Ντάνιελ Γκρος*
Απάντηση στον Τραμπ
Οι συμφωνίες ελευθέρου εμπορίου είναι πάντα ευεργετικές, γιατί ανοίγουν νέες ευκαιρίες. Ωστόσο τα οφέλη των νέων συμφωνιών είναι συνήθως μικρής έκτασης, καθώς οι φραγμοί στο εμπόριο είναι ήδη χαμηλοί.
Εχουν όμως γίνει ξανά σημαντικές, γιατί αποτελούν ένα σήμα ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν συμμερίζεται τις τάσεις προστατευτισμού του Ντόναλντ Τραμπ. Είναι σημαντικό να δείξει ο υπόλοιπος κόσμος ότι θεωρεί το διεθνές εμπόριο ένα παιχνίδι θετικού αθροίσματος, γιατί ο προστατευτισμός τύπου Τραμπ δεν βασίζεται στα οικονομικά κίνητρα, αλλά σε βαθύτερα ένστικτα.
Στο παρελθόν, η εμπορική πολιτική των ΗΠΑ καθοδηγούνταν από τα εμπορικά συμφέροντα της χώρας, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι το εμπόριο πρέπει να ωφελεί και τις δύο πλευρές. Αυτό είναι φυσιολογικό, και καθιστούσε την πολιτική των ΗΠΑ προβλέψιμη, διευκολύνοντας τους συμβιβασμούς και συντηρώντας ένα ανοικτό σύστημα διεθνούς εμπορίου.
Το νέο στοιχείο είναι η ανακάλυψη, εκ μέρους του Τραμπ, μιας ιδιομορφίας του αμερικανικού Συντάγματος: ο πρόεδρος μπορεί να δράσει χωρίς την έγκριση του Κογκρέσου αν υφίσταται ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Επικαλούμενος τέτοια ζήτημα στις εμπορικές σχέσεις των ΗΠΑ, ο Τραμπ έχει μετατρέψει την πολιτική εμπορίου σε προσωπικό του «παιχνιδάκι» – και την έχει υπαγάγει στη λογική του μηδενικού αθροίσματος.
Το κρίσιμο ερώτημα τώρα είναι αν θα χρησιμοποιήσει το «παιχνιδάκι» του. Φαίνεται ότι το βασικό μέλημα του Τραμπ είναι να δείχνει δυνατός ενώπιον του εσωτερικού ακροατηρίου στις ΗΠΑ. Οι εξαγωγικές εταιρείες βρίσκονται στις ακτές, σε πολιτείες που ούτως ή άλλως ψηφίζουν Δημοκρατικούς. Οι άνεργοι εργάτες χαλυβουργίας στο Οχάιο δεν θα ωφεληθούν ιδιαιτέρως, ακόμα και αν ο Τραμπ αναγκάσει την Ε.Ε. να μειώσει τους δασμούς που επιβάλλει στα αμερικανικά αυτοκίνητα ή την Κίνα να ανοίξει την αγορά της σε αμερικανικές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και υπηρεσιών.
Οι υποστηρικτές του Τραμπ μάλλον το γνωρίζουν αυτό. Θέλουν όμως «κάτι να γίνει» που να ανταποκρίνεται στη δυσαρέσκειά τους. Τόσο οι ίδιοι όσο και ο Τραμπ ενδιαφέρονται περισσότερο για σύμβολα, όχι για αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει ότι ο Τραμπ έχει κάθε λόγο να προωθεί την εικόνα ενός εμπορικού πολέμου, αλλά παράλληλα να περιορίζει το πραγματικό οικονομικό κόστος για τους φίλους του στη βιομηχανία.
* Ο κ. Ντάνιελ Γκρος είναι διευθυντής του Center for European Policy Studies.
Τζαγιάτι Γκος
Προς όφελος των ισχυρών
Ας είμαστε σαφείς: οι «εμπορικές συμφωνίες» που έχουν υπογραφεί πρόσφατα ή που βρίσκονται ακόμα υπό διαπραγμάτευση δεν έχουν ιδιαίτερη σχέση με το διεθνές εμπόριο. Αφορούν κυρίως την προστασία των επενδυτών και τη διασφάλιση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.
Είναι κυρίως σχεδιασμένες για να προωθήσουν τα συμφέροντα μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων, που διαθέτουν τις πολιτικές διασυνδέσεις για να εξασφαλίσουν ότι οι τελικές συμφωνίες θα είναι προς όφελός τους. Αυτό ίσχυε στην περίπτωση της Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου Βορείου Αμερικής (NAFTA) – και ισχύει τώρα με τη Διειρηνική Συμφωνία Εμπορίου (TPP), τη Συνολική Οικονομική Συμφωνία Καναδά – Ε.Ε. (CETA) και τις άλλες συμφωνίες υπό διαπραγμάτευση. Οι κανόνες που διέπουν αυτές τις συμφωνίες αποτελούν μείζονα παράγοντα στην αυξανόμενη συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας παγκοσμίως και στην αύξηση της προσοδοθηρίας των επιχειρήσεων παντού.
Ακόμα όμως και σε σχέση με το εμπόριο, οι κανόνες που θεσμοθετούνται με τις περισσότερες από αυτές τις συμφωνίες λειτουργούν υπέρ των μεγάλων μονοπωλιακών παικτών και όχι των μικρών παραγωγών. Οι αναπτυσσόμενες χώρες, που ελπίζουν σε μεγαλύτερη πρόσβαση στις διεθνείς αγορές για τους παραγωγούς τους στο εμπόριο αγαθών, κάνουν σημαντικές υποχωρήσεις στο μέτωπο των επενδύσεων – και συχνά ανακαλύπτουν ότι τελικά βγαίνουν χαμένες βάσει του κριτηρίου της μελλοντικής προστιθέμενης αξίας που προκύπτει από τη νέα εμπορική δραστηριότητα. Δεν ωφελούνται καν ως καταναλωτές: η διατροφική ασφάλεια σε μια σειρά από αναπτυσσόμενες χώρες έχει απειληθεί από εμπορικούς κανόνες που καταστρέφουν τον βιοπορισμό των αγροτών εξαιτίας φθηνών εισαγωγών. Οι φτωχοί καταναλωτές στις χώρες αυτές εκτίθενται στη συνέχεια στη μεταβλητότητα των διεθνών τιμών των τροφίμων.
Σε κάθε περίπτωση, οι εμπορικές συμφωνίες δεν αποτελούν ούτε αναγκαίες ούτε ικανές συνθήκες για την αύξηση των διασυνοριακών εμπορικών ροών. Ανάλογα με τις τεχνικές τους λεπτομέρειες, μπορούν να εγκλωβίσουν τους παραγωγούς στα χαμηλά επίπεδα των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας και να καταστρέψουν θέσεις εργασίας χωρίς να δημιουργήσουν αρκετές νέες. Ακόμα κι αν θέλουμε περισσότερο εμπόριο, δεν χρειαζόμαστε περισσότερες εμπορικές συμφωνίες.
* Η κ. Τζαγιάτι Γκος είναι καθηγήτρια Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Jawaharlal Nehru στο Νέο Δελχί.