Με άρθρο της στην «Καθημερινή» («Ο Βίτγκενσταϊν και το Μακεδονικό», 22.7.2018), η καθηγήτρια Φιλοσοφίας Βάσω Κιντή είχε την καλοσύνη να σχολιάσει το άρθρο μου «Θα σε μάθω να βλέπεις διαφορές» («Κ», 15.7.18). Την ευχαριστώ για τον γόνιμο διάλογο. Θα εστιάσω σε μερικές μόνο παρατηρήσεις, αποφεύγοντας «τεχνικά» φιλοσοφικά θέματα που κρίνω ότι δεν ενδιαφέρουν τον αναγνώστη.
Πρώτον, συμφωνώ με την κ. Κιντή ότι η φιλοσοφική σκέψη δεν μπορεί να υποδείξει λύσεις σε πολιτικά προβλήματα. Θα ήταν αφέλεια ή ιδεοληψία να ισχυριστεί κανείς το αντίθετο. Στο άρθρο μου δεν ισχυρίστηκα ότι η φιλοσοφία του Βίτγκενσταϊν μας υποδεικνύει το πρακτέο στο Μακεδονικό. Η χρήση που κάνω του σπουδαίου Αυστριακού φιλοσόφου είναι διαφορετική – είναι αναλυτική.
Ας το θέσω πιο γενικά: όταν στην αρθρογραφία μου χρησιμοποιώ έννοιες από τη φιλοσοφία, το κάνω για να φωτίσω το φαινόμενο που με ενδιαφέρει, όχι για να αντλήσω πολιτικές απαντήσεις. Ετσι, λ.χ., ενίοτε χρησιμοποιώ έννοιες του Μάκινταϊρ για να καταλάβω την «αριστεία», οντολογικά επιχειρήματα του Χάιντεγκερ για να εμβαθύνω στην «αυθεντικότητα», διακρίσεις από την Αρεντ για να συλλάβω τη «βία» ή έννοιες από την ηθική του Αριστοτέλη για να κατανοήσω την κρίση των ηγετών. Στις καλύτερες στιγμές της, η φιλοσοφία μάς δίνει πολύτιμα εργαλεία ανάλυσης. Τι είδους ανάλυση θα κάνουμε, και για ποιο σκοπό, είναι, πράγματι, υπόθεση των διαλεγομένων πολιτών.
Δεύτερον, με το άρθρο μου ήθελα να επισημάνω την τάση προς την ουσιοκρατία που διαπιστώνω στον δημόσιο διάλογο για το Μακεδονικό. Αντλώντας από τον Βίτγκενσταϊν, η έννοια «Μακεδονία» διακρίνεται από νοηματική πολλαπλότητα, έγραψα. Φιλοσοφικά μιλώντας, δεν εκφράζω επιθυμία ή αποστροφή γι’ αυτή την πολλαπλότητα, απλώς διαπίστωση κάνω. Πολιτικά μιλώντας, μπορεί κανείς να εναντιωθεί στην πολλαπλότητα (άποψη Ζουράρι, λ.χ.) ή να την αποδεχθεί (η δική μου άποψη). Τι από τα δύο επιλέγουμε είναι πολιτική στάση, δεν υπαγορεύεται από τη φιλοσοφία. Η ανάλυση του Βίτγκενσταϊν μας βοηθά να κατανοήσουμε την πολλαπλότητα ως εγγενή στη χρήση των εννοιών. Τι θα κάνουμε με αυτή την πολλαπλότητα είναι ένα μη φιλοσοφικό ζήτημα.
Τρίτον, τη νοηματική πολλαπλότητα των εννοιών τη συναντάμε παντού. Ο Βίτγκενσταϊν μας βοηθά (όπως και ο φιλόσοφος της γλώσσας Τζορτζ Λέικοφ) να καταλάβουμε ότι οι έννοιες δεν έχουν αναλλοίωτη ουσία. Δείτε λ.χ. την έννοια «οικογένεια». Μέχρι πρότινος ήταν αδιανόητο ότι ένα ομόφυλο ζευγάρι μπορεί να έχει οικογένεια.
Σήμερα δεν είναι. Η έννοια παραμένει, αλλά το περιεχόμενό της διαφοροποιήθηκε – έγινε πιο σύνθετο.
Τέλος, για να παραφράσω μια γνωστή φράση του Βίτγκενσταϊν, «δεν είμαι φιλόσοφος, αλλά δεν μπορώ παρά να βλέπω κάθε πρόβλημα από φιλοσοφική οπτική γωνία». Η φιλοσοφία βοηθά να θέτουμε γόνιμα ερωτήματα και να κάνουμε εκλεπτυσμένες διακρίσεις. Τη φιλοσοφία ως ακαδημαϊκό πεδίο τη θεραπεύουν οι ειδικοί της – οι επαγγελματίες φιλόσοφοι. Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής και σκέψης (η σωκρατική αντίληψη) εμπνέει εμάς τους υπόλοιπους.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.