Είναι η Ελλάδα μια μπλοκαρισμένη χώρα;

Είναι η Ελλάδα μια μπλοκαρισμένη χώρα;

3' 46" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Π​​ριν από λίγες εβδομάδες το ΕΛΙΑΜΕΠ, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 30 χρόνια από την ίδρυσή του, είχε την ευγενή καλοσύνη να με καλέσει να συμμετάσχω μαζί με τους καθηγητές Λουκά Τσούκαλη και Αριστείδη Χατζή σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση στην πόλη του Βόλου, με θέμα «Είναι η Ελλάδα μια μπλοκαρισμένη χώρα;».

Η «μπλοκαρισμένη κοινωνία» (la société bloquée) εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη δημόσια συζήτηση, όταν ο Γάλλος καθηγητής Κοινωνιολογίας στα Πανεπιστήμια του Παρισιού και του Στάνφορντ, Μισέλ Κροζιέ (καθόλου αριστερός παρεμπιπτόντως), εξέδωσε το βιβλίο του με τον ομώνυμο τίτλο το 1970. Το βιβλίο ήταν στην ουσία ένας διάλογος με τους εξεγερμένους φοιτητές του Μάη του 1968 (ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ είχε ζήσει από κοντά τις κινητοποιήσεις του Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ και των συνομηλίκων του).

Ο Κροζιέ με τον όρο περιέγραφε την αδυναμία της γαλλικής κοινωνίας να υιοθετήσει προωθητικές μεταρρυθμίσεις και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η χώρα μπροστά σε κάθε προσπάθεια αλλαγής και καινοτομίας. Είτε αυτή αφορούσε τις κρατικές δομές και τη φυσιογνωμία της εξουσίας είτε την οικονομία, τις επιχειρήσεις και την εισαγωγή τεχνολογιών, ο Κροζιέ εκτιμούσε πως η Γαλλία είχε όλα τα χαρακτηριστικά μιας μπλοκαρισμένης κοινωνίας. Θεωρούσε το ξέσπασμα του Μάη του ’68 ως το πιο χαρακτηριστικό σημάδι αυτού του μπλοκαρίσματος.

Στις αναλύσεις του στεκόταν ιδιαίτερα στις άκαμπτες γραφειοκρατικές δομές του γαλλικού κράτους, στις κλειστές αγορές και στην έλλειψη ανταγωνισμού και στη γαλλική εκπαίδευση, που θεωρούσε αναχρονιστική και μη προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις της οικονομίας. Ο Κροζιέ απέδωσε ευθύνες για την κατάσταση και στην υπερτροφία της δημόσιας σφαίρας, στην αίσθηση ότι τα πάντα είναι ζήτημα κομματικής αντιπαράθεσης (ακόμη και το αν θα εισαχθεί ή θα καταργηθεί το μάθημα των Λατινικών, ας πούμε).

Αυτά συνέβαιναν στη Γαλλία των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Ας έρθουμε τώρα στα δικά μας. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως οι παραπάνω αναλύσεις μπορούν θαυμάσια να χρησιμοποιηθούν για να κατανοήσουμε την ελληνική πραγματικότητα. Είναι λοιπόν η Ελλάδα μια «μπλοκαρισμένη χώρα»; Θα απαντήσω ευθέως: Οχι πλέον! Για να γίνω περισσότερο σαφής, θα πω πως ξεμπλοκάρεται σταδιακά.

Για να αντιληφθούμε τι πραγματικά είναι μπλοκαρισμένη χώρα, δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε την Ελλάδα κατά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Στην οικονομία επικρατούσε ένας κρατικοδίαιτος καπιταλισμός. Οι βασικές επιχειρήσεις, στον χρηματοπιστωτικό τομέα (τράπεζες), στις μεταφορές (Ολυμπιακή), στις τηλεπικοινωνίες (ΟΤΕ), στην ενέργεια (ΔΕΗ) ήταν κρατικά μονοπώλια. Λιμάνια και αεροδρόμια το ίδιο. Η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση ήταν αναχρονιστική και άκαμπτη, στο πνεύμα ενός επαρχιώτικου εθνοκεντρισμού, και η τριτοβάθμια περιορισμένη σε προσφορά και οδηγούσε με ασφάλεια σε θέσεις στο Δημόσιο (γι’ αυτό και οι πανελλαδικές εξετάσεις είχαν μεγάλη σημασία στη συλλογική συνείδηση). Οι κρατικές ρυθμίσεις ήταν πολλές και ασφυκτικές. Η ελληνική κοινωνία ήταν δέσμια των αξιών και των ορίων του κρατικού πατερναλισμού.

Εκτοτε πολύ νερό κύλησε. Ηρθαμε σε επαφή με τη διεθνή οικονομία μέσω της κατανάλωσης και της ραγδαίας ανόδου του βιοτικού μας επιπέδου χωρίς να αλλάξουμε σχεδόν τίποτε. Η χρεοκοπία ακολούθησε, στη συνέχεια ήρθαν τα μνημόνια. Τα τελευταία χρόνια συνέβησαν πολλές αλλαγές, σχεδόν παντού. Στην οικονομία καταργήθηκαν πολλά κρατικά μονοπώλια, ιδιωτικοποιήσεις προχώρησαν, ο ανταγωνισμός διευρύνθηκε. Η θέση μας στην Ε.Ε. και η παγκοσμιοποίηση δίνουν μεγαλύτερες δυνατότητες διεθνοποίησης της οικονομίας μας. Στην πολιτική, τα κόμματα έμαθαν κουτσά-στραβά στις κυβερνήσεις συνεργασίας (θα μπορούσαν και καλύτερα βέβαια) και στην ορθολογική διαχείριση.

Στον χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης η προσφορά είναι τόσο μεγάλη και με αρκετή ποικιλία τόσο σε προπτυχιακό όσο και μεταπτυχιακό επίπεδο που η αντίθεση ιδιωτικό-δημόσιο δείχνει ξεπερασμένη.

Πολλά άλλαξαν και στο επίπεδο των νοοτροπιών. Οι Ελληνες πολίτες είναι πιο πρόθυμοι να δεχτούν έννοιες όπως αγορά, ανταγωνισμός, δημοσιονομική σταθερότητα. Οι νέοι μαθαίνουν ξένες γλώσσες, ταξιδεύουν και εργάζονται με ευκολία στο εξωτερικό και η χρήση των νέων τεχνολογιών τούς επιτρέπει να αντιλαμβάνονται τον κόσμο καλύτερα από ό,τι οι γονείς τους τη δεκαετία του ’80.

Κι όμως αισθανόμαστε πως τα πράγματα δεν πάνε καλά. Υπάρχει ένα διάχυτο αίσθημα δυσφορίας. Στις έρευνες κοινής γνώμης καταγραφόμαστε ως κοινωνία που βλέπει με ιδιαίτερη απαισιοδοξία το μέλλον. Απέναντι στην Ευρώπη έχουμε αμφίθυμα αισθήματα. Μας αρέσει η Αμερική, αλλά αγαπάμε και τη Ρωσία. Ζητάμε κράτος δικαίου, αλλά χειροκροτούμε τα «παραθυράκια» που μας βολεύουν. Θέλουμε δημοκρατία, αλλά βαριόμαστε να συμμετέχουμε στους θεσμούς της. Σαν να μην μπορούμε να βρούμε τη θέση μας στον σύγχρονο κόσμο. Ασφυκτιούμε από τα βαρίδια του παρελθόντος, αλλά πανικοβαλλόμαστε στις νέες συνθήκες.

Νομίζω, λοιπόν, πως ως κοινωνία δεν είμαστε «μπλοκαρισμένοι» αλλά «μπερδεμένοι». Και γι’ αυτό το μπέρδεμα έχουν σημαντική ευθύνη οι πολιτικές και κοινωνικές ελίτ της χώρας. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.

* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα και στο Πανεπιστήμιο της Κεράλα στην Ινδία.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή