Το παλίμψηστο και η νέα εποχή

Το παλίμψηστο και η νέα εποχή

3' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Εδώ και αρκετά χρόνια φαίνεται ότι ο κόσμος μας βρίσκεται σε εποχή μετάβασης, αμφισβητείται η κυριαρχία της Δύσης, ενώ νέες δυνάμεις ανατέλλουν και οι διεθνείς ισορροπίες αλλάζουν. Η Κίνα, ως κύριο παράδειγμα, δείχνει νέα αυτοπεποίθηση και εξωστρέφεια σχεδόν πρωτοφανή στη μακρόχρονη ιστορία της. Η εποχή που άρχισε πριν από 500 χρόνια, με την «ανακάλυψη» της Αμερικής από τον Κολόμβο και με το άνοιγμα του θαλάσσιου δρόμου γύρω από την Αφρική προς την Ινδία από τους Πορτογάλους, στην οποία οι Ευρωπαίοι όριζαν τις τύχες όλων των λαών του πλανήτη, βρίσκεται σε ριζική μετάβαση, αν όχι στο τέλος της. Εάν η Ελλάδα ακόμη δεν έχει βρει τον βηματισμό της μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, κατανοούμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε σε μια ασυγκρίτως μεγαλύτερη αναπροσαρμογή όλων των δεδομένων στη γεωπολιτική σκακιέρα. Ισως, όμως, η Ελλάδα να βρίσκεται σε θέση να ευνοηθεί από τις εξελίξεις.

Η χώρα μας δεν φάνηκε να ενσωματώνεται στο δυτικό πνεύμα όπως αυτό διαμορφώθηκε στη Δυτική Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική, με βάση τις αρχές του Διαφωτισμού και του Προτεσταντισμού. Η διαμάχη μεταξύ οπαδών του εκσυγχρονισμού και της αδράνειας κράτησε τη χώρα με το ένα πόδι στη Δύση και το άλλο σε έναν ιδεατό κόσμο, όπου ο καθένας μπορούσε να ονειρεύεται μεγαλεία περασμένα και μελλοντικά. Ισως ο στίβος να ήταν πέρα από τις δυνατότητές μας, ίσως να μην μπορούσαμε να αποκτήσουμε αυτό που λέγαμε ότι ποθούσαμε – μια δίκαιη κοινωνία όπου ο καθένας θα ανταμειβόταν σύμφωνα με την προσφορά του. Εάν αυτές οι υποθέσεις ισχύουν, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι μια νέα εποχή όπου –τουλάχιστον στη δική μας περιοχή– θα κυριαρχεί ο πιο ανατολίτικος τρόπος διακυβέρνησης ίσως να μη μας βρίσκει τόσο απροετοίμαστους.

Οπως και να είναι, η προσαρμοστικότητα των Ελλήνων σε διάφορες μορφές διακυβέρνησης έχει αποδειχθεί προσόν ανά τους αιώνες. Ο πρώτος κανόνας της ζωής είναι η ανάγκη επιβίωσης. Αυτό που θέλουμε, όμως, δεν είναι μόνο να αντέχουμε αλλά να πετυχαίνουμε, να μην είμαστε πάντα σκιές των προγόνων μας και ουραγοί των σύγχρονων ανταγωνιστών. Και όμως, πέρα απ’ το να συνεχίζουμε να περιμένουμε από άλλους να μας στηρίξουν, ή τουλάχιστον να διαμορφώσουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θέλουμε να ευημερήσουμε, δεν δείχνουμε καμία ιδιαίτερη διάθεση (ως χώρα, όχι ως άτομα) να καταπιαστούμε με τις προκλήσεις της εποχής. Η ανάγκη της αλληλεγγύης εταίρων, οι προσταγές δανειστών, η προσδοκία για τη στήριξη μεγαλύτερων δυνάμεων, τα παράπονα όταν αυτή δεν αρκεί, ο πόλεμος εναντίον της ατομικής πρωτοβουλίας και όποιας μη κρατικής συλλογικότητας, δείχνουν βαθιά περιφρόνηση για τις πραγματικές αρετές και προοπτικές των Ελλήνων. Ο χώρος της Παιδείας είναι κορυφαίο παράδειγμα – κάποτε, και για πολλούς αιώνες, οι Ελληνες ήταν κορυφαίοι στις επιστήμες τους, παράδειγμα για άλλους. Σήμερα, παρότι Ελληνες πετυχαίνουν σε πολλά πεδία στο εξωτερικό, στην ίδια τους τη χώρα η εκπαίδευση ταλαιπωρείται βάναυσα από ιδεοληψίες, δοξασίες και αστοχίες – σε πείσμα ενός παρελθόντος που όσο γνωστό και αν μας φαίνεται, πάντα ξαφνιάζει.

Καίρια υπενθύμιση της διαχρονικής επιτυχίας του ελληνικού πνεύματος, που συνδέει την προσωπική ανησυχία με την επιστημονική κατάρτιση και τη σοβαρή εργασία, και σε εποχές που δεν το περιμέναμε, είναι πρόσφατη ανακάλυψη σειράς παλίμψηστων –κειμένων που είχαν σβηστεί ώστε να γραφτούν άλλα επάνω τους– στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά. Χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογικές μεθόδους, επιστήμονες βρήκαν τέσσερα κείμενα που γράφτηκαν διαδοχικά στις ίδιες σελίδες. Το αρχαιότερο είναι στην ελληνική γραφή και γράφτηκε στην Αγία Αικατερίνη. Επάνω σε αυτό είναι κείμενο σε λατινική γραφή, όπως γραφόταν στην Ιταλία τον έβδομο αιώνα. Μετά βρέθηκε κείμενο στη λατινική γραφή που διαμόρφωσαν Ιρλανδοί μοναχοί στη Βρετανία· επάνω σε αυτό πάλι βρίσκεται κείμενο στα αραβικά από τις αρχές του 10ου αιώνα, το οποίο γράφτηκε και αυτό στην Αγία Αικατερίνη. Το παλίμψηστο αυτό είναι πολύ σημαντικό, όπως είπε η Μισέλ Μπράουν, πρώην έφορος στο Βρετανικό Μουσείο: επειδή είναι απίθανο οι σελίδες αυτές να μεταφέρθηκαν από το Σινά στη Ρώμη και από εκεί στη Βρετανία πριν επιστρέψουν πάλι στο Σινά, φαίνεται ότι μοναχοί από δυτικές κοινωνίες εργάστηκαν στο Σινά μέσα σε εποχές που πιστεύαμε ότι δεν υπήρχε τέτοια επικοινωνία. Ετσι, η εικόνα μας για αυτό το ακριτικό σημείο του ελληνικού κόσμου αλλάζει. Η μονή της Αγίας Αικατερίνης αναδεικνύεται ως δυναμικό, κοσμοπολίτικο κέντρο και κομβικό σημείο στην πολιτισμική ιστορία Ανατολής και Δύσης, όπου άνθρωποι με διαφορετικές γλώσσες και από διαφορετικές κοινωνίες πήγαιναν για να ανταλλάξουν πρακτικές και να μοιραστούν διαφορετικές παραδόσεις σκέψης. «Ηταν ένας τόπος όπου άνθρωποι έκαναν τον κόπο να πάνε», είπε η Κλόντια Ραπ, καθηγήτρια Βυζαντινών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, η οποία, όπως και η Μπράουν, μίλησε στο περιοδικό Σμιθσόνιαν. «Και πήγαιναν απ’ όλο τον κόσμο».

Εάν εμείς σήμερα, στο δικό μας ακριτικό κομμάτι της Ευρώπης, θέλαμε να γράφουμε οι ίδιοι την ιστορία μας και όχι να περιμένουμε από άλλους, θα μπορούσαμε να μελετήσουμε το παράδειγμα της Αγίας Αικατερίνης. Να σκεφτούμε τι έχουμε και εμείς να προσφέρουμε στο σταυροδρόμι Δύσης και Ανατολής.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή