Η σωρεία κατηγοριών σεξουαλικής παρενόχλησης εις βάρος του Χάρβεϊ Ουάινσταϊν δεν έφερε στο φως μόνο τη σκοτεινή πλευρά του Χόλιγουντ αλλά και αυτή της μουσικής βιομηχανίας. Από τις αποκαλύψεις θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης, με πιο τρανταχτή αυτή της Lady Gaga, στις δηλώσεις των Μπιορκ και Μαντόνα για τον σεξισμό που επικρατεί στον χώρο, η μουσική βιομηχανία είναι υπόλογη για έναν ακόμη λόγο: τη δημιουργία προτύπων που ευνοούν αυτά τα φαινόμενα.
Από την εποχή των νεοϋρκέζικων μουσικών εκδοτικών οίκων και των τραγουδοποιών των τελών του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα (της περίφημης Tin Pan Alley, δηλαδή) μέχρι σήμερα, η μουσική βιομηχανία είναι υπόθεση ως επί το πλείστον ανδρική. Από τους καλλιτέχνες και τα στελέχη των δισκογραφικών εταιρειών μέχρι τους διοργανωτές συναυλιών και τους ραδιοφωνικούς παραγωγούς, η παρουσία των γυναικών εντοπίζεται σε λίγες θέσεις και με ελάχιστη δύναμη.
Στη Βρετανία, η ποπ μουσική είναι μια επιχείρηση τεσσάρων δισεκατομμυρίων λιρών τον χρόνο στην οποία, σύμφωνα με την έρευνα που διεξήγαγε ο οργανισμός UK Music, οι γυναίκες αποτελούν το 60% των ασκούμενων, το 59% των επιχειρηματικών ρόλων, αλλά μόνο το 30% των ανώτερων διευθυντικών θέσεων. Η Τζέιν Θερντ, αντιπρόεδρος της δισκογραφικής εταιρείας Because Music, δήλωσε πριν από λίγες ημέρες στον Guardian ότι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο η βιομηχανία απέτυχε να προωθήσει τις γυναίκες σε ανώτερες θέσεις ήταν επειδή οι γυναίκες σπάνια πιστώθηκαν την επιτυχία. «Κατά την εμπειρία μου, οι γυναίκες… τείνουν να περιγράφονται απλώς ως παρουσίες που βρίσκονται στο δωμάτιο. Υπάρχει μια αντίληψη ότι οι γυναίκες έχουν παθητικό ρόλο, ενώ οι άνδρες συχνά πιστώνονται την επιτυχία τους».
Πολλές είναι οι μαρτυρίες γυναικών που αντιμετωπίζουν σεξιστικές συμπεριφορές ή ακόμη χειρότερα σεξουαλική παρενόχληση. Οπως χαρακτηριστικά δηλώνει η Λάρα Μπέικερ, διευθύντρια εκδηλώσεων της Ενωσης Ανεξάρτητων Μουσικών (ΑΙΜ): «Η δουλειά μας περιλαμβάνει πολλά ξενύχτια και ποτά και σ’ αυτές τις καταστάσεις το τι είναι κατάλληλο ξεφεύγει από τα συνηθισμένα όρια. Μια γυναίκα θα είναι σε ένα ταξί με το αφεντικό της ή έναν πελάτη ύστερα από μια συναυλία και ξαφνικά θα αρχίσει να τη φιλάει ή να της βάζει χέρι, κάτι το οποίο δεν αναμένεται να την πειράξει. Δεν είναι εύκολο να μιλήσει όταν πρόκειται για συνάδελφο ή πελάτη και η φήμη της διακυβεύεται».
Από τις άγριες γυναικείες φωνές των μπλουζ στις ντίβες της τζαζ και από τα ροκ είδωλα της δεκαετίας του ’60 στις riot grrrls και τα αστέρια του rhythm and blues, η θέση της γυναίκας στον κόσμο της ποπ μουσικής δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει βελτιωθεί. Ο Στέισι Λ. Σμιθ, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, διαπίστωσε ότι στα 600 εμπορικότερα τραγούδια της τελευταίας πενταετίας στα Hot 100 του Billboard, από τους 1.239 ερμηνευτές μόνο το 22,4% ήταν γυναίκες, με τα ποσοστά να μειώνονται ακόμη περισσότερο ως προς τη σύνθεση και την παραγωγή, στα 12,3% και 2% αντίστοιχα.
Ακόμη και οι τραγουδίστριες που έχουν καταφέρει να κατακτήσουν την κορυφή της επιτυχίας συνεχίζουν να μάχονται για να κερδίσουν τον σεβασμό της ανδροκρατούμενης μουσικής βιομηχανίας. Ορισμένες εξ αυτών βγήκαν μπροστά και μίλησαν για τον σεξισμό που τις περιβάλλει, όπως η βασίλισσα της ποπ Μαντόνα. «Αν είσαι κορίτσι, πρέπει να παίξεις το παιχνίδι… Μπορείς να είσαι όμορφη, χαριτωμένη και σέξι, αλλά να μην ενεργείς πολύ έξυπνα, αυτό είναι εκτός του status quo».
«Απλώς προσπαθείς να καταλάβεις πώς θα καταφέρεις να μοιάζεις ηλίθια»
Εκτός από τη Μαντόνα, και η Lady Gaga δεν παρέλειψε να θίξει το εξής ζήτημα: «Αυτό που πραγματικά θέλω να πω είναι πως για τις γυναίκες είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα στον χώρο της μουσικής. Είναι σαν ένα γα…μενο κλαμπ αντρών στο οποίο προσπαθούμε να μπούμε».
Πολλές καλλιτέχνιδες δέχονται παρεμβάσεις στα τραγούδια που συνθέτουν ή ερμηνεύουν, με τη σπουδαία Μπιορκ να έχει δηλώσει μέσω της προσωπικής της σελίδας στο Facebook: «Οι γυναίκες στη μουσική επιτρέπεται να είναι τραγουδίστριες και να τραγουδούν για τα αγόρια τους. Αλλά εάν αλλάξουν το θέμα σε άτομα, γαλαξίες, ακτιβισμό ή οτιδήποτε άλλο εκτός από την ερμηνεύτρια που τραγουδάει για τον αγαπημένο της, επικρίνονται». Η εξάρτηση της ποπ μουσικής από την εικόνα την οδηγεί στη σεξουαλική έκκληση ως βασικό εργαλείο προώθησης των γυναικών καλλιτεχνών με αποτέλεσμα τη μετατροπή τους σε αντικείμενα του σεξ.
«Τεράστια μάχη»
Το 2013, σε συνέντευξή της στην Telegraph, η ταλαντούχα συνθέτις και ερμηνεύτρια Αλίσια Κις είχε εξομολογηθεί ότι «αυτή ήταν μια τεράστια μάχη, ήμουν κοριτσάκι, αισθάνθηκα τεράστια πίεση. Δεν ξέρεις πώς να το αντιμετωπίσεις, επειδή όλες αυτό κάνουν. “Ω ωραία, αυτό είναι ωραίο, για ξεκούμπωσε το πουκάμισο πιο κάτω, τράβηξε τη φούστα λίγο ψηλότερα, είναι πολύ ωραία”. Και απλώς προσπαθείς να καταλάβεις πώς θα γίνει να καταφέρεις να μοιάζεις με ηλίθια».
Δυστυχώς, ο σεξισμός και ο μισογυνισμός που επικρατούν στον κόσμο και στη μουσική βιομηχανία αποτυπώνεται στην ποπ μουσική εν τη γενέσει της. Από το «He Hit Me (It Felt Like a Kiss)» των Crystals στον Τζακ Τζόουνς και το «Wives and Lovers» και από το «Under My Thumb» των Rolling Stones στα «U.O.E.N.O.» του Rocko και «Blurred Lines» του Ρόμπιν Θικ, εύκολα εντοπίζεις τραγούδια που οι στίχοι τους προσβάλλουν τη γυναικεία υπόσταση.
Την τελευταία δεκαετία, υπάρχουν δύο μουσικά είδη, η bro-country και η rap, που δικαίως κατηγορούνται από πολλές φεμινιστικές οργανώσεις για τη δημιουργία σεξιστικών προτύπων και την αύξηση του μισογυνισμού στο νεανικό κοινό που απευθύνονται. Αυτές τις κατηγορίες έρχεται να επιβεβαιώσει η μελέτη «Music and Aggression: The Impact of Sexual-Aggressive Song Lyrics on Aggression-Related Thoughts, Emotions, and Behavior Toward the Same and the Opposite Sex», των Πίτερ Φίσερ και Τομπάιας Γκριτεμέγερ. Με πιο σημαντικό συμπέρασμα πως η υπερέκθεση των εφήβων σε τραγούδια με σεξιστικούς και μισογυνικούς στίχους επηρεάζει τη συμπεριφορά τους στο αντίθετο φύλο. Μήπως ήρθε η στιγμή η μουσική βιομηχανία να αναλάβει τις ευθύνες της για τη διαιώνιση της ανισότητας των δύο φύλων μέσω της ποπ μουσικής που παράγει;