Δύο μήνες πέρασαν από την καταστροφική πυρκαγιά στο Μάτι της Αττικής. Χρόνος αρκετά μικρός, ώστε να το θυμόμαστε ακόμα και να μας βασανίζει. Αλλά κι αρκετά μεγάλος, ώστε να ξαναδούμε τα πάντα – λίγο πιο ψύχραιμα αυτή τη φορά… Ας μιλήσουμε, λοιπόν, για την επιχειρησιακή πλευρά της καταστροφής. Οχι για την «κλιματική αλλαγή», γενικώς και αορίστως… Οχι για τον «άναρχη δόμηση», γενικώς και αορίστως…
Kάηκαν 99 άνθρωποι στο Μάτι, ένα καλοκαιρινό απόγευμα όπου δεν επικρατούσαν θερμοκρασίες καύσωνα! Και με ισχυρό δυτικό άνεμο –ιδιαίτερα επικίνδυνο βέβαια για την περιοχή αυτή, όπου συνήθως κυριαρχούν ανατολικοί και βορειοανατολικοί– αλλά σίγουρα όχι σπάνιο και φυσικά προβλέψιμο. Και το Μάτι κάηκε! Αρα η «κλιματική αλλαγή» ή η «υπερθέρμανση του πλανήτη» μπορεί να είναι αιτίες για να εξηγηθούν άλλα φαινόμενα κι άλλες καταστροφές – Οχι η φετινή πυρκαγιά στο Μάτι! Ούτε η «άναρχη δόμηση στο δάσος». Αλλωστε, το Μάτι δεν υπήρξε δάσος, όπως μαρτυρούν οι αεροφωτογραφίες του 1949. Οι κάτοικοι έχτισαν τα σπίτια τους εκεί και έβαλαν δένδρα μετά. Δεν τα βρήκαν. Ενώ στην περιοχή έχουν υπάρξει τρία σχέδια πόλεως (στις δεκαετίες του ’60, του ’80 και του 2000), και έχει πολύ καλύτερη ρυμοτόμηση από πολλούς άλλους οικισμούς της Αττικής ή της υπόλοιπης χώρας…
Οπως προκύπτει απ’ όλα τα στοιχεία που έχουν έλθει στη δημοσιότητα, η τραγική εξέλιξη οφείλεται σε πέντε καθαρά επιχειρησιακά σφάλματα που έγιναν κατά τη διάρκεια της φονικής καταστροφής:
• Πρώτον, δεν αντιμετωπίστηκε η πυρκαγιά όταν ξέσπασε στην Πεντέλη. Είχαν αποσυρθεί από την περιοχή επίγειες πυροσβεστικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να την είχαν εξουδετερώσει στο ξεκίνημά της. Ποτέ δεν αφήνουμε ακάλυπτη μια τεράστια γεωγραφική έκταση για να καταστείλουμε την πυρκαγιά σε ένα μόνο σημείο (την Κινέτα).
• Δεύτερον, δεν χρησιμοποιήθηκαν παρά ελάχιστα τα εναέρια μέσα, ενώ δεν έγινε ορθολογική κατανομή αυτών. Γιατί πολύ λίγα ήταν διαθέσιμα! Προφανώς δεν υπήρξε έγκαιρη προετοιμασία. Θα έπρεπε να υπάρχουν περισσότερα διαθέσιμα (ακόμα και με leasing) από τις αρχές Μαΐου… Σε μια μέρα με μέγιστη θερμοκρασία στην Αθήνα… 37 βαθμούς, είχαμε δύο μέτωπα και χάσαμε τη μάχη στο ένα! Βρεθήκαμε εντελώς απροετοίμαστοι.
• Τρίτον, όταν έγινε φανερό ότι δεν υπήρχαν διαθέσιμα μέσα, ώστε να αναχαιτιστεί η φωτιά στο πρανές της Πεντέλης (καθώς κατέβαινε), ούτε πάνω στη Μαραθώνος (πριν περάσει απέναντι), δεν εκκενώθηκε το Μάτι! Πλησίαζε η πύρινη λαίλαπα και κανείς δεν ειδοποίησε τους κατοίκους!. Ακούμε ανατριχιαστικές «δικαιολογίες» περί του «ποιος έχει αρμοδιότητα να αποφασίσει και να εγκρίνει» κ.λπ.
Ηξεραν ότι πλησιάζει πύρινο μέτωπο ύψους 20 μέτρων σε κατοικημένη περιοχή, κι έψαχναν να βρουν… ποιος είναι ο «αρμόδιος» και ποιοι οι «συναρμόδιοι» και ποιες οι «διαδικασίες» της εκκένωσης!
Αντί να στείλουν δημοτικούς υπαλλήλους να βαρέσουν τις καμπάνες των εκκλησιών ή αστυνομικούς με ντουντούκες ή με σειρήνες περιπολικών να ξυπνήσουν τους κατοίκους και να τους καλέσουν να φύγουν. Οπως θα γινόταν σε οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου. (Στη γειτονική Ραφήνα ο τοπικός δήμαρχος αυτό έκανε –αυτενέργησε– κι έσωσε τους δημότες του…).
• Τέταρτον – το τραγικότερον: όχι μόνο δεν εκκένωσαν το Μάτι, αλλά «έσπρωξαν» την κίνηση από τη Μαραθώνος μέσα στο Μάτι! Δημιουργώντας –επιπροσθέτως– μποτιλιάρισμα σε μια περιοχή που την έζωναν οι φλόγες… Τραγικό λάθος! Που στάθηκε μοιραίο για πολλούς, δυστυχώς… Αντί να ειδοποιήσουν αυτούς που ήταν μέσα να βγουν, έσπρωξαν κι άλλους μέσα να παγιδευθούν! Και μετά μιλάνε κάποιοι για… «κλιματική αλλαγή» και «άναρχη δόμηση»!
• Πέμπτον, οι περισσότεροι παγιδευμένοι κατάφεραν, ωστόσο, να φτάσουν στη θάλασσα. Γύρω στις 7-7.30 το απόγευμα. Ομως κι εκεί δεν είχαν σωθεί: Γιατί ο δυτικός άνεμος τους παρέσυρε προς το πέλαγος. Και γιατί «στα ρηχά» ήταν δύσκολο να σταθούν, αφού τους έφτανε το θερμικό κύμα από τα δένδρα που καίγονταν πολύ κοντά στην ακτή. Συν οι τοξικές αναθυμιάσεις που δηλητηρίαζαν τον αέρα. Σε αυτή την εφιαλτική κατάσταση βρέθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι επί ώρες! Ενώ λίγο πιο πέρα υπάρχουν λιμανάκια με φουσκωτά και ψαροκάικα. Ευτυχώς, κάποιοι έσπευσαν να σώσουν τους πυρόπληκτους από τη θάλασσα. Αλλά με δική τους πρωτοβουλία κι αυτοί. Οι επίσημες Αρχές άργησαν ώρες να αντιδράσουν! Κι έτσι ανέβηκε ο αριθμός των νεκρών και των αγνοουμένων. Αρκετοί πυρόπληκτοι πήγαν τελικά από… πνιγμό!
Το Μάτι υπήρξε μια επιχειρησιακή καταστροφή! Δεν λειτούργησε τίποτε – κανένας «μηχανισμός», κανένας σχεδιασμός. Για την ακρίβεια κατέρρευσαν όλοι οι γραφειοκρατικοί σχεδιασμοί. Κι επιπλέον έγιναν όλα τα σφάλματα που θα μπορούσαν να γίνουν. Το Μάτι πρέπει να διδάσκεται στο μέλλον ως «παράδειγμα» επιχειρησιακής καταστροφής – προς αποφυγήν!
Τελικό συμπέρασμα: Οταν ακούμε εκ των υστέρων, ότι θα φτιαχτεί μια… «Επιτροπή» κι ύστερα και μια… «υπέρ-Επιτροπή», για να αντιμετωπίσει μελλοντικές καταστροφές, το πράγμα παύει να είναι αστείο. Γίνεται εξοργιστικό! Κι όταν ακούμε ότι θα επιστρατευθούν και «ξένοι επιστήμονες παγκοσμίου φήμης» (που μιλάνε για πράγματα συγκεκριμένα και επιτόπια, για τα οποία συνήθως δεν έχουν ιδέα!) το πράγμα γίνεται ακόμα πιο εξοργιστικό.
Κάθε πυρκαγιά χρειάζεται επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα. Δηλαδή ανθρώπους έμπειρους στο αντικείμενο, να αποφασίζουν επιτόπου και να συντονίζουν τα πάντα. Τους επιστήμονες τους χρειάζεσαι πριν από την πυρκαγιά, για να σχεδιάσουν (μαζί με έμπειρους επιχειρησιακούς) και μετά την πυρκαγιά, για να αποτιμήσουν. Τη στιγμή της πυρκαγιάς χρειάζεσαι αξιόμαχο προσωπικό να επιχειρεί επιτόπου. Και «ενιαίο κέντρο» –ενιαία πυραμίδα εντολών (unified chain of command)– να αποφασίζει στιγμιαία επιτόπου. Οχι να χρειάζονται δεκάδες τηλέφωνα για να εξασφαλιστούν εγκρίσεις και υπογραφές, ώστε να ληφθεί η απόφαση εκκένωσης μιας περιοχής τη στιγμή που τη ζώνουν οι φλόγες… Η Ελλάδα έχει πολύ αξιόμαχα στελέχη της Πυροσβεστικής. Λύστε τους τα χέρια! Σπάστε τη γραφειοκρατία που λέγεται «κανονισμός Πολιτικής Προστασίας»! Η Πυροσβεστική μας διαθέτει πολύ έμπειρο επιστημονικό δυναμικό. Ακούστε τους… Τη στιγμή της κρίσης, ένας αποφασίζει και όλοι οι άλλοι συντονίζονται και εκτελούν. Αλλιώς, καίγεται ο κόσμος.
Ετσι λειτουργεί η Πολιτική Προστασία στην Ιταλία και στην Ιαπωνία. Τη στιγμή της κρίσης, ο υπεύθυνος υπακούει μόνο στον πρωθυπουργό και τον υπακούν όλοι οι άλλοι – υπουργοί, δήμαρχοι κ.λπ. Εκεί δεν φτιάχνουν ακαδημαϊκές «επιτροπές καθηγητών»… Φτιάχνουν επιχειρησιακές δομές αξιόμαχων και έμπειρων στελεχών. Με ευθύνη, αρμοδιότητα και εξουσία συντονισμού όλων των άλλων. Ετσι και μόνο κερδίζονται οι μάχες. Και η κατάσβεση πυρκαγιάς είναι από τις πιο δύσκολες, άνισες και πολύνεκρες μάχες…
*Η κ. Αριστοθέα Α. Λαζαρίδου είναι χημικός μηχανικός MSc, ChE, NJIT, USA, ειδικός σύμβουλος σε θέματα Υγείας και Ασφάλειας – Μηχανικός ασφαλείας.