1918-2018, μνήμη και αμνησία

3' 6" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Π​​ριν από τέσσερα χρόνια, τον Ιούνιο του 2014, οι ηγέτες των χωρών-μελών της Ε.Ε. συναντήθηκαν στη μικρή βελγική πόλη Ιπρ για να τιμήσουν την 100ή επέτειο της αρχής του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και για να χαράξουν πορεία για το μέλλον. Στη μικρή πόλη γύρω από την οποία εκατοντάδες χιλιάδες νέοι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν μεταξύ του 1914 και 1918, συμφώνησαν στην επιλογή του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υιοθέτησαν μια «στρατηγική ατζέντα» για, μεταξύ άλλων, την οικονομία, την εργασία, την ενεργειακή ασφάλεια, τη θωράκιση βασικών ελευθεριών, την κλιματική αλλαγή, την κοινή διεθνή δράση.

Το 2014, παρ’ όλες τις ευχές «να μη ξεχάσουμε ποτέ, κ.λπ.», ένα γενικευμένο μακελειό όπως οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι του 20ού αι. φάνταζε εφιάλτης που ανήκε σε έναν άλλον, περασμένο κόσμο. Σήμερα που η Ευρώπη τιμά την 100ή επέτειο του τέλους του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ευρώπη και ο κόσμος έχουν αλλάξει τόσο που δεν δικαιούμαστε να είμαστε το ίδιο αισιόδοξοι.

Πριν από τέσσερα χρόνια, η Ε.Ε. φαινόταν να βρίσκεται σε απρόσκοπτη πορεία προς την περαιτέρω ενοποίηση, με την αίσθηση ότι είχε αντιμετωπίσει επιτυχώς τις κρίσεις κάποιων χωρών-μελών (οι συμμετέχοντες στη σύνοδο στην Ιπρ, μάλιστα, συνεχάρησαν τον πρωθυπουργό Αντ. Σαμαρά για την επιτυχή ελληνική προεδρία της Ε.Ε. που ολοκληρωνόταν εκείνες τις μέρες· τότε, επίσης, το ελληνικό πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής φαινόταν να τελειώνει). Τον Ιούνιο του 2014 ούτε οι Βρετανοί είχαν ψηφίσει υπέρ της εξόδου τους από την Ε.Ε., ούτε οι κυβερνήσεις Ουγγαρίας και Πολωνίας προκαλούσαν τις θεμελιακές αρχές της φιλελεύθερης δημοκρατίας της Ε.Ε., ούτε είχε φουσκώσει το κύμα μαζικής μετανάστευσης που συντάραξε την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, δίνοντας νέα ώθηση στο ρεύμα ακροδεξιών και εθνικιστικών κομμάτων και κινημάτων. Το 2014, οι ΗΠΑ, η μοναδική υπερδύναμη, ήταν ακόμη πυλώνας της ευρωπαϊκής σταθερότητας. Σήμερα, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει κηρύξει εμπορικό πόλεμο εναντίον της Ε.Ε. και υπονομεύει το ΝΑΤΟ – τους δύο οργανισμούς που εξασφάλισαν την ειρήνη και την ευημερία στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ακύρωση από τις ΗΠΑ διεθνών συνθηκών και συμφωνιών έχει άμεσες συνέπειες όχι μόνο στο εμπόριο, αλλά και στις διεθνείς σχέσεις και σε όλες τις προτεραιότητες τις οποίες έθεσαν οι 28 ηγέτες στη Σύνοδο της Ιπρ το 2014.

Στο βιβλίο «Οι υπνοβάτες: Πώς η Ευρώπη πήγε στον πόλεμο το 1914», ο ιστορικός Κρίστοφερ Κλαρκ θέτει το ερώτημα: τι έγινε και ένα διεθνές σύστημα που φαινόταν να κινείται προς την ύφεση των πολιτικών εντάσεων κατέληξε σε παγκόσμιο πόλεμο; Γράφοντας το 2012, ο Κλαρκ σημειώνει ότι στις αρχές του 21ου αι. είναι ίσως πιο εύκολο να καταλάβει κανείς τους κινδύνους που ελλόχευαν για την ανθρωπότητα το 1914· το τέλος του Ψυχρού Πολέμου το 1989 οδήγησε σε πολύπλοκους και απρόβλεπτους συσχετισμούς δυνάμεων, με κάποιες αυτοκρατορίες να παρακμάζουν και άλλες να αναδύονται, ενώ πολλές χώρες πρωταγωνιστούσαν, θέτοντας σε κίνηση εξελίξεις που δεν μπορούσαν να ελέγξουν.

Σύμφωνα με τον Κλαρκ, η πορεία προς τον πόλεμο δεν ήταν προγεγραμμένη, οι στόχοι και οι αποφάσεις που οδήγησαν στον όλεθρο μπορεί να είχαν καταλήξει αλλιώς. Γεγονός, όμως, είναι ότι ο «πόλεμος που θα έθετε τέλος στον πόλεμο», και η Συνθήκη των Βερσαλλιών οδήγησαν σε ακόμη μεγαλύτερη σφαγή.

Σήμερα θα υπάρξουν εκατοντάδες εκδηλώσεις μνήμης στα πεδία των μαχών και στις πατρίδες των πεσόντων. Στη Γερμανία, όμως, θα είναι υποτονικές. Η καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ θα συμμετάσχει στις εκδηλώσεις στο Παρίσι. Για τους Γερμανούς, οι ευθύνες για το 1914-1918 ωχριούν μπροστά στον όλεθρο του 1939-45 και του Ολοκαυτώματος. Ισως ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος να ήταν αναπόφευκτος επειδή ουδείς πίστευε ότι θα μπορούσε να συμβεί, ενώ ο Δεύτερος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον απομονωτισμό των ΗΠΑ, στην οικονομική ανασφάλεια και στην αδυναμία του διεθνούς συστήματος να αποτρέψει τη γιγάντωση του φασισμού. Σήμερα η εθελοτυφλία και η αδράνεια μπροστά στους κινδύνους δεν δικαιολογούνται. Λείπει η συντονισμένη προσπάθεια αφύπνισης, καθώς κάθε χώρα βυθίζεται στα δικά της προβλήματα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή