Στα τελευταία χρόνια της προεδρίας Κλίντον οι επιθεωρήσεις εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ αρέσκονταν να παρομοιάζουν τη μεταψυχροπολεμική αμερικανική πρωτοκαθεδρία με την πολιτική Μπίσμαρκ στην Ευρώπη μετά τη γερμανική ενοποίηση του 1870: Στενές ειδικές σχέσεις με όλες τις ευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις, με στόχο να αποτραπεί η σύμπηξη ενός αντιγερμανικού μετώπου.
Η νικήτρια του Ψυχρού Πολέμου Ουάσιγκτον είχε στο παιχνίδι αυτό πολλαπλάσια πλεονεκτήματα από τον «Σιδηρό Καγκελάριο»: Η μεταφορά αμερικανικής τεχνολογίας και επενδύσεων ήταν και εξακολουθεί να είναι καθοριστική παράμετρος για την ανάπτυξη της Ρωσίας, της Κίνας και της Ινδίας. Μέσα σε αυτή την οπτική ευφορίας η αποκατάσταση των σχέσεων με την Τεχεράνη έμοιαζε να είναι ο κρίκος που λείπει.
Η Μόσχα, το Πεκίνο, το Νέο Δελχί αλλά και η Τεχεράνη αντιμετώπιζαν τις σχέσεις τους με την Ουάσιγκτον πίσω από την ασφάλεια των οπλοστασίων μαζικής καταστροφής που διαθέτουν. Τα πυρηνικά όπλα και η πυραυλική τεχνολογία εξισορροπούν σε κάποιο βαθμό την τεχνολογική-οικονομική υπεροχή των ΗΠΑ και επιτρέπουν στις ενδιαφερόμενες χώρες να ισχυρίζονται ότι οι διμερείς σχέσεις τους με την «Μόνη Υπερδύναμη» δεν αντιβαίνουν προς τις περιφερειακές ηγεμονικές τους φιλοδοξίες. Σε ποιο βαθμό τα παραπάνω ακυρώνονται από την Αντιπυραυλική Ασπίδα που προωθεί η κυβέρνηση Μπους χωρίς ακόμη να έχει καταστήσει σαφή την οπλική της ταυτότητα και τις διεθνείς πολιτικές της επιπτώσεις; Παρά τις αντιδράσεις στην επανεπιβεβαίωση του αμερικανικού ηγεμονισμού στην οποία προχωρεί η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους, η οικονομική ανάπτυξη και η άνοδος του βιοτικού επιπέδου αποτελούν κεντρικό στρατηγικό στόχο της Μόσχας και του Πεκίνου. Υπάρχει δυνατότητα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον για τη συγκρότηση ενός μετώπου δυσαρεστημένων που να αμφισβητεί τις βασικές στρατηγικές αμερικανικές επιλογές;
Η απάντηση στο ερώτημα δεν βρίσκεται στα σενάρια για ευρωασιατικές συγκλίσεις αλλά στην εξέλιξη των ευρωαμερικανικών σχέσεων. Μια συναινετική επαναδιατύπωση των διατλαντικών ισορροπιών καθιστά δύσκολη, αν όχι αδύνατη την ευρωασιατική συσπείρωση δυσαρεστημένων, ενώ μια συγκρουσιακή μετεξέλιξή τους την πριμοδοτεί.
Το νέο ρωσικό δόγμα ακούει στο όνομα «ευρασιατισμός»
Ποτέ οι υπαρξιακές ανησυχίες της Ρωσίας δεν ήταν τόσο έντονες όσο τα τελευταία δέκα χρόνια. Το 1996, η κατάσταση έφτασε σε τέτοιο σημείο που η φιλοκυβερνητική εφημερίδα «Ροσίσκαγια Γκαζέτα» κατέληξε να δημοσιεύει κουίζ προς το κοινό με κύρια ερώτηση «Πού είμαστε; Πού βαδίζουμε; Βρείτε την καλύτερη ιδέα για την ένωση του έθνους».
Στο χθεσινό της φύλλο, η γαλλική εφημερίδα «Μοντ» παρουσιάζει μία από αυτές τις ιδέες που φιλοδοξούν να δώσουν νέο όραμα και νέα πνοή στη Ρωσία. Το όνομά της, ένας νεολογισμός («Ασιώπη»), αλλά το περιεχόμενό της γνώριμο. Πρόκειται για τη σταθερή ιδέα της Ρωσίας ως ευρασιατικής δύναμης. Κύριος πρεσβευτής της άποψης αυτής στο ρωσικό κατεστημένο ο Αλεξάντερ Ντουγκίν, ιδεολόγος των εθνικο-κομμουνιστών στη δεκαετία του ’90 και νυν σύμβουλος του κομμουνιστή προέδρου της Βουλής. Η νέα ευρασιατική αυτοκρατορία «απορρίπτει τον αμερικανικό στρατηγικό έλεγχο, αρνείται τις φιλελεύθερες αξίες που θέλουν να μας κυριεύσουν» γράφει ο Ντουγκίν. «Πρέπει να αρνηθούμε την ατλαντική παλίρροια, την οικονομική, πολιτική και πολιτισμική υπεροχή της Δύσης».
Τις ιδέες του Ντουγκίν ασπάζεται ο Λεονίντ Ιβασόφ, ο «διπλωμάτης» του ρωσικού γενικού επιτελείου. «Εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης, της ιστορικής της διαδρομής και του πεπρωμένου της η Ρωσία δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά αυτοκρατορία» γράφει ο στρατηγός Ιβασόφ. «Η αντιπαράθεση με τη Δύση προηγείται της Σοβιετικής Ενωσης, διατηρείται εδώ και αιώνες», προσθέτει.
Συμφωνεί ο Πούτιν
Ο ίδιος ο πρόεδρος Πούτιν προτίμησε να μη σχολιάσει τη διάσκεψη περί ευρασιατισμού που διεξήχθη στη Μόσχα στις 21 Απριλίου. Ομως, η ιδέα της Ευρασίας τον βρίσκει σύμφωνο. Αντίθετα με την εποχή Γέλτσιν, όταν οι εθνικο-κομμουνιστικές ιδέες αποστέλλονταν στο πυρ το εξώτερον, τώρα το Κρεμλίνο τις λαμβάνει σοβαρά υπόψη. Ο ίδιος ο Πούτιν δεν ήταν που πρόσφατα μίλησε για τον «ευρασιατικό» χαρακτήρα της Ρωσίας; Εκείνος δεν ήταν που συνήψε «ευρασιατική οικονομική κοινότητα» με τέσσερις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας; Και ούτως ή άλλως, οι προεδρικές περιοδείες δεν ακολουθούν από κοντά τα βήματα των γεωπολιτικών συμμαχιών που περιγράφει ο Ντουγκίν;
Οι κύριοι σύμμαχοι
Ο κύριος άξονας των «ευρασιατικών» συμμαχιών έχει ως εξής: Μόσχα, Τεχεράνη, Νέο Δελχί, Πεκίνο. Προσεγγίζοντας τις δυνάμεις αυτές, η Ρωσία θα έχει «πρόσβαση στις θερμές θάλασσες». «Η Ινδία, η Ρωσία και το Ιράν έχουν πολλά κοινά» γράφουν οι θεωρητικοί του ευρασιατισμού. Η Ρωσία και το Ιράν μπορούν να συνεργαστούν για να περιορίσουν την πρόσβαση στα πετρέλαια της Κασπίας και να πολεμήσουν ενάντια στους Ταλιμπάν «κάτι που θα συνέφερε και την Ινδία». Αυτή ακριβώς η προσέγγιση με το Ιράν και την Ινδία βρίσκεται στις πλέον επείγουσες προτεραιότητες του Κρεμλίνου. Η συνεργασία άρχισε επί των ημερών του Γεβγένι Πριμακόφ και δεν παύει να γίνεται ισχυρότερη, με τη βοήθεια και των συμφωνιών για αγορές όπλων.
«Καλή» η Ευρώπη
Οσο για την Ευρώπη, δεν θεωρείται πλέον «πηγή του παγκόσμιου κακού». «Αντίθετα» γράφει ο Ντουγκίν «η Ρωσία μπορεί να βρει στην Ευρώπη στρατηγικούς εταίρους που ενδιαφέρονται να αναγεννηθεί η αλλοτινή πολιτική της δύναμη». Ο διεθνής «κακός» δεν είναι άλλος από τις ΗΠΑ. Πρόσφατα, η εφημερίδα «Νεζαβιζίμαγια Γκαζέτα» επιχειρηματολογούσε υπέρ της πολιτικής «πολλών κατευθύνσεων». «Μπορούμε να αποσπάσουμε πολύ περισσότερα αν τηρήσουμε σκληρή γραμμή έναντι των ΗΠΑ» έγραψε.
Ολα αυτά βέβαια ουδόλως ανησυχούν την Ουάσιγκτον. «Τα εσωτερικά προβλήματα της Ρωσίας θα περιορίσουν τις απόπειρές της να ξαναγίνει υπερδύναμη. Ως δεύτερη μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη, η Ρωσία θα κρατήσει τα προσχήματα του παλιού της στάτους. Είναι τόσο αδύναμη στο εσωτερικό πεδίο, που θα μείνει προσδεδεμένη στο διεθνές σύστημα μόνο χάρη στη θέση του μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας» έγραφε πριν από αμερικούς μήνες μια έκθεση της CΙΑ.
Ο Ιβανόφ απέρριψε τα σχέδια των ΗΠΑ
ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ. Με απόρρητα βίντεο και στοιχεία των μυστικών υπηρεσιών προσπάθησε χθες ο Αμερικανός υπουργός άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ να πείσει τους Ρώσους και τους νατοϊκούς εταίρους για την αμεσότητα της απειλής κατά των ΗΠΑ από τα λεγόμενα κράτη-παρίες. Ωστόσο, η αντιπυραυλική ασπίδα, η απάντηση δηλαδή των ΗΠΑ σε αυτό που αντιλαμβάνονται ως απειλή, απορρίφθηκε χθες κάθετα από τον Ρώσο υπουργό Αμυνας Σεργκέι Ιβανόφ.
Οι δηλώσεις του Ιβανόφ εναντίον της αμερικανικής αντιπυραυλικής ασπίδας προεξοφλούσαν ουσιαστικά το αποτέλεσμα της συνάντησής του με τον Αμερικανό ομόλογό του, η οποία επρόκειτο να διεξαχθεί αργά χθες το απόγευμα.
Ο Ιβανόφ αναγνώρισε ότι υπάρχει ενδεχόμενος κίνδυνος από την εκτόξευση πυραύλων μέσου βεληνεκούς, ο οποίος όμως μπορεί εύκολα να αντιμετωπιστεί με την ανάπτυξη περιορισμένων αντιπυραυλικών συστημάτων που δεν παραβιάζουν τη Συνθήκη για την απαγόρευση των αντιβαλλιστικών πυραύλων (ΑΒΜ).
«Οχι μόνο δεν είμαστε αντίθετοι σε κάτι τέτοιο (δηλαδή στην ανάπτυξη μη διηπειρωτικών πυραύλων) αλλά και την υποστηρίζουμε έντονα σε ευρωπαϊκό πλαίσιο» δήλωσε ο Ιβανόφ. Η ύπαρξη πυραύλων μέσου βεληνεκούς σε ασταθείς χώρες «είναι μια απειλή που παίρνουμε πολύ στα σοβαρά και την οποία σκοπεύουμε να συζητήσουμε με τους νατοϊκούς μας εταίρους» δήλωσε ο Ιβανόφ.
«Οσο για τους διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους, η άποψή μας είναι ότι η απειλή έχει εντελώς υποθετικό χαρακτήρα. Δεν υπάρχει καμία περίπτωση να επανέλθει στην ατζέντα για μεγάλο χρονικό διάστημα» προσέθεσε. Εξάλλου, ο Ρώσος υπουργός διατύπωσε σαφώς τις ανησυχίες του για το τι θα αντικαταστήσει τη συνθήκη ΑΒΜ ως θεμέλιο λίθο του διεθνούς συστήματος αν πραγματοποιηθούν τα αμερικανικά σχέδια. «Θα θέλαμε να καταλάβουμε με τι σκοπεύουν (οι ΗΠΑ) να αντικατασταθεί το υπάρχον σύστημα για να διασφαλιστεί η στρατηγική σταθερότητα στο μέλλον» δήλωσε ο Ρώσος υπουργός υπενθυμίζοντας ότι η Συνθήκη ΑΒΜ συνδέεται με άλλες 32 διμερείς και πολυμερείς συμφωνίες, που αποτελούν το διεθνές οικοδόμημα ελέγχου των εξοπλισμών.
Νατοϊκό γραφείο στη Μόσχα
Την ίδια στιγμή, η σύσφιγξη των σχέσεων ΝΑΤΟ-Ρωσίας προχωρά με ταχείς ρυθμούς. Οπως ανακοινώθηκε σε κοινή συνέντευξη Τύπου του Ιβανόφ με τον γενικό γραμματέα του ΝΑΤΟ Τζορτζ Ρόμπερτσον, το ΝΑΤΟ σκοπεύει να ανοίξει γραφείο συνδέσμου στη Μόσχα ώς το τέλος της χρονιάς. «Βλέπουμε ήδη ότι η συνεργασία στα Βαλκάνια μεταξύ των ρωσικών και των νατοϊκών δυνάμεων είναι άψογη.
Ο Πόλεμος των Αστρων… τρέχει
Την επιτάχυνση των διαδικασιών για την ανάπτυξη της πολυσυζητημένης αντιπυραυλικής ασπίδας (NMD) επιδιώκει η αμερικανική κυβέρνηση, η οποία σύμφωνα με δημοσίευμα της Washington Post μελετά την εγκατάσταση ενός υποτυπώδους συστήματος, πριν από την εκπνοή της θητείας Μπους, το 2004.
Πιέσεις σε εταιρείες
Το αμερικανικό υπουργείο Αμύνης ασκεί πιέσεις σε ιδιώτες αναδόχους, καλώντας τους να καταθέσουν τις προτάσεις τους για την επιτάχυνση της ανάπτυξης της αντιπυραυλικής άμυνας. Η μεγαλύτερη ανάδοχος, εταιρεία η Boeing Co. έχει καταθέσει διάφορες προτάσεις, μεταξύ των οποίων μία για την τοποθέτηση πέντε πυραύλων αναχαίτισης στην Αλάσκα, μέχρι τον Μάρτιο του 2004, πριν από την κατασκευή ενός υπερσύγχρονου συστήματος ραντάρ και την αύξηση των δοκιμαστικών πτήσεων από τέσσερις σε πέντε, τον χρόνο.
Μέχρι τώρα, κυβερνητικοί αξιωματούχοι αναφέρονταν μόνο σε πολύ γενικές γραμμές γύρω από το πιθανότερο σχέδιο, το χρονοδιάγραμμα και το κόστος της πυραυλικής άμυνας. Οι προτάσεις της Boeing, που όπως λένε οι αξιωματούχοι εξετάζονται σοβαρά, καταδεικνύουν ότι η αμερικανική κυβέρνηση θέλει να επιλέξει ένα συγκεκριμένο σχέδιο και να κινηθεί γρήγορα προς την εφαρμογή του, τουλάχιστον όσον αφορά στα πρώτα στοιχεία του, τα οποία θα επεκταθούν συν τω χρόνω.
Μερικοί μόνο πύραυλοι αναχαίτισης, χωρίς το νέο σύστημα ραντάρ «Χ-band» είναι μόνο ένα μικρό μέρος από τα όσα προσδοκά η κυβέρνηση. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η ίδια εφημερίδα, το υποτυπώδες αυτό σύστημα θα έδειχνε την αποφασιστικότητα της κυβέρνησης, θα τη βοηθούσε να εκπληρώσει μία από τις προεκλογικές υποσχέσεις του Μπους και να απαιτήσει τη ριζική αναθεώρηση ή την κατάργηση της συνθήκης για τους αντιβαλλιστικους πυραύλους του 1972.
Οι προτάσεις της Μπόινγκ
Αντιπρόσωπος της Boeing παρουσίασε στις 23 Απριλίου στους αξιωματούχους του Πενταγώνου το γενικό πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης πρότασης. Μια καινοτόμος πρόταση είναι ότι οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να κατασκευάσουν ένα ραντάρ εντοπισμού πυραύλων σε μια κινητή πλωτή πλατφόρμα μέχρι τον Νοέμβριο του 2004. Η πλατφόρμα αυτή θα μπορούσε να τοποθετηθεί σε διεθνή ύδατα, γεγονός που θα απάλλασσε τις ΗΠΑ από το να εξασφαλίσουν τη σύμφωνη γνώμη των συμμάχων τους να χρησιμοποιήσουν ραντάρ στο έδαφός τους.
Επειδή όμως μια τέτοια πλατφόρμα θα είναι εύκολος στόχος, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα γίνει αποδεκτή. Οι προτάσεις της Boeing από την άλλη πλευρά, δείχνουν τη δυσκολία του εγχειρήματος, της ανάπτυξης δηλαδή μιας αντιπυραυλικής ασπίδας το συντομότερο δυνατόν.
