Τις προάλλες μιλούσα τηλεφωνικά με αξιόλογη επίκουρη καθηγήτρια. Γνώριζα ότι ζει μόνιμα στην Αθήνα και επισκέπτεται περιφερειακό πανεπιστήμιο όπου διδάσκει. Την εκτιμώ πολύ. Αιφνιδιάστηκα λοιπόν όταν μου δήλωσε ότι αμείβεται ως πλήρους απασχόλησης. Πρέπει να κατοικείς όπου βρίσκεται το πανεπιστήμιο, είπα. Ανταπάντησε ότι παίρνει επιστημονικές άδειες που τη δικαιολογούν. Υπενθύμισα ότι επιστημονικές άδειες προορίζονται για συγκεκριμένο ερευνητικό σκοπό, όχι για να ζει αλλού 250-300 μέρες ετησίως. Είναι παράνομο, επέμεινα. Απάντησε ότι έχει συμφωνηθεί.
Ομολογουμένως ένας καθηγητής στην Ελλάδα αμείβεται λιγότερο από μεταπτυχιακό φοιτητή στην Αμερική. Μια στάση ζωής είναι: λίγα μου δίνουν, ακόμα λιγότερα θα δώσω. Κι όμως, πολλοί ήρωες προσφέρουν στο πανεπιστήμιό τους με γενναιοδωρία ψυχής. Διάφοροι άλλοι προσφέρουν ελάχιστα ή τίποτα. Αρκετοί απλώς χρησιμοποιούν τον καθηγητικό τίτλο για κράχτη στο ιδιωτικό επάγγελμα. Τα παχυλά φακελάκια σε καθηγητές-ιατρούς δεν είναι μύθος. Αναθέσεις έργων και επιτροπές του Δημοσίου αποτελούν την εναλλακτική, κρατικοδίαιτη λύση. Διπλοτριπλοθεσίτες στο εσωτερικό και εξωτερικό που πληρώνονται για δήθεν «πλήρη απασχόληση» δεν σπανίζουν. Οι διευθυντές των πανεπιστημιακών μονάδων προσυπογράφουν ανεύθυνα ή και πρωτοστατούν σε ευρηματικότητα παρανομίας.
Οταν ήμουν καθηγητής στην Ελλάδα έπαιρνα προσφορές από μεγάλα πανεπιστήμια να αναλάβω μόνιμες διευθυντικές καθηγητικές θέσεις και να πολλαπλασιάσω τον μισθό μου. Τα διεθνή ιδρύματα δεν θα είχαν αντίρρηση να βρίσκομαι στο ελληνικό πανεπιστήμιο κατά διαστήματα, συχνότερα από τη συνάδελφο της δήθεν «πλήρους απασχόλησης». Δεν το έκανα, σεβάστηκα τον νόμο. Ούτε έστερξα ιδιωτικό επάγγελμα – η σκέψη να πλουτίσω ξεπουλώντας ιατρική μού προκαλούσε εμετό. Ιατρικές συμβουλές έδινα πάντοτε δωρεάν. Ως αποτέλεσμα, με τη σύζυγό μου, δύο καθηγητές πανεπιστημίου, φαινόμαστε αφελή φτωχαδάκια όταν τριγύρω κομματικά και άλλα ζωύφια επιδείκνυαν εύκολο χρήμα ή/και θράσος ασυδοσίας.
Εμφανώς για όλους αυτούς κάτι είχε συμφωνηθεί. Ο νόμος είναι ένα σιθρού ύφασμα, ένας γαργαλιστικός επενδύτης. Η τέχνη (βίτσιο, πες καλύτερα) είναι πώς ακριβώς θα τον αφαιρέσεις. Οσο πιο έκνομος είναι κάποιος τόσο περισσότερο φωνάζει, κομπάζει, αποθρασύνεται και ζητεί περισσότερα. Αν δεν αδικήσεις, θα τιμωρηθείς παραδειγματικά. Σοβαρά τώρα, πώς θα ζήσεις στην Ελλάδα αν δεν είσαι παράνομος;
Οι νόμοι και οι κανόνες απλώς αξιοποιούνται (ή μάλλον απαξιώνονται) προς όφελος των ημετέρων. Παράδειγμα: Νεοδημοκράτης πολιτικός δεν προήχθη σε καθηγητή. Οντως δεν άξιζε. Το υπουργείο πρόσταξε επανάληψη επειδή τάχα τα πρακτικά υπογράφτηκαν με κόκκινο μελάνι. Η κεραία εφαρμόστηκε μέχρι νόμου. Στην επαναληπτική εκλογή, όταν διαπιστώθηκε ότι οι περισσότεροι παρόντες εκλέκτορες έκλιναν αρνητικά, οι υπέρμαχοι σπάσανε την απαρτία. Πώς; Κλειδώθηκαν στην τουαλέτα δίπλα στην αίθουσα συνεδριάσεων. Με τόσους καθηγητές πανεπιστημίου να παίζουν κρυφτούλι στριμωγμένοι στον απόπατο, η εκλογή αναβλήθηκε και επαναλήφθηκε άλλη μέρα. Εφαρμόστηκε πάλι υψηλή στρατηγική αποχώρησης-αποχωρητηρίου. Στην τρίτη επανάληψη ορισμένοι αρνητικοί εκλέκτορες δεν ήρθαν. Είχαν απαυδήσει να ζητούν μάταια να ανοίξει η τουαλέτα. Βλέποντας πως πλέον θα έχουν πλειοψηφία, οι υποστηρικτές καθηγητές πραγματοποίησαν ηρωική έξοδο από το αφοδευτήριο και πέτυχαν την προαγωγή.
Τουλάχιστον ο προαχθείς ήρωας αυτής της ιστορίας ουρητηρίου σύχναζε και στο πανεπιστήμιο. Για να διεκπεραιώσεις λοβιτούρες αποτελεσματικά απαιτείται και φυσική παρουσία. Δεν γίνονται όλες οι βρωμοδουλειές τηλεφωνικά, πρέπει να βάλεις και χέρι. Κάποιες περιπτώσεις απουσίας όμως κραυγάζουν. Μια καθηγήτρια ζήτησε να φροντίσει κάποιος άλλος τις εξετάσεις στο μάθημά της. Προείχε η ιδιωτική της πελατεία. Φυσικά δεν ήξερε την τύφλα της στο αντικείμενο που δήθεν δίδασκε. Ούτε εξετάσεις όμως; Εγινε καταγγελία, αλλά αποσιωπήθηκε. Είχε συμφωνηθεί.
Η τηλεφωνική συζήτηση με τη συνάδελφο που εκτιμούσα ήταν αδιέξοδη. Επεσε πέτρινη σιωπή στο τηλέφωνο. Κατέληξε ότι είμαι υπερβολικός και εξωπραγματικός. Μα καλά, τι θέλω; Απάντησα ότι θέλω δικαιοσύνη. Δικαιοσύνη! Το επανέλαβα εμφατικά. Αδοξο τέλος συζήτησης. Μα πώς πετάω τέτοιες κοτσάνες; Πού μου ξέφυγε αυτό;
Στην Ελλάδα Δικαιοσύνη;
Είναι κάτι σαν να ζητούσα αξιολόγηση. Αξιολόγηση είναι η μέθοδος με την οποία οι ανάξιοι αλληλοσυγχαίρονται και διαμοιράζουν τα ιμάτια των άξιων. Παράδειγμα: Επιτροπή εσωτερικής αξιολόγησης διαπίστωσε ότι η πλειονότητα των δημοσιεύσεων υψηλής απήχησης της τελευταίας δεκαετίας προερχόταν από έναν καθηγητή με ευρεία διεθνή απήχηση που είχε παραιτηθεί τραμπουκισμένος. Χωρίς το έργο του το τμήμα θα ήταν στα αζήτητα, με το έργο του φαινόταν εξαιρετικό. Τα μέλη της επιτροπής συμφώνησαν να αποκρυφτεί η μικρή λεπτομέρεια από τους εξωτερικούς αξιολογητές. Συμπέραναν αόριστα ότι ανάλυση δημοσιεύσεων αποδείκνυε ότι το τμήμα αριστεύει σε όλα τα αντικείμενα. Οι εξωτερικοί αξιολογητές είτε δεν ψάξανε, είτε είχε συμφωνηθεί, πάντως αντέγραψαν το συμπέρασμα κατά λέξη. Ο πρύτανης (ανύπαρκτος στη διεθνή βιβλιογραφία) διατυμπάνισε υπερήφανος την αριστεία του πανεπιστημίου αποκρύπτοντας ότι οφείλεται στον τραμπουκισμένο.
Η τουρίστρια συνάδελφος έχει τα (άδικα) δίκια της. Αναμφίβολα κάτι προσφέρει στο πανεπιστήμιο. Αναμφίβολα τόσοι χειρότεροι βολεύονται. Αν κάποιοι προσφέρουν πέντε πράγματα, να μην κάνουμε στραβά μάτια; Να φύγουν κι αυτοί; Δεν βλέπω το μαύρο παρόν; Δεν βλέπω το μαύρο παρελθόν-μέλλον που (επαν)έρχεται; Δεν βλέπω πως η «ανανέωση» θα αναδείξει μόνο σχολιαστές ποδοσφαίρου, επιβήτορες της μισής Αθήνας, και όσους άλλους τυχοδιώκτες θα εφεύρει το μαύρο χιούμορ της Ιστορίας προσεχώς; Μέσα στο καρναβάλι των παντοδύναμων πανάσχετων, εάν μπορούν και μερικοί καλοί να εξυπηρετηθούν ημιπαράνομα – γιατί όχι; Αν μπορούμε να ονομάσουμε την υπόγα ημιυπόγειο – γιατί να μην συμφωνηθεί;
Οταν έφυγα από την Ελλάδα, είχα βρεθεί σε αδιέξοδο. Γνώριζα πολλούς άξιους. Περίμενα ότι θα αντισταθούν, αλλά δυστυχώς κάτι είχε συμφωνηθεί. Οποτε γυρίζω, ταχύτατα ξαναδιαπιστώνω το αδιέξοδο. Ξέρω. Το αδιέξοδο έχει συμφωνηθεί.
* Ο κ. Ιωάννης Π.Α. Ιωαννίδης είναι καθηγητής παθολογίας, έρευνας και πολιτικής υγείας, επιστημών δεδομένων και στατιστικής στο πανεπιστήμιο Στάνφορντ των ΗΠΑ. Το τελευταίο του βιβλίο «Μετά τα αφύσικα» δημοσιεύθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος.