Τρεις ημέρες πριν από τη σύνοδο Ε.Ε. – Τουρκίας στη Βάρνα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καταδίκασε «απερίφραστα τις συνεχείς παράνομες ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο Πέλαγος». Ο χαρακτηρισμός των τουρκικών ενεργειών ως παρανόμων είναι μεγάλης σημασίας.
Αποτελεί επιτυχία Ελλάδος και Κύπρου και δείχνει τη σωστή τους κινητοποίηση. Το 2014 το Συμβούλιο, εξετάζοντας πιο ήπιες τουρκικές ενέργειες, είχε περιοριστεί να ζητήσει από την Τουρκία να «αυτοσυγκρατηθεί» και «να σεβαστεί» τα δικαιώματα της Κύπρου στην ΑΟΖ της. Ετσι όμως κινούνται τα πράγματα μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Χτίζονται σταδιακά.
Επειδή ψιθυρίζεται ότι είναι η πρώτη φορά που έχουμε τέτοια ρητή στήριξη σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πρέπει να επισημανθεί ότι στα δύσκολα η Ε.Ε., εάν πιεσθεί, βγαίνει μπροστά. Το είχαμε ξαναδεί με το Μακεδονικό τον Δεκέμβριο του 1991. Το Συμβούλιο της τότε ΕΟΚ είχε πει ότι δεν δέχεται τη χρήση ονομασίας από τα Σκόπια που υπονοεί εδαφικές διεκδικήσεις. Αντιστοίχως, το 1996 μετά την κρίση των Ιμίων είχαμε την υιοθέτηση των ελληνικών θέσεων από την Ε.Ε. σε δύο περιστάσεις τον Μάρτιο και τον Ιούλιο. Τέτοιες αποφάσεις είναι σημαντικές εφόσον κι εμείς τις αντιμετωπίζουμε σωστά. Δεν αρκεί να τις επιδεικνύουμε ευτυχισμένοι. Αποτελούν τη βάση για να χτίσουμε μηχανισμούς πιέσεων, κυρώσεων και επιβραβεύσεων. Σε αυτό μπορεί, σίγουρα, να βοηθήσει η Ε.Ε. Ο γενικότερος ρόλος της, όμως, είναι πλέον περιορισμένος.
Οπως είχε επισημανθεί από αυτή εδώ τη θέση αμέσως μετά το Brexit, η στρατηγική του Ελσίνκι που ακολούθησαν με παραλλαγές όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις μετά το 1999 έχει τελειώσει («Τουρκία: ξανά ο Μεγάλος Ασθενής;», 31 Ιουλίου 2016). Η Τουρκία ουδέποτε θα ενταχθεί στην Ε.Ε. Σε αυτή τη φάση τρία είναι τα σημαντικότερα σημεία που προσδιορίζουν τις ευρωτουρκικές σχέσεις. Η Ε.Ε. είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας. Η Τουρκία έχει στο έδαφός της πάνω από 4.000.000 πρόσφυγες και μετανάστες που θέλουν να έλθουν στην Ε.Ε. Τέλος, κανείς Ευρωπαίος δεν ενθουσιάζεται βλέποντας την Τουρκία να μεταλλάσσεται σε ένα σουνιτικό Ιράν.
Η επόμενη ημέρα Ε.Ε. – Τουρκίας θα είναι μία ειδική σχέση. Ηδη στο παρασκήνιο έχουν ξεκινήσει οι σχετικές προεργασίες. Θα λάβουν συγκεκριμένη μορφή αφού προσδιορισθεί το πλαίσιο των νέων σχέσεων της Ε.Ε. με τη Βρετανία. Η Ελλάδα πρέπει να συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση των ευρωπαϊκών θέσεων για τη νέα ευρωτουρκική σχέση.
Στο παρόν στάδιο πρέπει να δημιουργήσουμε τους μηχανισμούς για κυρώσεις εις βάρος της Τουρκίας, όποτε προβαίνει σε «παράνομες ενέργειες». Εδώ χρειάζεται προσοχή. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι μία σειρά από αντισυστημικά κόμματα στην Ευρώπη έχουν ανδρωθεί τα τελευταία χρόνια βασιζόμενα στον τρόμο που προκαλεί η πιθανή έλευση νέων προσφυγικών ροών. Το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα δεν είναι διατεθειμένο να ξαναβιώσει ένα νέο 2015. Οι προτάσεις μας για κυρώσεις πρέπει να είναι επιλεκτικές και να μην αγγίζουν το προσφυγικό και μεταναστευτικό. Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι η λήψη μέτρων από την Ε.Ε. ειδικώς έναντι της τουρκικής κρατικής εταιρείας πετρελαίου «ΤΡΑΟ» που επιχειρεί να δραστηριοποιηθεί στην κυπριακή ΑΟΖ.
Τέλος, είναι σαφές ότι η νέα μας στρατηγική έναντι της Τουρκίας δεν αρκεί, πλέον, να πατάει μόνον ή κυρίως στην Ε.Ε. Οι τουρκικές απειλές επιβάλλουν να δούμε τα πράγματα κυρίως εκτός του προστατευτικού ευρωπαϊκού πλαισίου. Κυρίαρχο ρόλο θα παίξουν οι Ελλάδα – Κύπρος ως άξονας σταθερότητας και ασφάλειας, οι σχέσεις με τις ΗΠΑ, οι περιφερειακές συμμαχίες και οι ανατροπές που θα προκαλέσει η τυχόν ανακάλυψη νέων ενεργειακών κοιτασμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.