Η αριστερή εκλογική έκπληξη του 1958

Η αριστερή εκλογική έκπληξη του 1958

6' 59" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η προϊούσα δημοσκοπική διόγκωση του Συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς έβαλε κάποιους στον πειρασμό να αποτολμήσουν μια καθ’ υπόθεσιν ιστορική παραλληλία της επιτυχίας της ΕΔΑ στις βουλευτικές εκλογές του 1958 και μια πιθανής ανάδειξης του ΣΥΡΙΖΑ σε δεύτερο κόμμα στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Η αντιστοιχία των επωνύμων -Καραμανλής τότε και τώρα από τη μια και Παπανδρέου με Βενιζέλο από την άλλη- τους οδηγεί στη σκέψη ότι Αλαβάνος και Τσίπρας ίσως αναδειχθούν σε αναλογικά αντίστοιχο του διδύμου Πασαλίδης και Ηλιού. Η παρούσα διάταξη των κομματικών δυνάμεων στη Βουλή των Ελλήνων -όπως αυτές αυτοπροσδιορίζονται και αυτοτοποθετούνται στο πολιτικό φάσμα- και η προσδοκία μιας μελλοντικής αναδιάταξής τους, κατά το σχήμα του 1958 και κατά την επιφανειακή του εκδοχή, προϋποθέτει τρίτη συναπτή εκλογική νίκη Καραμανλή και Νέας Δημοκρατίας και καταποντισμό Παπανδρέου, Βενιζέλου και ΠΑΣΟΚ ή ρεαλιστική εκλογική επίδοση δύο χωριστών μεταπασοκικών κομμάτων με συνολική εκλογική δύναμη όχι κάτω του 30% – όπως η συνολική δύναμη του Κόμματος Φιλελευθέρων και της συγγενούς του ΠΑΔΕ στις εκλογές του 1958 από την παράταξη των οποίων όμως η ΕΔΑ, με μικρότερο ποσοστό, απέσπασε τη δεύτερη θέση… Είναι μια έκβαση που κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει, ακόμα και αν το πρώτο σκέλος της, δηλαδή η τρίτη συναπτή εκλογή του ιδίου πολιτικού αρχηγού σε συνδυασμό με επί τρεις θητείες αδιάκοπη άσκηση του πρωθυπουργικού αξιώματος από τον ίδιο θα αποτελούσε στατιστική εξαίρεση στην πολιτική ιστορία του νεοελληνικού κράτους.

Ας δούμε όμως τι περίπου συνέβη το 1958 και ας αφήσουμε τους «μεταφυσικούς» της Ιστορίας να κάνουν τους παραλληλισμούς τους.

Νωρίς το πρωί της Πέμπτης 27 Φεβρουαρίου μονογραφήθηκε η κατ’ αρχήν συμφωνία του υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή κυβερνώντος κόμματος της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως και του Κόμματος των Φιλελευθέρων για κατάθεση πρότασης και ψήφιση εκλογικού συστήματος ενισχυμένης αναλογικής το οποίο ευνοούσε, σε αντιστοιχία ψήφων και εδρών, υπερμέτρως το πρώτο κόμμα και ενίσχυε το δεύτερο, ανεξαρτήτως του αν υπερέβαινε το όριο του 25% των εγκύρων ψηφοδελτίων. Οι διαπραγματεύσεις είχαν διεξαχθεί μεταξύ του εμπίστου στον Καραμανλή υπουργού Εσωτερικών Τάκου Μακρή και του συναρχηγού -με τον Σοφοκλή Βενιζέλο- των Φιλελευθέρων Γεωργίου Παπανδρέου, το κόμμα του οποίου ήλπιζε ότι θα ερχόταν δεύτερο σε ψήφους.

Λίγο μετά τη μονογράφηση της συμφωνίας, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής συγκαλεί στο πολιτικό γραφείο εκτάκτως το Υπουργικό Συμβούλιο το οποίο συνέρχεται στις 11.30 το πρωί την ίδια ημέρα. Ο Καραμανλής ανακοινώνει ότι οι Φιλελεύθεροι συμφωνούν, κατ’ αρχήν, με το σχέδιο εκλογικού νόμου το οποίο θα κατατεθεί το ίδιο απόγευμα στη Βουλή. Αντιδρούν αμέσως ο υπουργός Συγκοινωνιών και Δημοσίων Εργων Γεώργιος Ι. Ράλλης και ο υπουργός Εμπορίου Παναγής Παπαληγούρας. Ο πρώτος δηλώνει ότι δεν θα ψηφίσει τον εκλογικό νόμο γιατί θα ενισχυθεί η Αριστερά και ο δεύτερος κατηγορεί τον Καραμανλή για αυταρχική συμπεριφορά. Και οι δύο υπουργοί παραιτούνται.

Αργότερα και όταν πλέον και οι δύο κατέστησαν από τους στενότερους συνεργάτες του Καραμανλή, ο βιογράφος του, Μωρίς Ζεβενουά, περιγράφει μια ατμόσφαιρα συνωμοσίας όπου «πολιτικοί, επιχειρηματίες, αυλικοί, Αμερικανοί επίσης, συναντιούνται, γευματίζουν, δειπνούν μαζί». Ο ίδιος ο Καραμανλής στο «Αρχείο» του εντάσσει στους συνωμότες τον ανακτορικό υποπτέραρχο Χαράλαμπο Ποταμιάνο ενθαρρυνθέντα «και από τη Βασίλισσα […], αλλά νομίζω […] εν αγνοία του Βασιλέως». Από νεότερες -ανέκδοτες μαρτυρίες- συνάγεται ότι οι δύο υπουργοί του Καραμανλή είχαν επαφές με νέο τότε ηγετικό στέλεχος του Κέντρου το οποίο είχαν καταστήσει κοινωνό των «ανησυχιών» τους σε σχέση με τον πρωθυπουργό, ενώ δεν λείπουν οι ερμηνείες που θέλουν τους Αμερικανούς να επιθυμούν «συνετισμό» του Καραμανλή σε σχέση με το Κυπριακό και τον κυπριακό απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ ο οποίος βρισκόταν τότε σε έξαρση.

Η ανατροπή Καραμανλή

Το απόγευμα της 1ης Μαρτίου οι Ράλλης και Παπαληγούρας ανακοινώνουν ότι, μαζί με άλλους 13 βουλευτές της ΕΡΕ, αίρουν την εμπιστοσύνη τους προς την κυβέρνηση, γιατί παρά την παραίτηση των δύο υπουργών εμμένει στην ψήφιση του εκλογικού νόμου. Ο αριθμός των 15 είναι καθοριστικός γιατί αφαιρεί, οριακά, από τον Καραμανλή την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Την επομένη ο Καραμανλής -παρά την επιδίωξη των εσωκομματικών του αντιπάλων και του Σοφοκλή Βενιζέλου για συγκρότηση νέας κυβερνήσεως από τη Βουλή του 1956, αλλά και την προσφορά ορισμένων να τον στηρίξουν- υποβάλλει παραίτηση και εισηγείται στον βασιλέα εκλογές. Ταυτόχρονα, με μακροσκελή δήλωσή του αποκαλεί «αποστάτες» τους αποσκιρτήσαντες συνεργάτες του, έναν όρο που είχε χρησιμοποιήσει ο αρχηγός του Λαϊκού Κόμματος Ντίνος Τσαλδάρης για τον Καραμανλή και άλλους όταν τον εγκατέλειψαν για τον Παπάγο, και τον οποίο κατεχώρησε εντόνως στο νεοελληνικό πολιτικό λεξιλόγιο, στις 15 Ιουλίου 1965, ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Στις 3 Μαρτίου ο Παύλος -αφού έχει καλέσει τους αρχηγούς των κομμάτων να εκθέσουν τις απόψεις τους- αναθέτει την εντολή σχηματισμού υπηρεσιακής κυβέρνησης στον βασιλικό άνδρα και πρόεδρο του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού Κωνσταντίνο Γεωργακόπουλο και του ζητεί, εφόσον καταστεί εφικτό, την ψήφιση του εκλογικού νόμου, πριν διαλυθεί η Βουλή και προκηρυχθούν εκλογές. Η υπηρεσιακή υπερψηφίζεται και ακολούθως ο εκλογικός νόμος. Οι εκλογές ορίζονται για τις 11 Μαΐου.

Ψυχροπολεμικές παρεμβάσεις

Τα κόμματα αποδύονται στον προεκλογικό αγώνα. Οι διεργασίες στο εκλογικό σώμα είναι σχεδόν αφανείς, καθώς δημοσκοπήσεις διεξάγουν σε περιορισμένη κλίμακα μόνον οι Αμερικανοί. Πάντως υπάρχουν ενδείξεις για ενίσχυση της δυνάμεως της ΕΔΑ, ενώ το Κόμμα των Φιλελευθέρων -ο κύριος κομματικός σχηματισμός του Κέντρου- παρέπαιε καθώς οι δύο συναρχηγοί του, Γεώργιος Παπανδρέου και Σοφοκλής Βενιζέλος είχαν σφοδρή αντιπαλότητα και διαφορετικούς στόχους. Οι Αμερικανοί που γνωρίζουν καλύτερα έχουν αρχίσει να ανησυχούν. Οπως αναφέρει ο Αλέξης Παπαχελάς, ο αρχηγός της CIA Αλεν Ντάλες, συγκαλεί σύσκεψη στις 26 Μαρτίου για την ανάληψη μυστικών επιχειρήσεων περιορισμού της δυνάμεως της ΕΔΑ.

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι λίγες ημέρες πριν, στις 19 Μαρτίου στις 9 το βράδυ, οι ελληνικές υπηρεσίες ραδιοφωνικών ακροάσεων είχαν συλλάβει εκπομπή του ραδιοφωνικού σταθμού «Φωνή της αλήθειας» του εκτός νόμου ΚΚΕ, ο οποίος «ήτο εγκατεστημένος εις το Παραπέτασμα και από μακρού είχε διακόψει τας εκπομπάς του». Η ηγεσία του ΚΚΕ, σύμφωνα με απόφαση της 8ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής, είχε την πρόθεση να εγκαταλείψει τις χωριστές παράνομες οργανώσεις του και να ρίξει το βάρος στην καθοδήγηση της ΕΔΑ με κέντρο που θα λειτουργούσε μέσα στην Ελλάδα και σε εξυπηρέτηση αυτής της επιλογής εικάζεται ότι αποφασίστηκε η επαναλειτουργία του ραδιοσταθμού, ενός οργάνου ευρείας εμβέλειας.

Αν κινητοποιήθηκε η CIA για την αντιμετώπιση της ΕΔΑ, δεν έμεινε άπρακτη η άλλη πλευρά των «εμπολέμων» του Ψυχρού Πολέμου και μάλιστα στο ανώτατο δυνατό επίπεδο για την υποστήριξη της Αριστεράς στην Ελλάδα. Μία εβδομάδα πριν από τις εκλογές, στις 3 και 4 Μαΐου, δημοσιεύεται συνέντευξη του ηγέτη της Σοβιετικής Ενωσης, Νικήτα Χρουστσώφ ο οποίος, αφού υπογραμμίζει τη θέση της χώρας του «υπέρ μιας λύσεως του Κυπριακού προβλήματος, η οποία θα αντεπεκρίνετο προς τα συμφέροντα του πληθυσμού της Κύπρου», υποστηρίζει ότι η εγκατάσταση αμερικανικών ατομικών και πυραυλικών βάσεων στην Ελλάδα «θα ηδύνατο να επισύρη επί της χώρας» ατομικά πλήγματα ανταποδόσεως. Επρόκειτο για θέσεις τις οποίες υποστήριζε και η ΕΔΑ. Απαντά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος υπογραμμίζει ότι «οι Σοβιετικοί ηγέται διαπράττουν το σφάλμα εις παραμονάς εκλογών να προβαίνουν εις δηλώσεις με σκοπόν να επηρεάσουν το αποτέλεσμα αυτών, όπως συνέβη και με άλλας χώρας». Στη συνέχεια αρνείται ότι έχει ληφθεί από το ΝΑΤΟ απόφαση εγκατάστασης βάσεων στην Ελλάδα και σημειώνει ότι υπήρξε ανοικτή σοβιετική επέμβαση «κατά τον συμμοριτοπόλεμον». Τέλος, απαντώντας στον Χρουστσώφ για την ανάπτυξη των εμπορικών σχέσεων Ελλάδας και ΕΣΣΔ επισημαίνει ότι «μόλις τώρα επετεύχθη η μείωσις του παθητικού του ελληνοσοβιετικού λογαριασμού ανταλλαγών» καθώς «μέχρι τέλους του 1957 η Σοβιετική Ενωσις ηγόραζε πολύ ολιγώτερα ελληνικά προϊόντα εκείνων τα οποία ηγόραζεν η Ελλάς παρ’ αυτής».

Την ίδια ημέρα της απαντήσεως του Καραμανλή στον Χρουστσώφ, 5 Μαΐου, η ΕΔΑ πραγματοποιεί κεντρική προεκλογική συγκέντρωση στον Κήπο του Κλαυθμώνος με ομιλητές τον πρόεδρό της Γιάννη Πασαλίδη, τον εκ του παπαγικού Συναγερμού προερχόμενο Σταμάτη Μερκούρη και τον σοσιαλιστή Ηλία Τσιριμώκο. Εγραφε σχετικώς «Η Καθημερινή»: Η ΕΔΑ «επεχείρησε να δώση την εντύπωσιν ότι την ακολουθούν πρωτοφανείς εις αριθμόν λαϊκαί μάζαι. Εν τινι μέτρω το κατόρθωσε διά του καταστρωθέντος υπό της ηγεσίας της επιτελικού σχεδίου».

Αλλωστε, οι συνομιλίες της ηγεσίας της με τον επιφανή συντηρητικό Σπύρο Μαρκεζίνη για εκλογική σύμπραξη, όπως και η κάθοδός της στις εκλογές του 1956 με όλα τα πλην ΕΡΕ κόμματα, μεταξύ των οποίων και το Λαϊκόν του Τσαλδάρη, είχαν αναιρέσει εμπράκτως την πολιτική απομόνωση της Αριστεράς.

Το αποτέλεσμα της κάλπης

Από τις κάλπες της 11ης Μαΐου η ΕΡΕ βγήκε νικήτρια με 41,16% και απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία 171 εδρών και ΕΔΑ δεύτερη με 24,42% και 79 βουλευτές, εκ των οποίων οι 21 εδήλωσαν ανεξάρτητοι. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων ήρθε τρίτο με 20,67% και 36 έδρες και η βασικώς κεντρώα ΠΑΔΕ τέταρτη με 10,62% και 10 έδρες. Πολλοί ήταν εκείνοι οι οποίοι υποστήριξαν ότι η άνοδος της ΕΔΑ οφειλόταν όχι στην πολιτική θεματική της, αλλά στην αποδιάρθρωση του Κέντρου.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή