Τα ζωτικά συμφέροντα των λεγόμενων περιφερειακών παικτών κάθε άλλο παρά συμπίπτουν στα μέτωπα των συγκρούσεων και στην αναζήτηση λύσεων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η προβληματική συνεργασία μεταξύ των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας αφήνει ανοικτό το πεδίο στη δράση και ανοικτή παρέμβαση των χωρών αυτών.
1. Υπάρχει λύση; Υποστηρίζω την ανάγκη δημιουργίας ενός περιφερειακού συστήματος ασφαλείας από τον Περσικό Κόλπο μέχρι τη Μεσόγειο.
Θα περιλαμβάνει το Ιράν και το σύνολο των χωρών της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας και την Ε.Ε. Το ζήτημα δεν αφορά μόνο στο Ιράν και στη Σαουδική Αραβία. Αφορά κυρίως και στη δική μας ασφάλεια, δηλαδή στην ασφάλεια της Μεσογείου και της Ε.Ε. Χωρίς τη συνεργασία του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, δεν βλέπω δυνατότητες αποκατάστασης ισορροπίας στην ευρύτερη περιοχή. Οσο μεγαλύτερο είναι το χάσμα μεταξύ Ιράν και Βασιλείου, τόσο επιτακτικότερη είναι η ανάγκη εφαρμογής μιας συνεκτικής πολιτικής ίσων αποστάσεων προς την Τεχεράνη και το Ριάντ. Οι σχέσεις της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών με το Ιράν, αφενός, και τη Σαουδική Αραβία, αφετέρου, δεν μπορούν να αποτελέσουν «παίγνιο μηδενικού αθροίσματος». Για τα συμφέροντα της Ευρώπης τουλάχιστον είναι εσφαλμένη μια πολιτική της επιλογής μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ. Η φορά των γεγονότων απαιτεί μια πιο εκλεπτυσμένη προσέγγιση. Οι μεταρρυθμίσεις και ο εκσυγχρονισμός είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για τη Σαουδική Αραβία για την πρόληψη εκδήλωσης φαινομένων «άναρχης άνοιξης». Ταυτόχρονα απαιτείται να προληφθεί ριψοκίνδυνη συμπεριφορά του Ιράν.
Η Ε.Ε., η Ουάσιγκτον και η Μόσχα θα μπορούσαν να εργασθούν για τη συμπερίληψη του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ –όσο κι αν αυτό ακούγεται σήμερα τολμηρό– σε ένα σύστημα περιφερειακής ασφάλειας.
2. Ο κίνδυνος εξάπλωσης των πυρηνικών.
Ορθώς η «Καθημερινή» αναδεικνύει τον κίνδυνο εξάπλωσης των πυρηνικών. Η Σαουδική Αραβία, μέσω και του Πακιστάν, η Τουρκία πιθανώς και η Αίγυπτος επιταχύνουν με διαφορετικά κίνητρα ερευνητικά πυρηνικά προγράμματα. Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος στον αυλόγυρο της Ελλάδος. Η αιγυπτιακή πρόταση για ελεύθερη από πυρηνικά Μέση Ανατολή αποτελεί ιδανική λύση. Η Ελλάδα την έχει υποστηρίξει. Το Ισραήλ όμως δεν πρόκειται να συμφωνήσει. Προτείνω λοιπόν σε πρώτο στάδιο μια άμεσα εφαρμόσιμη λύση. Μια πολυμερή δεσμευτική συνθήκη περί μη πρώτης χρήσης πυρηνικών όπλων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, που θα περιλαμβάνει και το Ιράν. Σε δεύτερο στάδιο, θα προβλέπει τη μετατροπή της σε ελεύθερη πυρηνικών ζώνη.
3. Το βαλλιστικό πρόγραμμα του Ιράν –διαθέτει πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς με συμβατικές κεφαλές– θεωρείται μεγαλύτερη απειλή. Η προβλεπόμενη βελτίωση της ευστοχίας τους αυξάνει την ανησυχία. Μόνο μία λύση γενικής αποδοχής και συμμετοχής που θα περιλαμβάνει ισόρροπη και ταυτόχρονη μείωση των συμβατικών εξοπλισμών θα μπορούσε να αποτελέσει προϋπόθεση για τον περιορισμό των απειλών. Κατ’ αναλογίαν της Διαδικασίας του Ελσίνκι και της Συνθήκης Περιορισμού των Συμβατικών Οπλων (Conventional Armed Forces Treaty). Επίσης με οικοδόμηση μέτρων εμπιστοσύνης που θα αφορούν στους εξοπλισμούς και στις στρατιωτικές ασκήσεις. H Τελική Πράξη του Ελσίνκι (1975) υπογράμμιζε ότι «η διαδικασία βελτίωσης της ασφάλειας δεν θα πρέπει να περιοριστεί στην Ευρώπη, αλλά θα πρέπει να επεκταθεί και σε άλλες περιοχές του κόσμου και ειδικότερα στην περιοχή της Μεσογείου». Το προτεινόμενο σχήμα της νέας αυτής διαδικασίας θα ήταν ατελές χωρίς τη συμμετοχή της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας.
* Πρέσβης ε.τ. Το παραπάνω κείμενο περιέχει στοιχεία από το κεφάλαιο «Η Μέση Ανατολή και το κουτί της Πανδώρας» του βιβλίου μου «Οράματα και χίμαιρες – Διαδρομές ενός διπλωμάτη» (Εκδόσεις Σιδέρης).