Για να εκπληρωθεί ο στόχος του 2004, οι πρώτες συστοιχίες πυραύλων αναχαίτισης στην Αλάσκα θα πρέπει να βασίσουν τη λειτουργία τους σε βελτιωμένη εκδοχή των υπαρχόντων συστημάτων ραντάρ. Θα χρειαστεί χρόνος μέχρι το 2007 για να αναπτυχθούν 50 πύραυλοι αναχαίτισης, μειωμένοι κατά το ήμισυ απ’ ό,τι υπολόγιζε ο Κλίντον για την ίδια ημερομηνία.
Σιράκ: «Το Διάστημα να παραμείνει στο απυρόβλητο»
Σθεναρός αλλά και ήπιος, επιθετικός αλλά και συναινετικός, ο πρόεδρος Σιράκ απάντησε χθες στον Αμερικανό υπουργό Αμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ, ο οποίος στη χωρίς περιστροφές εξήγησή του προς συμμάχους, κατά τη σύνοδο των υπουργών Αμυνας στις Βρυξέλλες, περιέγραψε πώς και γιατί οι ΗΠΑ θα εφαρμόσουν το σχέδιο της αντιπυραυλικής ασπίδας, επικαλούμενος τις απειλές εις βάρος της διεθνούς κοινότητας. Με σημείο εκκίνησης το συγκεκριμένο επιχείρημα, ο Ζακ Σιράκ, απευθυνόμενος από το βήμα του Ινστιτούτου Ανώτατων Αμυντικών Σπουδών, συμφώνησε ότι τα «κράτη-ταραξίες» -δηλαδή, οι τρεις αποκλεισμένοι στην Ευρώπη πετρελαϊκοί παράδεισοι, Ιράκ, Ιράν, Λιβύη και η Βόρειος Κορέα- όπως και η διασπορά βαλλιστικών πυραύλων ενσαρκώνουν τη νέα απειλή εις βάρος του ΝΑΤΟ. Αλλά η εν λόγω απειλή δεν δικαιολογεί την καταστράτηγηση της συνθήκης ΑΒΜ.
«Δεν αμφισβητούμε τον κινδυνο που ενσαρκώνει η διασπορά των όπλων, μολονότι η δική μας ανάλυση ως προς τις διαστάσεις της απειλής και τις σχετικές με αυτήν μελλοντικές εξελίξεις είναι εντελώς διαφορετική. Η Γαλλία ελπίζει ότι η ΑΒΜ, έστω και αν αποτελεί προϊόν του διπολικού συστήματος, δεν θα παροπλιστεί προς όφελος ενός συστήματος χωρίς φραγμούς», είπε ο Γάλλος πρόεδρος.
Ο κυρίως προβληματισμός του κ. Σιράκ εστιάσθηκε στη μεταφορά του ανταγωνισμού για τους εξοπλισμούς στο Διάστημα, επισημαίνοντας ότι το απυρόβλητο του Διαστήματος αποτέλεσε έως τώρα κύριο συστατικό της διεθνούς ειρήνης.
«Το κουτί αυτό της Πανδώρας πρέπει να παραμείνει κλειστό. Ουδείς πρέπει να αποκτήσει μονοπωλιακό δικαίωμα στο πεδίο αυτό, διαφορετικά η κατάληξη θα είναι νέα κούρσα εξοπλισμών με συνέπειες ολέθριες για τον κόσμο», επισήμανε.
Ο Γάλλος πρόεδρος «έριξε το μπαλάκι» στη Ρωσία, συνυπογράψασα με τις ΗΠΑ τη συνθήκη ΑΒΜ, ζητώντας σχολιασμό των αμερικανικών προθέσεων Ράμσφελντ, για να διαβεβαιώσει στη συνέχεια Ουάσιγκτον και ΝΑΤΟ ότι η ευρωπαϊκή αμυντική ταυτότητα κατά κανένα τρόπο δεν στρέφεται κατά της Συμμαχίας.
«Απλώς οι προσπάθειες για την ενδυνάμωση της άμυνας της Ευρώπης θα της επιτρέψει να λαμβάνει αποφάσεις και να ενεργεί αυτόνομα από το ΝΑΤΟ. Εγώ ως Γάλλος και Ευρωπαίος είμαι πεπεισμένος ότι μακροπρόθεσμα η ασφάλειά μας στηρίζεται σε τρεις θεμελιώδεις πυλώνες, που είναι σεβασμός προς το γράμμα του νόμου, εκσυγχρονισμός και εξευρωπαϊσμός της ευρωπαϊκής άμυνας και διαιώνιση της πυρηνικής αποτροπής», κατέληξε αβρότατος.