην παρουσία του. Ο εθελοντισμός αλλού λειτουργεί με επαγγελματικούς όρους, είναι δέσμευση. Πάντως εμείς, στην Τράπεζα Τροφίμων, είμαστε τυχεροί με τους δικούς μας εθελοντές.