ΜΠΟΥΡΧΑΝ ΣΟΝΜΕΖ
Ιστανμπούλ
Ιστανμπούλ
μτφρ.: Θάνος Ζαράγκαλης
εκδ. Καστανιώτης
Η πόλη που ενώνει δύο ηπείρους και διακρίνεται για τα πολυσχιδή πολιτιστικά της επίπεδα έχει εμπνεύσει πολλούς Τούρκους συγγραφείς, όπως τον Ορχάν Παμούκ, τον Αχμέτ Ουμίτ, την Ελίφ Σαφάκ, αλλά και ποιητές, από την πλειάδα των οποίων ξεχωρίζουν ο Ναζίμ Χικμέτ, ο Ορχάν Βελί Κανίκ και ο Γιαχγιά Κεμάλ.
Ο Μπουρχάν Σονμέζ (γενν. το 1965, σε πόλη κοντά στην Αγκυρα), δικηγόρος, αρθρογράφος και ακτιβιστής, στο τρίτο του μυθιστόρημα, παραθέτει τα τεκταινόμενα στην πόλη-σύμβολο, μέσω αφηγήσεων τεσσάρων προσώπων που ζούνε σε ένα κελί των υπόγειων φυλακών. Πρόκειται για τον μαθητή Ντεμιρτάι, τον «Γιατρό», τον κουρέα Κάμο και τον ηλικιωμένο Κιουχεϊγλάν, άτομα που βρίσκονται σε ακραίες καταστάσεις και οι ιστορίες τους, με πρωταγωνίστρια την Ιστανμπούλ, λειτουργούν ως πρόφαση, για να θιγούν πολλά άλλα ζητήματα ζωτικής και καίριας σημασίας, όπως είναι η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη και ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων· τα αυτονόητα δηλαδή. Για να περάσουν ευχάριστα την ώρα τους και να λησμονήσουν το επιθετικό πρόσωπο της εξουσίας, διηγούνται, πότε ο ένας πότε ο άλλος, ιστορίες οι οποίες περιγράφουν την πόλη άλλοτε φιλική και άλλοτε εχθρική, έτοιμη να αφανίσει, να καταπιεί μερικά από τα παιδιά της, μερικούς από τους πολίτες που συνθέτουν τις γειτονιές της. Παραμύθια, αινίγματα και αλληγορικές αφηγήσεις ξεπηδούν από άλλες και υποστηρίζουν το πολυσύνθετο, πολυσχιδές πρόσωπο της ιδιαίτερης πόλης. Οι αντιθέσεις συγκροτούν τον χαρακτήρα της, το ομιχλώδες και οι γκρίζες γωνιές της αντανακλούν τις αμφιβολίες, τους φόβους και τις ανασφάλειες των κατοίκων της. Και εκεί που η αγάπη για το παρελθόν της πόλης είναι δεδομένη, το παρόν γίνεται ενοχλητικό και γεμάτο παγίδες. Οι δυσχερείς και περίπλοκες συνθήκες, στις οποίες βρέθηκαν οι τέσσερις ήρωες παρά τη θέλησή τους, ανασύρουν όνειρα, φαντασιώσεις και επιθυμίες. Εκτιμώνται οι αξίες της ζωής και σχολιάζονται αυτά που φαίνονται και αυτά που είναι, η φύση της αλήθειας και της ψευδαίσθησης, ο χρόνος και ο τρόπος με τον οποίο αυτός προσλαμβάνεται, η σχέση του ατόμου με τα πράγματα και τους άλλους, η διαδρομή και η οδοιπορία του στη μητρόπολη, σε μια πόλη που συγκεντρώνει διαφορετικούς πολιτισμούς και νοοτροπίες, η οποία ωστόσο επιτρέπει τη συνύπαρξη των διαφορετικών ιστορικών στιγμών της, με τα θετικά και τα αρνητικά της. Και εδώ, άλλωστε, έγκειται εν μέρει η γοητεία της.
Οι συζητήσεις των φυλακισμένων είναι αλληγορίες, με έντονο το λυρικό στοιχείο, οι οποίες μπορούν να εκληφθούν και ως σύντομες πραγματείες περί χρόνου, αλλά και της αντίθεσης μεταξύ φαντασίωσης και πραγματικότητας, της φύσεως της υπάρξεως, της σχέσεως του όντος με τη σκιά, της ματαιότητας της ανθρώπινης περιπέτειας, η οποία, σε πολλά σημεία, παρομοιάζεται με την προσπάθεια του πλοιάρχου Αχαάβ, στο αριστούργημα του Χέρμαν Μέλβιλ «Μόμπι Ντικ ή Η φάλαινα», να αναζητήσει και να συγκρουστεί με τη λευκή φάλαινα. Η ύβρις που διαπράττεται, ωστόσο, τιμωρείται, καθώς δεν είναι δυνατόν ο άνθρωπος να ξεπερνάει τα όριά του, ενώ, όποτε συμβαίνει αυτό, η παρακμή και το τέλος δεν είναι παρά η βέβαιη κατάληξη των ενεργειών του.
Το μυθιστόρημα-ποίημα, που καθηλώνει τον αναγνώστη, δεν χάνει στιγμή τον βηματισμό του· αντιθέτως κάθε λέξη ξεπηδά από τον πόνο και μεταμορφώνεται σε ομορφιά, όσο εφήμερη κι αν είναι, ενώ η επιτυχής επιλογή της συμβάλλει στη σύνθεση των αντιθέτων, η οποία γίνεται ύμνος στη ζωή, δίχως υπερβολές και τις ευκολίες των συνθημάτων.