Πολύ μεγάλη για να διασωθεί
ΜΕΓΚΑΝ ΓΚΡΙΝ*
Η Ιταλία δεν είναι Ελλάδα – είναι μεγαλύτερη και πιθανόν πολύ πιο προβληματική. Υπάρχουν πράγματι ορισμένες ομοιότητες μεταξύ των δύο χωρών. Και οι δύο έχουν αντιμετωπίσει πιέσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις αγορές ως αποτέλεσμα της κρατικής σπατάλης. Και στις δύο οι τράπεζες αποτελούν αχίλλειο πτέρνα, καθώς επιβαρύνθηκαν με εγχώρια κρατικά ομόλογα τα οποία έπληξαν την κεφαλαιακή τους επάρκεια ακριβώς τη στιγμή που οι κυβερνήσεις αδυνατούσαν να τις διασώσουν.
Επίσης, και οι δύο χώρες αντιμετωπίζουν πρόβλημα ανάπτυξης. Η ανάπτυξη της Ελλάδας τροφοδοτούνταν από δανεισμό. Σήμερα η χώρα ανακάμπτει με ρυθμό ανάπτυξης λίγο πάνω από 2%, ύστερα από μια από τις χειρότερες κρίσεις του κόσμου. Η Ιταλία δεν αναπτύχθηκε καν στα χρόνια της ευμάρειας, λόγω των διαρθρωτικών δυσκαμψιών στις αγορές εργασίας και προϊόντων. Τέλος, η Ελλάδα και η Ιταλία μοιράζονται μια κουλτούρα μη πληρωμής φόρων.
Ωστόσο υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των δύο. Ενώ η Ελλάδα υπέφερε από ένα σημαντικό έλλειμμα του προϋπολογισμού και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, η Ιταλία βρίσκεται σε πλεόνασμα στο ισοζύγιο και, συνεπώς, έχει θετικές καθαρές θέσεις ξένων περιουσιακών στοιχείων. Η Ιταλία έχει επίσης πιο μακροπρόθεσμο δανεισμό (ο μέσος όρος ωρίμανσης είναι επτά έτη) και σημαντικό απόθεμα ρευστότητας. Κανείς δεν μετράει αντίστροφα τις μέρες μέχρι η Ιταλία να ξεμείνει από χρήματα και να αθετήσει μια δανειακή υποχρέωση, όπως συνέβαινε με την Ελλάδα τον Ιούλιο του 2015. Επιπλέον, γνωρίζουμε σήμερα πολύ περισσότερα για τη διασυνοριακή έκθεση σε κρατικά και τραπεζικά χρέη απ’ ό,τι το 2010, και έτσι υπάρχει περισσότερη διαφάνεια σχετικά με τις υποχρεώσεις της Ιταλίας.
Ωστόσο, το σημαντικότερο όλων είναι πως δεν υπάρχει ρεαλιστικό σχέδιο για το τι πρέπει να συμβεί αν η Ιταλία αντιμετωπίσει πραγματικό πρόβλημα. Το σχέδιο διάσωσης της Ελλάδας ήταν σχετικά εύκολο να καλυφθεί οικονομικά, γιατί η οικονομία της χώρας είναι μικρή. Η Ιταλία, αντιθέτως, είναι πολύ μεγάλη για να διασωθεί και η εφαρμογή του προγράμματος αγοράς ομολόγων (OMT) της ΕΚΤ θα περιέχει αναγκαστικά πολύ αυστηρούς όρους. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πως οποιαδήποτε ιταλική κυβέρνηση θα δεχθεί τους όρους που θα συνδέονται με ένα αντίστοιχο σχέδιο – και η σημερινή είναι η λιγότερο πιθανή.
* Η κ. Μέγκαν Γκριν είναι επικεφαλής οικονομολόγος της Manulife/John Hancock Asset Management.
Θα ανακύψει το ίδιο δίλημμα
ΝΤΑΝΙΕΛ ΓΚΡΟΣ*
Από τον περασμένο Ιούνιο η Ιταλία έχει μια νέα κυβέρνηση, στην οποία συμμετέχουν ένα δεξιό (Λέγκα του Βορρά) και ένα αριστερό κόμμα (Κίνημα 5 Αστέρων). Και οι δύο παρατάξεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν λαϊκιστικές, καθώς επικαλούνται τη λαϊκή βούληση και αψηφούν τους ευρωπαϊκούς κανόνες και τις δεσμεύσεις προηγούμενων κυβερνήσεων. Επιπλέον, η νέα κυβέρνηση πιστεύει πως έχει την ηθική υποχρέωση να εναντιωθεί στις ρυθμίσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης λόγω των υποτιθέμενων κακουχιών που προκαλούν. Υπό αυτή την έννοια, η σημερινή Ιταλία θυμίζει αρκετά την Ελλάδα του 2015.
Ωστόσο, η οικονομική κατάσταση διαφέρει σημαντικά. Η Ιταλία δεν είναι ουσιαστικά οφειλέτης, διότι συνολικά η χώρα έχει σχεδόν μηδενικό εξωτερικό χρέος. Επιπλέον, απολαμβάνει ένα υγιές πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, όχι επειδή οι εισαγωγές καταστέλλονται τεχνητά, αλλά επειδή οι εξαγωγές αυξάνονται έντονα και συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Οι εγχώριες αποταμιεύσεις στην Ιταλία μπορούν εύκολα να καλύψουν το δημοσιονομικό της έλλειμμα. Αντιθέτως, το 2015 η Ελλάδα χρειαζόταν επειγόντως χρηματοδότηση από τους επίσημους πιστωτές της, επειδή οι αποταμιεύσεις της είχαν καταρρεύσει, ενώ οι επενδύσεις και οι εξαγωγές της ήταν στάσιμες.
Με αυτά ως δεδομένα, η ιταλική κυβέρνηση έχει την πολυτέλεια να αψηφά ανοικτά την Ευρώπη – τουλάχιστον προσωρινά. Ενα spread περίπου 300 μονάδων βάσης μπορεί βραχυπρόθεσμα να είναι υποφερτό για τα δημόσια οικονομικά· σταδιακά όμως το ύψος αυτό του κόστους δανεισμού θα εξαντλήσει το σθένος της ιταλικής οικονομίας και θα κλονίσει το τραπεζικό σύστημα της χώρας. Επειτα από κάποιο χρονικό διάστημα, η ιταλική κυβέρνηση είναι πιθανό να αντιμετωπίσει κι αυτή το δίλημμα της τήρησης των εκλογικών της υποσχέσεων ή της εξόδου από το ευρώ.
Καθώς η λαϊκή εντολή είναι η παραμονή στο ευρώ, η κατάσταση θα είναι εξαιρετικά παρόμοια με αυτή της Ελλάδας. Αλλά η ιταλική κυβέρνηση θα έχει υποκύψει στις ανώνυμες δυνάμεις της αγοράς, όχι στους δυσάρεστους Γερμανούς ή στην τρόικα.
Συμπερασματικά, η Ιταλία βρίσκεται σε πολύ ισχυρότερη θέση από την Ελλάδα του 2015. Ομως, μακροπρόθεσμα, η κυβέρνησή της αντιμετωπίζει την ίδια επιλογή. Εάν θέλει να παραμείνει στο ευρώ, θα πρέπει να θέσει τα χρέη της υπό έλεγχο και να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό της.
* Ο κ. Ντάνιελ Γκρος είναι διευθυντής του Centre for European Policy Studies στις Βρυξέλλες.