Τη μέρα που οι ακροδεξιοί διαδηλωτές ξεχύθηκαν στους δρόμους του Κέμνιτς, ο Σέρεν Ούλε, τοπικός αξιωματούχος, άρχισε να λαμβάνει περίεργα τηλεφωνήματα από δημοσιογράφους. Ο άνδρας, του οποίου η δολοφονία πυροδότησε τα επεισόδια, πέθανε στην προσπάθειά του να εμποδίσει δύο αιτούντες άσυλο να παρενοχλήσουν σεξουαλικά μια γυναίκα. Αυτό του έλεγαν. Και δεν ήταν μόνο ένας ντόπιος που έχασε τη ζωή του, αλλά δύο. Το σχόλιό του; Αυτού του είδους οι πληροφορίες αίφνης υπήρχαν παντού. Καμία όμως δεν ίσχυε. Προήλθαν από τα σόσιαλ μίντια, ειδικά το YouTube.
Ο Ρέι Σεράτο, ερευνητής ψηφιακών μέσων με έδρα το Βερολίνο, παρατήρησε πως το κύμα παραπληροφόρησης ξεκίνησε όταν ο θείος της συζύγου του του έδειξε ένα βίντεο που ισχυριζόταν ότι οι δράστες των συμπλοκών ήταν μουσουλμάνοι πρόσφυγες. Αν και το ποστ είχε αναρτηθεί από μια περιθωριακή ομάδα, είχε μισό εκατομμύριο θεατές, περισσότερους από κάθε άλλο ειδησεογραφικό βίντεο για τα επεισόδια. Πώς είναι δυνατόν; Επειτα από έρευνα ο Σεράτο διαπίστωσε ότι το σύστημα προτάσεων της πλατφόρμας συστηματικά οδηγούσε τους χρήστες σε ακραία βίντεο για τα επεισόδια και σε ακροδεξιά ποστ για άλλα θέματα. Ετσι χρήστες που έψαχναν βίντεο σχετικά με το Κέμνιτς, κατευθύνονταν σε μια μαύρη τρύπα μίσους και παραπληροφόρησης. Και καθώς το ενδιαφέρον για τα γεγονότα στο Κέμνιτς αυξανόταν, το YouTube κατηύθυνε τους Γερμανούς σε εξτρεμιστικές σελίδες, των οποίων οι επισκέπτες εκτοξεύτηκαν. «Αυτό είναι καινούργιο. Δεν μου έχει ξανασυμβεί στα συμβατικά μέσα, μεγάλες γερμανικές εφημερίδες και τηλεοπτικά δίκτυα να με ρωτούν για ψευδείς ειδήσεις και προπαγανδιστικό υλικό, που έχουν διαδοθεί σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο κόσμος τα έχει πιστέψει», επισημαίνει ο Ούλε.
Οι ειδικοί που μελετούν το YouTube λένε ότι το επεισόδιο δεν είναι μεμονωμένο. Απηχεί την τάση της πλατφόρμας να ωθεί καθημερινούς χρήστες σε πολιτικά ακραίο περιεχόμενο και συχνά να τους κρατά εκεί. Εκπρόσωπος του YouTube αρνήθηκε να σχολιάσει τις κατηγορίες, λέγοντας ότι το σύστημα των προτάσεων «έχει στόχο να δώσει στους ανθρώπους βίντεο, τα οποία θα τους ικανοποιήσουν». Αν και η συγκεκριμένη πλατφόρμα έχει δεχθεί λιγότερη κριτική από άλλα κοινωνικά δίκτυα, αυτό μάλλον αλλάζει. Η μητρική εταιρεία Google επικρίθηκε έντονα από Αμερικανούς βουλευτές την περασμένη εβδομάδα επειδή αρνήθηκε να στείλει τον διευθύνοντα σύμβουλό της στις ακροάσεις που έγιναν στο Κογκρέσο με τους συναδέλφους του από το Twitter και το Facebook.
Σύστημα προτάσεων
Το σύστημα προτάσεων του YouTube είναι η καρδιά της επιχειρηματικής του στρατηγικής: όσο περισσότερα βίντεο επισκέπτονται οι χρήστες τόσο περισσότερες διαφημίσεις πουλάει. Ο αλγόριθμος είναι σύνθετος και μαθαίνει τι είναι αυτό που κρατά τους χρήστες στην πλατφόρμα. Ο Σεράτο αναρωτιέται αν αυτό εξηγεί το πώς ο συγγενής του ανακάλυψε το συνωμοσιολογικό βίντεο. Εχει διαβάσει μελέτες για το πώς χρήστες που ακολουθούν τυφλά το σύστημα προτάσεων, αναπόφευκτα καταλήγουν να παρακολουθούν μακρά σειρά ακραίων βίντεο, είτε ακροαριστερών είτε ακροδεξιών. Η Ζεϊνέπ Τουφεκσί, γνωστή ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, έγραψε ότι τα ευρήματα αφήνουν να εννοηθεί πως το YouTube θα μπορούσε να εξελιχθεί σε «ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία ριζοσπαστικοποίησης του 21ου αιώνα».
Ο Σεράτο ήθελε να αποκτήσει λεπτομερέστερη εικόνα για τον τρόπο με τον οποίο το YouTube διαμορφώνει τα γεγονότα. Ακολούθησε λοιπόν κατά γράμμα τις προτάσεις της πλατφόρμας σε σχέση με τα επεισόδια του Κέμνιτς και κατέληξε να παρακολουθήσει σχεδόν 650 βίντεο, όλα φετινά. Τα αποτελέσματα ήταν πολύ ενοχλητικά. Το δίκτυο προέβαλε μια σειρά από βίντεο τα οποία ο Σεράτο αναγνώρισε ως συνωμοσιολογικά ή ακροδεξιά.