Το να βλέπει κανείς μαίες να τρέχουν στον θάλαμο τοκετών σε μικρές μονάδες ιατρικής περίθαλψης, στην προσπάθειά τους να βοηθήσουν όσο περισσότερες μητέρες μπορούν, είναι κάτι σύνηθες σε πολλά νοσοκομεία της Ουγκάντας. Εχοντας να αντιμετωπίσουν την έλλειψη απαραίτητου εξοπλισμού καθώς και τις ελλείψεις σε προσωπικό –και σε γιατρούς–, πολλές μαίες αναγκάζονται να κάνουν μόνες τους βιαστικές διαγνώσεις σε μητέρες και νεογέννητα, κάτι πάρα πολύ δύσκολο και τρομακτικό.
Μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Μπαράρα, στην Ουγκάντα, έχει αναπτύξει μια τεχνολογία που επιτρέπει στις μαίες και σε άλλους παρόχους ιατρικών υπηρεσιών να αντιμετωπίζουν επιπλοκές σε νεογνά εν τη απουσία κάποιου ειδικού. Το πρόγραμμα αυτό ονομάζεται Προστασία Νεογνών από Απόσταση Μέσω Γραπτών Μηνυμάτων (PRISMS).
Συνήθη προβλήματα στα νεογνά είναι η δυσκολία στην αναπνοή, ο υψηλός πυρετός, η αιμορραγία από τον ομφάλιο λώρο ή από τη μύτη, η σήψη, ο πρόωρος τοκετός και ο ίκτερος. Το PRISMS δίνει τη δυνατότητα στους εργαζομένους στον τομέα της Υγείας να σώζουν τις ζωές των νεογέννητων παρέχοντας έγκαιρη διάγνωση και ιατρική μέριμνα μέσω μιας εφαρμογής στο κινητό. Οι γιατροί και οι μαίες περνούν τα ευρήματα για την υγεία των νεογέννητων –όπως το βάρος, η θερμοκρασία, ο ρυθμός αναπνοής, ο παλμός, το χρώμα του δέρματος και του ομφάλιου λώρου– στην εφαρμογή, η οποία επεξεργάζεται τα δεδομένα και παρέχει συμβουλές περίθαλψης μέσω γραπτών μηνυμάτων.
Μόλις αυτά τα δεδομένα περαστούν στην εφαρμογή, στέλνονται στον server και αποθηκεύονται με ασφάλεια σε μια βάση δεδομένων, από όπου μπορεί κανείς να κάνει έλεγχους σε πραγματικό χρόνο, να παρακολουθήσει τον κύκλο μιας ασθένειας και να βελτιώσει την ποιότητα των δεδομένων.
Προς το παρόν, το PRISMS χρησιμοποιείται μόνο για νεογέννητα που είναι μικρότερα των 28 ημερών. Οι πρώτες τέσσερις εβδομάδες ζωής –η νεογνική περίοδος– είναι οι πιο ευάλωτες στιγμές στη ζωή ενός παιδιού, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το 2016, 2,6 εκατομμύρια θάνατοι –ή περίπου το 46% όλων των θανάτων παιδιών κάτω των πέντε ετών παγκοσμίως– σημειώθηκαν σε αυτή την περίοδο.
Ο δόκτωρ Data Santorino, ο αρχιπαιδίατρος της ομάδας ερευνητών που δημιούργησε αυτή την εφαρμογή, πιστεύει ότι αυτά τα ποσοστά θνησιμότητας μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο. «Σε ένα περιβάλλον με περιορισμένους πόρους, οι περισσότερες αποφάσεις για την περίθαλψη των νεογνών παίρνονται κυρίως από νοσοκόμες ή μαίες, που δεν έχουν την κατάλληλη εκπαίδευση. Αναπτύξαμε το PRISMS έτσι ώστε να μιμείται τις αποφάσεις ενός παιδίατρου», λέει ο ίδιος.
Τρεις μαίες δοκίμασαν την εφαρμογή για έναν μήνα το 2016, στο Ιατρικό Κέντρο IV Μπουιζιμπουέρα, στο Κασάρι Μπαράρα, στη νοτιοδυτική Ουγκάντα. Σε αυτό το ιατρικό κέντρο εργάζεται μόνο ένας γιατρός που, πέρα από την ενασχόλησή του με τους ασθενείς, έχει και διοικητικά καθήκοντα. Κάθε μήνα γεννιούνται σχεδόν 100 παιδιά σε αυτές τις εγκαταστάσεις. Σε ποσοστό περίπου 10% παθαίνουν επιπλοκές και πρέπει να μεταφερθούν στο Περιφερειακό Νοσοκομείο της Μπαράρα, σύμφωνα με τη Leonia Nanjovu, μία από τις τρεις μαίες που συμμετείχαν στη δοκιμή της εφαρμογής.
«Είμαστε τυχεροί που τουλάχιστον έχουμε έναν γιατρό. Στο Ιατρικό Κέντρο III δεν έχουν κανέναν· υπάρχουν μόνο μαίες οι οποίες κάνουν τα πάντα. Οταν είσαι μόνη σου, πρέπει να τα καταφέρεις μόνη σου, χωρίς τις συμβουλές κάποιου γιατρού», λέει η ίδια. «Ακόμα και όταν υπάρχει γιατρός, αυτός μπορεί να είναι μακριά. Με την εφαρμογή PRISMS, η περίθαλψη των ασθενών είναι πολύ γρήγορη. Και η ιατρική είναι μια δυναμική διαδικασία. Αυτή η εφαρμογή σε βοηθάει να ξέρεις ποιο φάρμακο να δώσεις και σε τι δόση».
Κατά τη διάρκεια της δοκιμής, οι μαίες μπόρεσαν να διαχειριστούν όλες τις περιπτώσεις με επιπλοκές στα νεογέννητα μόνες τους, χωρίς να χρειαστεί να τα στείλουν σε κάποια άλλη μονάδα. «Αφού κάνεις την εξέταση, περνάς τα αποτελέσματα στην εφαρμογή και εντός πέντε λεπτών έχεις μια απάντηση για το πώς να διαχειριστείς την κάθε περίπτωση. Σου δίνει οδηγίες για το πώς να περιθάλψεις το παιδί και, αν χρειαστεί, μπορεί να σε παραπέμψει σε περαιτέρω εξετάσεις», εξηγεί η Nanjovu, προσθέτοντας πως η εφαρμογή σε προτρέπει να μεταφέρεις το παιδί κάπου αλλού, αν θεωρείς ότι δεν μπορείς να διαχειριστείς την υπόθεση μόνη σου. Μετά τη δοκιμή, ο μέσος χρόνος απόκρισης μειώθηκε σε λιγότερο από δέκα δευτερόλεπτα.
Η εφαρμογή δημιουργήθηκε το 2013 από μια διεπιστημονική ομάδα που συμπεριελάμβανε τον δόκτωρα Santorino, τη Nanjovu, τον προγραμματιστή Martin Mukama και τον επιδημιολόγο δόκτορα Francis Bajunirwe. Η διαχείρισή της γίνεται από την E-Wall Technologies Company Ltd. Οι δημιουργοί της την καταχώρισαν ως καινοτομία, με τη βοήθεια της καθοδηγητικής επιτροπής για θέματα νεογνών του υπουργείου Υγείας της Ουγκάντας.
Αρχικά, η ομάδα είχε σχεδιάσει την εφαρμογή για να λειτουργεί στα πιο απλά κινητά τηλέφωνα. Η οθόνη τους όμως ήταν πολύ μικρή. Αποφάσισε λοιπόν να την προσαρμόσει για χρήση σε smartphone και η εφαρμογή έλαβε την τελική της μορφή στα τέλη του 2015.
Και άλλες ιατρικές μονάδες έχουν αρχίσει να χρησιμοποιούν την εφαρμογή της ομάδας του PRISMS, χάρη σε μια συνεργασία με το Ιδρυμα για τα Παιδιά Ugandan Baylor. Ο στόχος είναι μέχρι το τέλος του 2018 να το χρησιμοποιούν 15 μονάδες. Ταυτόχρονα εκπαιδεύουν εργαζομένους στον τομέα της Υγείας στα Ιατρικά Κέντρα IV Ντάρα, III Ρουαμουάντζα, IV Κιμπίτο, IV Ρουκούνιου και στο Περιφερειακό Νοσοκομείο Fort Portal, στη χρήση αυτής της τεχνολογίας. «Με τους λίγους πόρους που έχουμε, εκπαιδεύουμε όσο περισσότερους μπορούμε προτού ξεκινήσουμε τη χρήση της εφαρμογής», λέει ο Mukama, σημειώνοντας ότι η εκπαίδευση είναι αρκετά ακριβή.