Με την εκλογή Τραμπ και με το Brexit, φαίνεται ότι ο αγγλοαμερικανικός άξονας που όριζε την ατζέντα της διεθνούς διακυβέρνησης για δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οδεύει προς το τέλος του. Οσο ο Τραμπ εμμένει στη αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του, όσο οι Βρετανοί επιμένουν στην έξοδό τους από την Ευρωπαϊκή Ενωση, επιδεινώνεται η ζημία που προκαλείται στις ίδιες τις χώρες τους και στον διεθνή τους ρόλο. Η άνοδος και η πτώση είναι νόμος της φύσης και της Ιστορίας, και στην περίπτωση της Βρετανίας το παρακολουθήσαμε στα χρόνια αμέσως μετά τον πόλεμο. Η Αμερική δεν βρίσκεται σε τέτοια παρακμή – παραμένει η μεγαλύτερη οικονομική και στρατιωτική δύναμη που γνώρισε ο κόσμος. Η συμπεριφορά του προέδρου της, όμως, αναγκάζει και ενθαρρύνει τον υπόλοιπο κόσμο να προχωρεί σαν η υπερδύναμη να είναι αναξιόπιστη. Βρισκόμαστε σε ένα ανησυχητικό λυκόφως. Βλέπουμε μια δύναμη να δύει αλλά δεν γνωρίζουμε ούτε εάν θα επανέλθει ούτε τι μπορεί να τη διαδεχθεί.
Πριν από λίγες ημέρες, η Ευρωπαϊκή Ενωση και η Ιαπωνία συνήψαν τη μεγαλύτερη συμφωνία ελεύθερων εμπορικών συναλλαγών που υπεγράφη ποτέ – ενώνοντας περίπου 600 εκατ. άτομα σε έναν οικονομικό χώρο και καταργώντας περίπου 1 δισ. ευρώ σε δασμούς που εταιρείες της Ε.Ε. πλήρωναν ετησίως για πρόσβαση στην ιαπωνική αγορά των 137 εκατομμυρίων. Οι οικονομίες των δύο εταίρων αντιστοιχούν στο ένα τρίτο της παγκόσμιας οικονομίας. Η Ε.Ε. προχωρεί ενώ οι ΗΠΑ αποσύρονται πίσω από τα τείχη του προστατευτισμού και προκαλούν εμπορικό πόλεμο με όλο τον πλανήτη· οι δε Βρετανοί, οι οποίοι ισχυρίζονται ότι επέλεξαν το Βrexit επειδή, μεταξύ άλλων, θα τους επιτρέψει να συνάπτουν συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, οδηγούν εαυτούς εκτός του μεγαλύτερου χώρου εμπορίου. Σε άλλη μία ένδειξη ότι ο κόσμος προχωρεί χωρίς τις ΗΠΑ, η Ε.Ε. και η Ιαπωνία συνεχίζουν να στηρίζουν τη συμφωνία της διεθνούς κοινότητας με το Ιράν – άλλη μία συμφωνία που ο κ. Τραμπ έχει απορρίψει.
Από την Ιστορία του περασμένου αιώνα γνωρίζουμε καλά ότι όταν υπάρχει κενό στρατιωτικής ισχύος στα κέντρα που αποφασίζουν για τη διεθνή σταθερότητα, οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονται. Τα μαθήματα της δεκαετίας του 1930 είναι πάντα επίκαιρα και πάντα τρομακτικά. Τότε οι ΗΠΑ απείχαν από την Κοινωνία των Εθνών, καθιστώντας την απολύτως αδύναμη να διαχειριστεί την άνοδο επικίνδυνων φαινομένων, ενώ η οικονομική κρίση και η οικονομική πολιτική των ΗΠΑ στην Ευρώπη κλόνιζαν τις οικονομίες –και συνεπώς τις κοινωνίες– πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Το αποτέλεσμα ήταν ο φονικότερος πόλεμος που γνώρισε η ήπειρος.
Τώρα, το μεγαλύτερο επίτευγμα της Ευρώπης, η σταθερότητα και η ευημερία που εξασφάλισε η Ευρωπαϊκή Ενωση, απειλείται από την άνοδο ακραίων φωνών και την έξαρση εθνικισμού σε πολλές χώρες. Ο κ. Τραμπ αποκαλεί «εχθρό» την Ε.Ε. και υπονομεύει τη θεμελιώδη αρχή του ΝΑΤΟ – ότι η Συμμαχία θα στηρίξει όποιο μέλος της κινδυνεύσει. Ενδεικτικό της σύγχυσης των ημερών είναι ότι ο ίδιος ο πρόεδρος διαψεύδει τις υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας του – και αυτές αμφισβητούν όσα λέει αυτός.
Ο κόσμος μπορεί να προσποιείται ότι δεν υπάρχουν οι ΗΠΑ – και οι ΗΠΑ μπορούν να λειτουργούν, έως ένα βαθμό, σαν να μην ισχύουν όσα λέει ο πρόεδρός τους. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι αυτό είναι εφικτό μόνο όσο δεν υπάρχει μεγάλη κρίση, κάποια στρατιωτική απειλή που θα έδειχνε την απουσία των ΗΠΑ. Είναι αυτονόητο ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους όσον αφορά την εξωτερική ασφάλειά τους. Η Αγκελα Μέρκελ το είπε πέρυσι και ο υπουργός Εξωτερικών της το επανέλαβε προσφάτως: οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν να θεωρούν δεδομένη τη στήριξη των ΗΠΑ. Την ώρα που φουντώνει ο εθνικισμός και απειλούνται οι αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας στην Ευρώπη, περιπλέκεται η προσπάθεια για κοινή ευρωπαϊκή άμυνα. Είναι, όμως, απαραίτητη. Καλό και απαραίτητο το ελεύθερο εμπόριο. Οταν, όμως, οι ΗΠΑ αποσύρονται από τη διεθνή σκηνή, ευθύνη των Ευρωπαίων είναι να καλύψουν οι ίδιοι το κενό. Να προλάβουν άλλους που δεν θα έχουν ως προτεραιότητα τα δικά μας συμφέροντα.
