ΜΕΛΕΤΗΣ ΗΛ. ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ο άρχοντας με τα πολλά πρόσωπα,
Χρονικό μιας οικογένειας, 1685-1920
εκδ. Καπόν, σελ. 480
Είναι αλήθεια ότι οι οικογενειακές ρίζες αποτελούν, για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο, τον ιστορικό και συναισθηματικό δεσμό, που τον συνδέει με το παρελθόν, απώτερο και πρόσφατο. Και είναι, επίσης, αλήθεια ότι ο συναισθηματικός αυτός δεσμός συχνά αποτελεί και σημείο αναφοράς για ευρύτερης σημασίας γεγονότα. «Εξ όνυχος τον λέοντα», έλεγαν οι παλαιότεροι, θέλοντας να προβάλουν και κάποιες εκ πρώτης όψεως μικρής σημασίας μαρτυρίες, από τις οποίες, όμως, ενδέχεται να προκύπτουν συμπληρωματικά στοιχεία στο μωσαϊκό συγκεκριμένων ιστορικών γεγονότων και καταστάσεων. Μάλιστα, τέτοιες προσωπικές μαρτυρίες προσθέτουν και ανθρώπινες πινελιές στη, συνήθως απρόσωπη και παγερού αφηγηματικού ύφους, εξιστόρηση του παρελθόντος.
Σε άλλες χώρες, τα οικογενειακά αρχεία και η προφορική παράδοση συνιστούν πρωτογενείς πηγές αναπλάσεως του ιστορικού παρελθόντος, ώστε ο ερευνητής να στηρίζει σε στερεά θεμέλια τη σχετική αναδίφηση. Στον τόπο μας, δυστυχώς, οι αλλεπάλληλες εθνικές περιπέτειες και οι συχνές οικογενειακές δοκιμασίες, σε συνδυασμό με τις μεγάλες υλικές καταστροφές, αναστάτωσαν τη μακραίωνη πορεία του λαού μας και κατ’ επανάληψη διέρρηξαν τον κοινωνικό ιστό κάθε περιοχής, ενώ τα συχνά κύματα μεταναστών, επιδρομέων, προσφύγων και κατακτητών, αλλά και των μαζικών μετακινήσεων πληθυσμών, δεν άφησαν περιθώρια αναπτύξεως οικογενειακής παραδόσεως και επιμέρους ιστορικής συνέχειας.
Αναδρομή στα αρχεία
Ηταν επόμενο η αδιαφορία και η άγνοια κάθε τρίτης ή τετάρτης γενεάς να αλλοιώνουν τη σύνθεση των μεταγενέστερων κοινωνιών, που η γνώση του οικογενειακού παρελθόντος μετά δυσκολίας φθάνει μέχρι την τετάρτη προηγούμενη γενεά, με αναπόφευκτη συνέπεια οι αυθαιρεσίες και οι μυθοπλασίες να γεφυρώνουν τα κενά της άγνοιας.
Αυτές οι σκέψεις μού ήρθαν στον νου, καθώς άρχισα να φυλλομετρώ τον «Αρχοντα με τα πολλά πρόσωπα», σε μία πρώτη γνωριμία με το νέο βιβλίο του Μελέτη Ηλ. Μελετόπουλου, που φέρει τη σφραγίδα αρτιότητας των εκδόσεων Καπόν. Ο συγγραφέας, από τους πιο αξιοπρόσεκτους της νέας γενεάς των πνευματικών μας ανθρώπων, αφήνει κατά μέρος τη μέχρι τώρα γόνιμη ενασχόλησή του με τα σύγχρονα πολιτικά και οικονομικά δόγματα, για να μας προσφέρει ένα πραγματικό λογοτεχνικό πόνημα. Ανατρέχοντας στα αρχεία και στην προφορική παράδοση της οικογενείας του, ένα από τα παλαιότερα γνωστά «τζάκια» της Λακωνίας και ειδικότερα του Μυστρά και της μετεπαναστατικής Σπάρτης, αφήνει να ξεχυθούν από τις σελίδες της μυθιστορηματικής αυτής βιογραφίας ιστορικά γεγονότα και ανθρώπινα πάθη, που καλύπτουν 2,5 αιώνες (1685–1920) οικογενειακής αναδρομής.
Από τις αετοφωλιές της Βορείου Ηπείρου στη βενετοκρατούμενη Πελοπόννησο και απ’ εκεί στους επαναστατικούς στόλους των Σπετσών, αλλά και στις οικογενειακές διαμάχες των πρωταρχόντων του νησιού, που έφθασαν μέχρι τα αρχοντολόγια της Λακωνίας, ο Μελέτης Μελετόπουλος «ζωγραφίζει» το ιστορικό παρελθόν με τις αλήθειες και τους μύθους μιας πολυκύμαντης οικογενειακής παραδόσεως.
Μία πράγματι συναρπαστική μυθιστορηματική βιογραφία, από την οποία ο αναγνώστης όχι μόνο πληροφορείται ένα πλήθος ιστορικών λεπτομερειών, αλλά αφήνει το ενδιαφέρον του να παρασυρθεί από την παρεμβολή διαφορετικών ανθρώπινων χαρακτήρων, που συνθέτουν τα «πολλά πρόσωπα» του κεντρικού μυθιστορηματικού αφηγήματος.
Ταράζει τα νερά
Είναι αναντίρρητο ότι ο σύγχρονος τρόπος γραφής έχει παρασύρει στα εύκολα μυθιστορηματικά προϊόντα, ο αναγνώστης των οποίων περιορίζεται σε μια απλή ανάγνωση, χωρίς πολλές απαιτήσεις. Ο Μελέτης Μελετόπουλος έρχεται να αναταράξει τα στάσιμα αυτά νερά, ώστε να επαναφέρει στο προσκήνιο τον ορισμό της μυθιστορηματικής βιογραφίας.
Ο Αρβανίτης, γενάρχης της φαμίλιας των Κούτζη, από το ομώνυμο ορεινό χωριό της επαρχίας Χειμάρρας, στρατολογημένος στην Κέρκυρα, το 1685, από τον Βενετσιάνο ναύαρχο και αργότερα δόγη Φραντσέσκο Μοροζίνι, φθάνει στο Ναύπλιο, το Ανάπλι της Δεύτερης Ενετοκρατίας, κατά τα τέλη του 17ου αιώνα, για να καταλήξει, μετά την επανάκτηση της Πελοποννήσου από τους Τούρκους (1730), στο γειτονικό νησί των Σπετσών, μαζί με άλλους Βενετσιάνους και Βορειοηπειρώτες «stradioti» των διαλυμένων στρατιωτικών δυνάμεων της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας. Από το σημείο αυτό και μετά, η γλαφυρή περιγραφή παρακολουθεί τις οικογενειακές αναταράξεις, που καταλήγουν στην αναγεννημένη Σπάρτη, στην οικονομική και κοινωνική ζωή της οποίας οι άμεσοι πρόγονοι του συγγραφέα κρατούν κεντρικούς ρόλους.
Ο Μελέτης Μελετόπουλος πραγματοποιεί με τον «Αρχοντα με τα πολλά πρόσωπα» ένα συγγραφικό τόλμημα, επιτυγχάνοντας τον συγκερασμό του ιστορικού στοιχείου με μια πολύπλευρη οικογενειακή αφήγηση, ώστε το ενδιαφέρον του αναγνώστη να παραμένει αδιάπτωτο. Και αυτό είναι μία σημαντική παράμετρος, αν αναλογιστεί κανείς τις περιορισμένες γνώσεις μας για τη συγκεκριμένη αυτή περίοδο στον Μοριά, αλλά και τις δυσκολίες στη συγκέντρωση ενός τόσο λεπτομερειακού αρχειακού υλικού, ώστε να παραμερίζονται και κάποιες αναπόδεικτες μυθοπλασίες.