Κατά κάποιον τρόπο, είναι κι αυτό ένα από τα «μεγάλα έργα» της εποχής. Υπό μια έννοια μάλιστα, είναι ένα από τα σημαντικότερα. Οχι μόνον λόγω του ύψους της σχετικής δαπάνης, που για το σύνολο των φυλακών «νέας γενιάς» θα φτάσει σε αρκετά δισ., αλλά και γιατί θα συμβάλει αποφασιστικά στην εξασφάλιση ενός πολύ ταλαιπωρημένου κοινωνικού αγαθού.
Στο να κλείσει μια από τις πιο μεγάλες πληγές στη δημόσια τάξη, μια επί χρόνια καθιερωμένη πρακτική που ανακυκλώνει και οργανώνει συστηματικά το έγκλημα ακριβώς μέσα στους χώρους όπου υποτίθεται ότι θα το εξουδετέρωναν. Με τις νέες φυλακές, εκλείπουν πλέον οι δικαιολογίες που επιτρέπουν κάτι τέτοιο. Τουλάχιστον αυτό ελπίζει κανείς…
Η νέα δικαστική φυλακή έξω από το Μαλανδρίνο, στην καρδιά των βουνών πάνω από το Γαλαξίδι και την Ιτέα, θα μπορούσε να γίνει σκηνικό κινηματογραφικής ταινίας. Χτισμένη σε απόσταση περίπου 250 χιλιομέτρων από την Αθήνα, δεν είναι μόνον η πρώτη νέα φυλακή που ανοίγει στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, αλλά είναι και η πρώτη που κατέστη δυνατό να πληροί τις προδιαγραφές του… 20ού.
Θεωρητικά, κάτι που μένει βεβαίως να αποδειχθεί και στην πράξη, από την ώρα που η πόρτα κλείσει πίσω από την πλάτη του κρατουμένου δεν υπάρχει έξοδος. Αυτό επιτυγχάνεται με μια σειρά από εφαρμογές ασφαλείας, κυρίως ηλεκτρονικές, που είναι κατ’ ουσιάν άγνωστες μέχρι σήμερα στο ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα. Και που θα τεθούν για πρώτη φορά σε λειτουργία στο Μαλανδρίνο σε πλήρη κλίμακα και όχι αποσπασματικά ή ημιτελώς, σαν «χάι τεκ μπαλώματα» σε μια ή δύο πτέρυγες κάποιας φυλακής όπως έως τώρα συμβαίνει, όπου βεβαίως συμβαίνει έστω κι αυτό.
Τα κλειδιά αντικαταστάθηκαν με υπολογιστές
Η καρδιά και ο νους της νέας φυλακής είναι φτιαγμένα από σιλικόνη. Πρόκειται για έναν κεντρικό υπολογιστή ο οποίος, μεταξύ άλλων, ελέγχει περισσότερες από 710 θωρακισμένες πόρτες, 170 κάμερες, τα αντίστοιχα μόνιτορ, την περιμετρική ζώνη ασφαλείας και μια σειρά από άλλα συστήματα, τα οποία όλα ειδοποιούν αυτομάτως αν υπάρξει κάποιο πρόβλημα, ενώ υπάρχουν ακόμη ανιχνευτές μετάλλων και ναρκωτικών.
Ετσι, οι παλιές αρμαθιές με τα βαριά κλειδιά που κρατούσαν μέχρι τώρα οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι, αντικαταστάθηκαν με υπολογιστές σε κάθε πτέρυγα, από τους οποίους ελέγχεται το άνοιγμα της κάθε πόρτας, κάτι που μπορεί να γίνει και κεντρικά. Οταν ένας υπάλληλος θέλει να μεταφέρει έναν κρατούμενο, δεν ελέγχει ο ίδιος το άνοιγμα της πόρτας. Το ελέγχει συνάδελφός του που εκτελεί από διαφορετικό σημείο τις κινήσεις που ζητάει ο συνοδός, τον οποίο επιπλέον παρακολουθεί την ίδια στιγμή μέσω οθόνης κλειστού κυκλώματος.
Επιπλέον, σύμφωνα με τους αρμοδίους, οι μαζικές εσωτερικές εξεγέρσεις των κρατουμένων, οι οποίες οδηγούσαν συχνά και σε μαζικές αποδράσεις, στο Μαλανδρίνο θα είναι τεχνικά αδύνατο να πραγματοποιηθούν. Κι αυτό γιατί, για πρώτη φορά σε ελληνική φυλακή, θα υπάρχει πραγματικός και μόνιμος διαχωρισμός των κρατουμένων, που επιτρέπει στους φύλακες και μια σειρά από πρόσθετους χειρισμούς ασφαλείας. Οι τρόφιμοι δεν θα είναι ποτέ δυνατόν να συναντηθούν όλοι μαζί, αλλά θα είναι διαρκώς χωρισμένοι σε δέκα πτέρυγες των 28 ατόμων.
Σε πλήρη λειτουργία, η φυλακή, που θα δεχθεί τους 56 πρώτους κρατουμένους τις αμέσως επόμενες ημέρες, θα φιλοξενήσει περίπου 280 βαρυποινίτες κατάδικους που θα μεταφερθούν εκεί από όλες τις άλλες φυλακές της χώρας.
Θα είναι… τυχεροί
Οι εν λόγω κρατούμενοι θα εκτίσουν τις ποινές τους υπό συνθήκες που δεν είναι αναγκαστικά συμβατές με τις πράξεις πολλών από αυτούς. Σε ένα υπέροχο φυσικό περιβάλλον και σε ένα κτίριο με ανέσεις αδιανόητες για κάθε άλλη ελληνική φυλακή, αλλά ασφαλώς και πολύ αναβαθμισμένες σε σχέση, λ.χ., με τα περισσότερα δημόσια νοσοκομεία, πολλούς πανεπιστημιακούς κοιτώνες και, φυσικά, τη μεγάλη πλειονότητα των στρατιωτικών θαλάμων.
Παραδόξως λοιπόν, το «Αλκατράζ» (το όνομα από την πιο διάσημη φυλακή του κόσμου, αν και πια δεν λειτουργεί – η «σύγκριση» δεν αφορά βεβαίως τη σκληρότητα) της Ελλάδας δεν είναι καλό μόνο για τη δημόσια τάξη, αλλά και, πολλοί θα πουν υπέρ το δέον, για τους ίδιους τους κρατουμένους του. Ισως να είναι και η μόνη φυλακή της χώρας που «δεν χρειάζεται» φύλαξη, καθώς μπορεί να μην είναι και πολλοί εκείνοι που θα έμπαιναν στην περιπέτεια να την εγκαταλείψουν. Αλλώστε, το χειρότερο που θα είχαν να πάθουν, θα ήταν να τους πιάσουν και να τους στείλουν σε άλλη φυλακή. Πού θα βρουν καλύτερα και γιατί να ζουν κυνηγημένοι;
Οι συνθήκες κράτησης μπορεί να θεωρηθούν από κάποιους ακόμη και πρόκληση. Στο Μαλανδρίνο, οι βαρυποινίτες τρόφιμοι θα μένουν ανά δύο (και όχι όλοι μαζί σε θαλάμους όπως συμβαίνει στις άλλες φυλακές), σε πολύ φωτεινά κελλιά με κτιστά έπιπλα, που έχουν το καθένα δική του τουαλέτα και ντους, αλλά και δική του τηλεόραση.
Η θερμοκρασία ρυθμίζεται αυτόματα με αισθητήρες που ανάβουν τη θέρμανση μόνοι τους αναλόγως με τους βαθμούς που υπάρχουν στο περιβάλλον. Σταθερά τηλέφωνα υπάρχουν σε διάφορα σημεία, αλλά, τουλάχιστον, τα κινητά απαγορεύονται.
Για όσους επιθυμούν να μειώσουν μέχρι και στο μισό την ποινή τους, υπάρχει και η δυνατότητα εργασίας στις επιστασίες και στα εργαστήρια. Οσοι πάλι δεν εργάζονται, έχουν τη δυνατότητα να περνούν όλο τον χρόνο τους σε ένα από τα δύο μεγάλα γήπεδα για μπάσκετ και ποδόσφαιρο (σε σχεδόν αληθινό μέγεθος) ή στις εσωτερικές αίθουσες ψυχαγωγίας, τη βιβλιοθήκη και τις εξωτερικές αυλές. Δηλαδή, το πρόγραμμά τους είναι κατ’ ουσίαν ολόκληρο αφιερωμένο στον ελεύθερο χρόνο.
Οι ζώνες φύλαξης
Οι εξωτερικοί χώροι στους οποίους μπορούν να βρεθούν οι κρατούμενοι κατά τον ελεύθερο χρόνο τους είναι φυλασσόμενοι από τρεις, όλες πρακτικώς αδιαπέραστες, ζώνες.
n Η «πρώτη γραμμή» φύλαξης είναι τα συρματοπλέγματα και τα κάγκελα που ορίζουν τον χώρο επιτρεπόμενης κίνησης.
n Αν πάντως υπάρξει οποιαδήποτε απρόβλεπτη κίνηση πέραν αυτών, δηλαδή στο σημείο του εσωτερικού περιβόλου της φυλακής όπου βρίσκεται η περιμετρική ζώνη, οι τοπικές κάμερες στρέφονται αυτομάτως προς τα εκεί που χτυπά ο συναγερμός, έτσι ώστε οι φύλακες να είναι σε θέση να έχουν άμεση και εκ του ασφαλούς εικόνα για το τι συμβαίνει και να κινηθούν κατάλληλα.
n Μετά την περιμετρική φύλαξη, ακολουθεί μια «νεκρή ζώνη» που καταλήγει στον εξωτερικό τοίχο που υπερβαίνει τα επτά μέτρα ύψος και ο οποίος καταλήγει σε μια σειρά από πύργους με σκοπιές.
n Ακριβώς έξω από τη φυλακή, βρίσκεται το κατάλυμα της Υπηρεσίας Εξωτερικής Φρούρησης, η οποία φέρει και οπλισμό, σε αντίθεση με τους εσωτερικούς σωφρονιστικούς υπαλλήλους, καθώς τα όπλα εντός των φυλακών απαγορεύονται.
n Μεταξύ αστείου και σοβαρού, θα άξιζε να προσθέσει κανείς και μια πέμπτη ζώνη, αυτή του φυσικού περιβάλλοντος. Ακόμη κι αν, μετά από όλα αυτά, κάποιος βαρυποινίτης αποδειχθεί «πεταλούδας», θα έχει ένα μικρό πρόβλημα: Πού να πάει μόλις το σκάσει. Η φυλακή βρίσκεται, κυριολεκτικά, στη «μέση του πουθενά»…
«Αχίλλειος πτέρνα» κι εδώ οι μεταγωγές
Από τη νέα φυλακή υπάρχει μόνον ένας τρόπος απόδρασης, ο οποίος ασφαλώς συνιστά και την «αχίλλειο πτέρνα» της, όπως άλλωστε κι ολόκληρου του σωφρονιστικού συστήματος: οι μεταγωγές, οι οποίες βασικά είναι τριών ειδών:
– Η αρχική έλευση του κρατουμένου στη φυλακή ή η μεταγωγή του σε άλλη φυλακή. Και ίσως το αρχικό «γέμισμα» της νέας φυλακής να αποτελέσει έναν σοβαρό πονοκέφαλο για τα υπουργεία Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως.
– Η μεταφορά στα νοσοκομεία. Η φυλακή στο Μαλανδρίνο διαθέτει σχεδόν ό,τι υπάρχει και σε ένα κοινό κέντρο υγείας. Σύμφωνα με το νόμο, η απόφαση μεταγωγής ενός κρατουμένου σε νοσοκομείο ανήκει αποκλειστικά στον αρμόδιο γιατρό της φυλακής.
– Η τρίτη μορφή κίνησης ενός κρατουμένου είναι ατομική: Οι άδειες που μπορεί να δίνονται, λ.χ., πέντε ημέρες κάθε δύο μήνες. Παρά το γεγονός ότι ευθύνονται για την απώλεια διασήμων εγκλείστων, όπως ο αρχηγός της εταιρείας δολοφόνων, σύμφωνα με τους αρμοδίους των φυλακών, οι άδειες είναι ένας πολύ σημαντικός και αποτελεσματικός θεσμός, καθώς λειτουργούν και σαν κίνητρο καλύτερης συμπεριφοράς των κρατουμένων.
Η ταυτότητα του προγράμματος νέων φυλακών
Οι νέες φυλακές στην Ελλάδα κατασκευάζονται από τη Θέμις Α.Ε., που είναι ΝΠΙΔ, με μέτοχο το Δημόσιο και τον πρόεδρό της ορίζει ο υπουργός Δικαιοσύνης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που μας έστειλε ο πρόεδρος της εταιρείας Γιώργος Σ. Αραμπατζής, το συνολικό πρόγραμμα έχει ως εξής:
– Η φυλακή του Μαλανδρίνου χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Η κατασκευή της άρχισε το καλοκαίρι του 1998 και ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε στις αρχές του 2001. Το κόστος κατασκευής της ανήλθε στα 4,1 δισ. δρχ.
– Στην πρώτη φάση του προγράμματος, μέχρι το 2005, θα κατασκευαστούν άλλες έξι αντίστοιχες φυλακές, στην Ανδρίτσαινα (που έχει ανασταλεί από το ΣτΕ), στα Χανιά, στη Συλίμνα Αρκαδίας, στα Τρίκαλα και στη Χαλκίδα, με κόστος για κάθε μία 5,3 δισ. Σχεδιάζεται και δεύτερη φάση, μέχρι το 2008, για φυλακές στη Μακεδονία, την Ηπειρο, τη Φθιώτιδα, τη Θεσσαλονίκη και την Αιτωλοακαρνανία.
– Σήμερα, οι φυλακές είναι χωρητικότητας 4.697 χιλιάδων κρατουμένων αλλά φιλοξενούν 8.295 χιλιάδες. Αν υλοποιηθεί πλήρως το πρόγραμμα, μέχρι το 2005, θα μετακινηθούν στις νέες φυλακές συνολικά 2.800 κρατούμενοι.
– Το κόστος για τα λειτουργικά έξοδα κάθε κρατουμένου είναι σήμερα 1,7 εκατ. δρχ. ετησίως. Στις νέες φυλακές αναμένεται να πέσει, καθώς απαιτούνται πολύ λιγότεροι υπάλληλοι.
– Η κατασκευή των φυλακών δεν είναι επιλέξιμη στα προγράμματα των διαρθρωτικών ταμείων. Ομως, από το Β’ και το Γ’ ΚΠΣ χρηματοδοτούνται άλλα ειδικά καταστήματα κράτησης, όπως κέντρα απεξάρτησης κρατουμένων.