Είσαι ορθολογικός; Απόδειξέ το

Είσαι ορθολογικός; Απόδειξέ το

4' 27" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οταν ξένοι συνάδελφοι με ρωτούν γιατί έχω αρνητική γνώμη για τον ΣΥΡΙΖΑ, τους εξηγώ ότι το πρόβλημα με την ελληνική Αριστερά δεν είναι τόσο ότι είναι Αριστερά, όσο ότι είναι «ελληνική». Τι εννοώ; Οι χρόνιες παθογένειες του δημοσίου βίου της Ελλάδας έχουν δημιουργήσει ένα αξιακό-θεσμικό καλούπι, το οποίο δίνει μορφή στην πολιτική πρακτική των κομμάτων. Η δυσκολία για ένα κόμμα που επαγγέλλεται την «προοδευτική αλλαγή» είναι ότι, ενώ διακηρύσσει το νέο, οι πρακτικές του μένουν, συνήθως, ριζωμένες στο παλιό.

Ποιες είναι οι εκ γενετής ασθένειες που ταλανίζουν τη χώρα; Το πελατειακό σύστημα, η ευνοιοκρατία (σε ποικίλες εκδοχές: αίματος, τόπου, κλίκας), η δημαγωγία, η συγκρουσιακή νοοτροπία, η χειραγώγηση των θεσμών. Ενώ τα διακηρυκτικώς προοδευτικά κόμματα αντιτίθενται σε αυτές τις πρακτικές, τείνουν να τις αναπαράγουν. Πώς το έλεγαν οι φοιτητές τον Μάη του ’68; «Τρέχα, σύντροφε, ο παλιός κόσμος είναι πίσω σου»!

Διαθέτουμε πείρα πλέον. Το είδαμε με την άνοδο του πρώτου αριστερού κόμματος στην εξουσία, του ΠΑΣΟΚ, τη δεκαετία του 1980. Η πρόσοψη άλλαξε, οι θεσμικές παθογένειες όχι: κομματοκρατία, πελατειακές σχέσεις και νεποτισμός άλλαξαν πρόσημο και εντάθηκαν. Σχετικά πρόσφατο εμβληματικό παράδειγμα η κ. Γεννηματά.

Ζήτησε την εκλογή της στην ηγεσία του ΚΙΝΑΛ το 2017 για να υλοποιήσει το όραμα του πατέρα της!

Πρωτόγονες μέθοδοι

Τη σκυτάλη πήρε το 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ, ενισχύοντας τις χειρότερες πολιτικές παραδόσεις της χώρας. Οι αναλογίες με το πρώιμο ΠΑΣΟΚ είναι εντυπωσιακές: εισέβαλαν στο κράτος με ένα μείγμα αφέλειας, ιδεοληψίας και πάθους για εξουσία. Ενώ η κρίση ώθησε τα κόμματα της παραδοσιακής φαυλοκρατίας (Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ) να αλλάξουν προς το καλύτερο, με τον ΣΥΡΙΖΑ η χώρα παλινδρόμησε στον πρωτογονισμό του 1981.

Σταχυολογώ από την τρέχουσα επικαιρότητα. Η ξεδιάντροπη εύνοια της κυρίας Χριστοδουλοπούλου προς την κόρη της (με την επιχειρηθείσα μετάταξή της στη Βουλή) και τα συναφή ρουσφέτια της «αριστερής» κυβέρνησης σε «ημέτερους», οι απόπειρες για χειραγώγηση της Δικαιοσύνης, και η τριτοκοσμικών διαστάσεων αθλιότητα να αντικαθίσταται το τακτικό δελτίο ειδήσεων της κρατικής τηλεόρασης από την παρουσίαση εκδήλωσης του κυβερνώντος κόμματος, αντλούν από τον βαθύ ελληνικό παλαιοκομματισμό. Πιο «ελληνικά» δεν γίνεται! Συχνά αναρωτιέμαι τι θα έλεγε ο αείμνηστος Αγγελος Ελεφάντης, ένας αριστερός με βαθιά καλλιέργεια και σπάνιο ήθος, για τους απίθανους τύπους που χρησιμοποιούν ευγενείς αξίες για ίδιον (προσωπικό-κομματικό) όφελος.

Η μήτρα της θεσμικής παθογένειας είναι αξιακή: μεταξύ άλλων, η μη εμπέδωση του ορθολογισμού ως λειτουργική (όχι απλώς διακηρυκτική) αξία του δημόσιου βίου. Η χώρα μετεωρίζεται διαρκώς μεταξύ νεωτερικότητας και προνεωτερικών εθισμών. Ενώ ο θεσμικός σχεδιασμός της είναι αυτός μιας σύγχρονης χώρας, η πολιτική νοοτροπία έχει ρίζες σε παραδοσιακές αντιλήψεις που νοηματοδοτούν συμπεριφορές (π.χ. συγγένεια, τοπικισμός, εγωκεντρισμός, πόλωση).

Ο πολιτικός, λ.χ., που χρησιμοποιεί τις «γνωριμίες» του για να «τακτοποιήσει» το παιδί του ή η υποψήφια που επικαλείται τον πατέρα της για να κερδίσει ψήφους, ενεργούν αυτο-εξυπηρετικά, όχι ορθολογικά: προσκολλώνται σε μια επιμέρους αξία (συγγένεια), όχι σε ένα καθολικής εμβέλειας πρόταγμα που βασίζεται στον λόγο (π.χ. αξιοκρατία, όραμα για την οργάνωση της κοινωνίας). Αντιστοίχως, οι εκλογείς που επιβραβεύουν αυτόν που επικαλείται τη «συγγένεια», δεν πράττουν ορθολογικά: κινητοποιούνται από μια επιμέρους αξία, όχι από ένα συλλογικό όραμα. Παρομοίως, η συμμετοχή του αρχηγού της αστυνομίας σε εκδηλώσεις του κυβερνώντος κόμματος ή η αντικατάσταση του δελτίου ειδήσεων με παρουσίαση κομματικής εκδήλωσης είναι ενδείξεις θλιβερού ανορθολογισμού: οι εμπλεκόμενοι δεν έχουν σημείο αναφοράς τους καθολικής ισχύος κώδικες επαγγελματικής συμπεριφοράς, αλλά την επιμέρους αξία της κομματικής αφοσίωσης.

Εν ολίγοις, οι επιλογές του ορθολογιστή ελαύνονται από αξίες γενικής αναφοράς, με βάση τις οποίες δικαιολογεί τη συμπεριφορά του. Ο ανορθολογιστής, αντιθέτως, ανάγει επιμέρους γνωρίσματα ή/και το ίδιον συμφέρον σε αυταξία, προσπαθώντας συνήθως να αποκρύψει ότι το κάνει.

Μια γραφική πινελιά

Η εγωπάθεια, τέλος, είναι μια γραφική πινελιά στο τοπίο του ελληνικού ανορθολογισμού. Γιατί θα είναι εκτός της νέας Βουλής ο κ. Βενιζέλος; Διότι δεν τον όρισε επικεφαλής του ψηφοδελτίου Επικρατείας η πρόεδρος τους κόμματός του, μια απόφαση που τυπικά ενέπιπτε στην ευχέρειά της. Δείτε το δίλημμα του εγωπαθούς: ή πρώτος ή εκτός! Η ιδέα να ήταν ο κ. Βενιζέλος υποψήφιος σε εκλογική περιφέρεια του ήταν απεχθής: «Τιμώ το κοινοβουλευτικό αξίωμα», είπε στον ΣΚΑΪ (3/6/19), αλλά «να κάνω τον πολιτευτή; (…) Τι είμαι εγώ, ένας άνθρωπος που διεκδικεί την επανεκλογή του; Το ερώτημα είναι αν το ΚΙΝΑΛ θέλει να έχει εμένα στη Βουλή». Ενδιαφέρουσα γλώσσα – αποκαλυπτική.

Ο εγωπαθής δεν νιώθει ότι υπηρετεί ευρύτερες αξίες. Αισθάνεται ότι οι άλλοι του χρωστούν – οφείλουν να εκτιμούν τη συνεισφορά του. Αν δεν το κάνουν, σαν το θυμωμένο παιδί, επιλέγει να παίζει μόνος. Δείτε τον ανορθολογισμό: προτιμά ο κ. Βενιζέλος να στερηθεί το έθνος την πολύτιμη κοινοβουλευτική παρουσία του παρά να εκπέσει ο ίδιος στο επίπεδο που ήταν για 27 χρόνια – του «πολιτευτή»! Ο εγωκεντρισμός του στερεί και από τον ίδιο τη βουλευτική ιδιότητα και από τη Βουλή έναν αξιόλογο βουλευτή. Ολοι χάνουν.

Ο ορθολογικός πολιτικός ξέρει να εγκιβωτίζει τη φιλοδοξία του – να την υπάγει σε καθολικούς σκοπούς, να σχετίζεται με τους άλλους ακόμη και όταν τους αντιπαθεί. Γι’ αυτό προτιμά να κρατά ανοιχτές τις επιλογές του όταν ξέρει ότι άλλος παίρνει την απόφαση. Δεν προδεσμεύεται, δηλώντας απαξιωτικά ότι δεν θα γίνει «πολιτευτής».

Συμβιβάζεται με το γι’ αυτόν second best, αν, βέβαια, τον ενδιαφέρει ο σκοπός – να υπηρετήσει κοινοβουλευτικά το έθνος. Ο ορθολογισμός, όπως γνώριζε καλά ο Ανταμ Σμιθ, καλλιεργεί την ταπεινότητα, για τον απλό λόγο ότι ο ορθολογισμός είναι κατόρθωμα, όχι απλώς στοιχείο νοητικής λειτουργίας. Αυτό διέλαθε την προσοχή των όψιμων αγιογράφων του κ. Βενιζέλου.

* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή