Κάθε ιδέα, αυτή καθ’ εαυτήν, είναι ουδέτερη, τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι. Αλλά ο άνθρωπος προβάλλει πάνω της τον πυρετό και τις εμμονές του, τη μετασχηματίζει σε κίνητρο υπερβολών και αδιαλλαξίας. Σήμερα δεν χύνεται αίμα (συνήθως), δεν σφάζονται χωρικοί, δεν καίγονται μάγισσες, δεν στήνονται παλούκια και αγχόνες, ωστόσο από όλα τα «στρατόπεδα» έχουν συσταθεί κατά καιρούς «λαϊκά δικαστήρια» για την «καταδίκη» των όποιων «εχθρών», έχουν διαπραχθεί αδιανόητες ασχήμιες – κάθε κρίσιμη μέρα γεννιέται μέσα σε μια αλυσίδα φαινομένων ολίσθησης εκτός νομιμότητας…
Στην αρχαία Ρώμη, εξόντωναν τους πολιτικούς αντιπάλους χωρίς δίκη, μόνο με την ανάρτηση στην αγορά καταλόγου με τα ονόματά τους. Κατά τις προγραφές του Σύλλα, το 82 π.Χ., έγιναν σε κλίμα απερίγραπτου τρόμου αναρίθμητες δολοφονίες στους δρόμους της Ρώμης, ακόμη και μη προγεγραμμένων, από προσωπικό μίσος ή για τον σφετερισμό της περιουσίας των θυμάτων. Ο Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας, που κατά τις εμφύλιες συγκρούσεις ανάμεσα σε αριστοκρατικούς και δημοκρατικούς προέλασε με τα στρατεύματά του δύο φορές κατά της Ρώμης, διέταξε την εκτέλεση 1.500 οπαδών του αντιπάλου του Μάριου, από την τάξη των ιππέων αλλά και των πατρικίων, όμως τον θάνατο βρήκαν 9.000 και πλέον στη Ρώμη και άλλες πόλεις. Κατά τον Πλούταρχο, δεν έμεινε σπίτι αμόλυντο από αίμα, άνδρες σφάζονταν δίπλα σε συμβίες, μάνες και νήπια. Ο Σύλλας, δικτάτωρ με απόλυτη εξουσία, «μισός αλεπού και μισός λιοντάρι», όπως τον αποκαλούσαν –και πανούργος και γενναίος– είχε δημόσια απειλήσει ότι στις προγραφές είχε περιλάβει όσους είχε θυμηθεί· όσους είχε ξεχάσει θα τους θανάτωνε στο μέλλον. Με θάνατο τιμωρούνταν κι όσοι έκρυβαν καταδιωκόμενους, ακόμη κι αν ήταν αδέρφια, παιδιά ή γονείς τους. Οποιος σκότωνε προγεγραμμένο αμειβόταν με δύο τάλαντα – κι ο σκλάβος που δολοφονούσε τον αφέντη, κι ο γιος που σκότωνε τον πατέρα.
Οι αφίσες με τις φωτογραφίες βουλευτών που προτίθενται να ψηφίσουν τη συμφωνία των Πρεσπών, όπως και κάθε άλλη αφίσα πολιτικού στο παρελθόν με την ταμπέλα του «εθνικού μειοδότη» –μαζί με τις απειλητικές επιστολές, τα απειλητικά τηλεφωνήματα– είναι αν όχι προγραφή με την κυριολεκτική έννοια του όρου, σίγουρα απόπειρα εκφοβισμού, φίμωσης, στοχοποίησης, στιγματισμού, διαπόμπευσης, ενέργεια αυταρχική. Είναι πολιτικοί κανιβαλισμοί που βαφτίζονται πράξεις απελευθερωτικές όταν προέρχονται από συγκεκριμένη όχθη και πράξεις φασιστικές και επαίσχυντες όταν επιχειρούνται από αντιπάλους.
Αλλά δεν είναι μόνον οι αφίσες και οι ποικιλοτρόπως εκπεφρασμένες απειλές, είναι και οι δημόσιοι «λιθοβολισμοί», οι χειροδικίες, οι ξυλοδαρμοί, τα πλιάτσικα, οι βανδαλισμοί, πρακτικές που επιλεκτικά ενοχλούν και επιλεκτικά καταδικάζονται, οι οποίες φανερώνουν τη μικρή μας απόσταση –σε στιγμές έκρηξης των παθών– από παρελθούσες κολάσεις.
Πολλοί οι εσωτερικοί εχθροί. Μια κριτική άποψη, μια αντίθετη θέση συχνά αρκούν για να συντελεστεί η επιστροφή σε προ-νεωτερικές ημέρες. Διότι της νεότερης εποχής το διακριτικό γνώρισμα, το γενετήσιο σημάδι είναι η κριτική – όχι τα «μπάχαλα» ή η προγραφή· ό,τι την αποτέλεσε ήταν δικό της έργο· η πρόοδος, η ανάπτυξη, η επιστήμη, η τεχνική γεννήθηκαν από την κριτική. Οχι από τους διωγμούς, τα πογκρόμ και τις «νύχτες των κρυστάλλων», αλλά από τις στιγμές που η ψύχραιμη αμφισβήτηση των κακώς κειμένων μεταμορφώθηκε σε όραμα και το όραμα ενσαρκώθηκε σε πράξη, η οποία ανέκοψε τον ρουν της καθημερινότητας και εγκαθίδρυσε κάτι νέο.
Οχι σήμερα, όχι ακόμη… Είναι ότι η κρίση βάθυνε, ότι λιγόστεψε η εμπιστοσύνη στο μέλλον, ότι ο παραλογισμός περίσσεψε, ότι η πραγματικότητα διαμελίστηκε, ότι η σύγχρονη ύλη έχασε τη στερεότητά της και αναδύθηκε ξανά ο φανατισμός; Πάντως, τα κύματα των θερμών εμμονών, που τρέφονται από τις αρνήσεις και τις αντιφάσεις τις οποίες γεννούν, εμποδίζουν κάθε βήμα έξω από την αναμμένη θράκα του διχασμού. Οι αιμοσταγείς «άθλοι», οι βαναυσότητες εν ονόματι μιας ιδέας, δεν στοιχειοθετούν επιχείρημα ευημερίας. Αντιθέτως, δεν υπάρχει τίποτα πιο καταστροφικό, πιο δειλό, πιο παρωπιδικό, πιο οπισθοδρομικό από τη φλόγα του δόγματος και το ψύχος του τρόμου.
