Από σήμερα ξεκινάει στις ΗΠΑ ο θεσμός της θερινής ώρας ενώ εμείς και οι άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης θα περιμένουμε για την έναρξή της την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου. Παρ’ όλα αυτά, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις αρχές του περασμένου μήνα με ψήφισμά του (με 384 ψήφους υπέρ, 153 κατά και 12 αποχές) ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την αξιολόγηση του ισχύοντος συστήματος και, εάν χρειάζεται, να υποβάλει πρόταση για την αναθεώρησή του.
Το όλο θέμα ανακινήθηκε στις αρχές του χρόνου, όταν 70.000 Φινλανδοί πολίτες υπέγραψαν ένα σχετικό ψήφισμα με κύριο επιχείρημά τους τις αρνητικές επιπτώσεις, όπως υποστηρίζουν, που έχει η αλλαγή της ώρας στη γεωργία, στην οδική ασφάλεια, στην υγεία και στην παραγωγικότητα της εργασίας. Καμία ουσιαστική επιστημονική μελέτη, όμως, δεν υποστηρίζει κάτι τέτοιο! Αντίθετα οι μελέτες που έχουν πράγματι γίνει απέδειξαν ότι στη διάρκεια της περιόδου εφαρμογής της θερινής ώρας οι θάνατοι των πεζών από τροχαία δυστυχήματα ελαττώνονται κατά τέσσερις φορές, ενώ υπάρχει επίσης και μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας. Καμία άλλη επίσημη έρευνα δεν έχει αποδείξει όλα όσα υποστηρίζουν οι Φινλανδοί και το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Σύμφωνα δηλαδή με τον θεσμό αυτόν, στην Ελλάδα (και στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης) την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου προσθέτουμε μία πλασματική ώρα στις κανονικές ώρες την οποία αφαιρούμε και πάλι την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου. Με αυτόν τον τρόπο, όταν έχουμε θερινή ώρα ο Ηλιος δύει μία ώρα αργότερα (σύμφωνα με τα διορθωμένα ρολόγια μας), οπότε ελαττώνεται και ο χρόνος που περνάει ανάμεσα στη δύση του Ηλιου και στην ώρα που πάμε για ύπνο. Αυτό σημαίνει ότι καταναλώνουμε λιγότερο ηλεκτρικό ρεύμα για τις διάφορες δραστηριότητές μας απ’ ό,τι αν αφήναμε την ώρα όπως έχει. Το ίδιο συμβαίνει και το πρωί, σε μικρότερη κλίμακα όμως, αφού ακόμη και με την προσθήκη της μιας ώρας η ανατολή του Ηλιου συμβαίνει τους θερινούς μήνες όλο και πιο νωρίς, οπότε και το πρωινό εγερτήριο έρχεται, έτσι κι αλλιώς, μετά την ανατολή του Ηλίου. Τους χειμερινούς μήνες, πάντως, δεν υπάρχει καμία διαφορά στην κατανάλωση του ηλεκτρικού ρεύματος γιατί απλούστατα ο Ηλιος δύει πολύ νωρίτερα και ανατέλλει πολύ αργότερα, οπότε δεν έχουμε καμία εξοικονόμηση ενέργειας με την πλασματική προσθήκη της μιας ώρας στα ρολόγια μας.
Την ιδέα αυτή της θερινής ώρας πρότεινε για πρώτη φορά ο Βενιαμίν Φραγκλίνος το 1784, αλλά την πρώτη σοβαρή εισήγηση για τη θεσμοθέτησή της έκανε το 1907 ο Λονδρέζος κατασκευαστής Γουίλιαμ Γουίλετ, γεγονός που οδήγησε το αγγλικό Κοινοβούλιο να συζητήσει την εφαρμογή της πρότασής του το 1909. Τελικά, η θερινή ώρα εφαρμόστηκε στην Αγγλία το 1916, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Γουίλετ. Στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η αλλαγή της ώρας εφαρμόστηκε με την προσθήκη δύο ωρών το καλοκαίρι και μιας ώρας τον χειμώνα, με αποτέλεσμα την εξοικονόμηση μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας.
Ολα αυτά σημαίνουν ότι, λόγω της εφαρμογής της θερινής ώρας, στις 25 Μαρτίου, ανήμερα δηλαδή την εθνική μας εορτή, θα πρέπει να προχωρήσουμε τα ρολόγια μας μία ώρα μπροστά, οπότε η ημέρα εκείνη δεν θα έχει διάρκεια 24 αλλά μόνο 23 ωρών. Αυτήν όμως την ώρα που θα «χάσουμε» θα την «κερδίσουμε» πίσω την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου, η οποία θα έχει έτσι διάρκεια 25 ωρών.
Υστερα απ’ όλα αυτά ίσως να αναρωτιέστε πού οφείλεται ο διαχωρισμός της ημέρας σε 24 ώρες και όχι σε 10, 20 ή 30. Η υποδιαίρεση αυτή οφείλεται στους Βαβυλωνίους και στο δωδεκαδικό τους σύστημα αρίθμησης. Ο αριθμός 24 μάλιστα τους άρεσε πάρα πολύ, αφού ήταν ένας «όμορφος» αριθμός που μπορούσε να διαιρεθεί ακριβώς με 7 άλλους αριθμούς: 1, 2, 3, 4, 6, 8 και 12. Εμφανώς ήταν ένας «μαγικός» αριθμός που συνέπιπτε με τον συνολικό αριθμό των 7 «πλανητών αστέρων» του ουρανού: του Ηλίου, της Σελήνης και των ορατών με γυμνό μάτι (πραγματικών) πλανητών Ερμή, Αφροδίτης, Αρη, Δία και Κρόνου. Η πραγματική διάρκεια της ημέρας πάντως βασίζεται στην περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονά της. Είναι μάλιστα αξιοθαύμαστο το γεγονός ότι ένα αντικείμενο, η Γη μας, που ζυγίζει 6.000 δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων τόνους, περιστρέφεται ακριβώς σαν ένας τεράστιος τροχός με σταθερή ταχύτητα.
Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια για την ακριβή μέτρηση του χρόνου βασιζόμαστε στις παλινδρομικές κινήσεις ατόμων καισίου-133 για να κατασκευάσουμε ρολόγια με μεγάλη ακρίβεια, που «χάνουν» ένα δευτερόλεπτο σε 10.000 χρόνια, ενώ ακόμη πιο πρόσφατα ένα ατομικό ρολόι στροντίου στις ΗΠΑ δεν χάνει ούτε ένα δευτερόλεπτο στα 15 δισεκατομμύρια χρόνια!
* Ο κ. Διον. Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.