ΤΖΟΝΑΘΑΝ ΛΗ
Κατάδυση
μτφρ.: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 480
Η σημειολογία μιας τρομοκρατικής επίθεσης: η κατηγορική λογική της εξουσίας που εβλήθη αλλά δεν υπέκυψε, η παθολογική ηρωοποίηση των θυτών που κατήγαγαν νίκη χάνοντας. Το 2015, σε ένα αφιέρωμα που πραγματοποίησε η βρετανική εφημερίδα Telegraph, o βιογράφος της Μάργκαρετ Θάτσερ, Τσαρλς Μουρ, ενθυμήθηκε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε η τότε πρωθυπουργός της Βρετανίας την επίθεση που πραγματοποίησε ο ΙRA στο ξενοδοχείο «Γκραντ» (Σεπτέμβριος 1984), με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους πέντε αθώοι άνθρωποι.
Ευθυτενής, άκαμπτη και με εξασκημένη ένταση εκφώνησε τον λόγο της ωσάν να μην είχε βρεθεί πριν από λίγες ώρες μπροστά στο φάσμα του θανάτου. Ηταν μια καθοριστική στιγμή προσωπικού θριάμβου.
Στόχος της βομβιστικής επίθεσης ήταν η ίδια κι όσα μέλη των Τόρις μπορούσε να πάρει ο Χάρος (στο εν λόγω ξενοδοχείο είχαν προγραμματιστεί οι εργασίες του συνεδρίου των Συντηρητικών).
Αυτό το πραγματικό γεγονός αποτέλεσε την πρώτη ύλη του Τζόναθαν Λη για να αναπτύξει τη δική του εκδοχή των γεγονότων. Το μυθιστόρημά του «Κατάδυση», καίτοι φέρει όλες τις ιστορικές και πολιτικές σημάνσεις για να πατάει σ’ ένα υπόστρωμα αληθοφάνειας, στην ουσία πραγματοποιεί μια κατάδυση στα βάθη των ηρώων που επιλέγει ο συγγραφέας για το ανάπτυγμα της πλοκής.
Πρόκειται για ένα ετερογενές «τρίγωνο»: ο εθελοντής βομβιστής Νταν, ο υποδιευθυντής του ξενοδοχείου, Μους, και η κόρη του Φρέγια.
Ο Λη, είναι προφανές αυτό, είχε μπροστά του ένα υλικό που άνετα θα μπορούσε να μετατρέψει σε πολιτικό θρίλερ. Εμβαπτισμένο στην πολιτική ρητορική ή στο επαναστατικό μείγμα. Κι όμως, αποφάσισε να αφήσει κατά μέρος τους μαξιμαλισμούς και να ενδιαφερθεί για τα μικρά μέρη της μεγάλης εικόνας. Αυτό που ενώνει και τους τρεις πρωταγωνιστές, αν και φαινομενικά τίποτα δεν θα μπορούσε να τους συνταιριάξει, είναι οι χαμένες ευκαιρίες τους, το θάμπωμα των ελπίδων τους, η πρόωρη γήρανση των βεβαιοτήτων τους.
Ο Μους, ένας υπεραθλητής στα νιάτα του, πολλά υποσχόμενος και έτοιμος από καιρό να περπατήσει σε δρόμους δόξας, καταλήγει ένας πολλάκις αποτυχημένος. Ο γάμος του κατέρρευσε, η γυναίκα του τον παράτησε, κι εκείνος έμεινε με την κόρη του να τα βγάλει πέρα. Οποια δουλειά ξεκίνησε την άφησε στη μέση και δίχως να το καταλάβει βρέθηκε στην έρημο της μέσης ηλικίας με ένα κορίτσι στην εφηβεία, με ένα έμφραγμα που επανακαθόρισε τις συντεταγμένες του και μια πιθανολογούμενη προαγωγή που ποτέ δεν ήρθε.
Η Μους φέρει πάνω της τις αμυχές μιας διαρκούς απώλειας. Της λείπει η μητέρα της, φοβάται πως θα χάσει και τον πατέρα της. Το ερωτικό σκίρτημα αντί να τη φλέγει, τη βυθίζει ακόμη περισσότερο. Φέρει μια στατική ενέργεια που υπό άλλες συνθήκες θα μπορούσε να την κινητοποιήσει, ενώ τώρα την μετατρέπει σε ένα άβολο πλάσμα. Δεν μπορεί καν να αποφασίσει αν θέλει να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο ή να ακολουθήσει μια ζωή ελάχιστων προσδοκιών.
Ο Νταν είναι το τυπικό παιδί της Β. Ιρλανδίας που γαλουχήθηκε με την ανάγκη να βρει την αυταξία του μέσα από τους κοινωνικούς αγώνες. Εχασε τον πατέρα του με τρόπο βίαιο (τον χτύπησαν Αγγλοι αστυνομικοί δίχως να έχει κάνει κάτι), η μητέρα του βιώνει τη σταδιακή απώλεια των λογικών της, κι εκείνος, λες και μια μοιραία τελικότητα ορίζει τη ζωή του, εντάσσεται οικειοθελώς στον IRA προσφέροντας την τεχνογνωσία του για την πραγματοποίηση τρομοκρατικών ενεργειών.
Ζωές αδικαίωτες
Αν και το μυθιστόρημα στηρίζεται σε ένα επικών διαστάσεων γεγονός, η ανάπτυξή του είναι ολοκληρωτικά ενδόμυχη. Ο Λη προωθεί την τραγική υπόσταση των ηρώων ακούγοντας και καταγράφοντας τις εσωτερικές φωνές τους. Είναι σαν να σπέρνει σε όλο το μυθιστόρημα τους σπόρους των εσωτερικών τους μονολόγους δίχως, όμως, να περιμένει να δώσουν καρπούς. Οι ζωές αυτών των ανθρώπων αποδείχθηκαν εξαρχής άκαρπες και αδικαίωτες.
Οι τελευταίες τριάντα σελίδες φέρουν την πατίνα του Ντον Ντε Λίλο. Είναι η στιγμή κατά την οποία η έκρηξη έχει πραγματοποιηθεί και το χάος που προκάλεσε, διέρρηξε πλήρως κάθε νοητή γραμμή ζωής και λογικής. Είναι σαν να συνομιλεί ο Λη με το μυθιστόρημα «Ανθρωπος σε πτώση» (εκδ. Εστία), κάτι που σημαίνει ότι αυτό που καθορίζει την πλοκή είναι η πυκνότητα του ύφους, το πυρετώδες ψιθύρισμα των λέξεων, ο εκτροχιασμός του εσωτερικού κόσμου των ηρώων (ιδιαιτέρως του Μους που είναι ο τραγικότερος όλων).
Η μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου είναι συμβατή με τον τροπισμό της γραφής του Λη, ο οποίος, αν και ευθύβολος, ακολουθεί συνεχώς παραβολικές τροχιές για να σχεδιάσει το τελετουργικό μιας δραματικής κατάδυσης σε απύθμενα βάθη.