Αυτή η σπουδή πάνω στην ανθρώπινη φύση, που αναρριγεί ανάμεσα στη ρεαλιστική διακωμώδησή της και την τραγική μεγέθυνσή της, μπορεί να γίνει και ένα υπερθέαμα: μουσικής, κοστουμιών, σκηνικής σύλληψης και εκφραστικής δεινότητας, ένας στρόβιλος της ανθρώπινης ψυχής. Το «Ετσι κάνουν όλες», αυτή η -κατά τα φαινόμενα- κωμική όπερα του Μότσαρτ, ηλικίας πλέον 224 ετών, φρέσκια σαν φυλλαράκι της άνοιξης, παλιά σαν την ερωτική απιστία, την οποία φέρνει στο επίκεντρο της πλοκής και την κάνει καύσιμο και όχημα και κίνητρο για όλους τους ρόλους, έρχεται στην Αθήνα, από 24 Οκτωβρίου, ως η νέα, μεγάλη και φιλόδοξη παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
Δεξαμενή ελπίδας
Στο Θέατρο Ολύμπια συμβαίνουν τα εξής σημαντικά: όλη αυτή την περίοδο που οι πρόβες έχουν γίνει εντατικές, ξεδιπλώνεται η ευτυχής συγκυρία της σύμπραξης ταλαντούχων συντελεστών: του αρχιμουσικού Μίλτου Λογιάδη, με την παιδεία του και τη σχολαστικότητά του, της σκηνοθέτιδος Ροδούλας Γαϊτάνου, που μας είχε δώσει μια έξοχη «Σταχτοπούτα» πέρυσι, και του σκηνογράφου Γιώργου Σουγλίδη, που με την υψηλή αισθητική του μας δίνει τώρα μια λύση μεγαλοφυή. Και, φυσικά, το πλήρες δυναμικό των τραγουδιστών της ΕΛΣ, των πιο ώριμων και των πιο νέων, σε τριπλή διανομή, μια εξαίρετη ευκαιρία αξιοποίησης του καλλιτεχνικού δυναμικού, ένα ξεδίπλωμα ταλέντου και μια δεξαμενή ελπίδας. Ενας κι ένας οι πρωταγωνιστές, σκέφτεται κανείς ότι θα πρέπει να δει και τις τρεις διανομές, ενισχυμένες και από ελληνικές δυνάμεις που διαπρέπουν στο εξωτερικό όπως η Μυρτώ Παπαθανασίου και η Σοφία Κυανίδου. Λίγη ώρα στις πρόβες αρκούσε για να δω τη σύμπνοια και το υψηλό στάνταρ της παραγωγής, στην οποία μεγάλη είναι και η συμβολή της ολοένα και πιο ώριμης χορωδίας υπό τον Αγαθάγγελο Γεωργακάτο. Είναι και η προσωπικότητα της Ροδούλας Γαϊτάνου που κάνει καριέρα στο Λονδίνο και που εδώ, στη δεύτερη συνεργασία της με τη Λυρική, ξανακεντάει το «Ετσι κάνουν όλες» με την ιδιαίτερη, χειρουργική μαεστρία της. Εχει έναν τρόπο να δουλεύει με τους ανθρώπους. Το σκηνοθετικό νυστέρι φτάνει βαθιά. Λέει η ίδια: «Εντρυφώντας κανείς σε αυτή τη μοτσάρτεια σπουδή πάνω στην απιστία, διαπιστώνει ένα μεγάλο παράδοξο: ενώ το λιμπρέτο του Ντα Πόντε έχει όλα τα στοιχεία μιας παρωδίας πάνω στον κόσμο των ανθρώπινων συναισθημάτων, η μουσική του Μότσαρτ έχει τόσο απόλυτη συναισθηματική ειλικρίνεια που αναρωτιέται κανείς αν πρόκειται τελικά για μια αναπαράσταση της τραγωδίας των ανθρώπινων σχέσεων».
Το δισυπόστατο και αμφίσημο της όπερας αυτής επισημαίνει και η σοπράνο Βασιλική Καραγιάννη, η οποία ερμηνεύει τον ρόλο-κλειδί της Ντεσπίνα. «Το “Ετσι κάνουν όλες” είναι, πιστεύω, περισσότερο δράμα παρά κωμωδία. Ενώ μοιάζει με ένα παιχνίδι με κωμικά στοιχεία, στην ουσία καταλήγει σε μια τραγωδία. Η Ντεσπίνα, σύμφωνα με τη σκηνοθέτιδά μας Ροδούλα Γαϊτάνου, είναι μια γυναίκα η οποία σε νεαρή ηλικία προσπάθησε να ανεβεί κοινωνικά συνάπτοντας σχέση με τον Ντον Αλφόνσο. Δεν τα κατάφερε όμως, και αυτό της έδωσε απλά το δικαίωμα να παίζει με τους άνδρες και με τον τρόπο αυτό να έχει μπει βαθιά στην ανδρική ψυχολογία. Ετσι γίνεται η δασκάλα των δύο κοριτσιών. Η πρώτη της άρια δηλώνει ειλικρινέστατα για τους άνδρες: αν εκείνοι δεν είναι πιστοί, γιατί πρέπει να είμαστε εμείς; Είναι μια γυναίκα περισσότερο της σημερινής εποχής, πολύ προχωρημένη, μιας και οι απόψεις της για τις σχέσεις των δύο φύλων στην εποχή της μάλλον σοκάρουν».
Γαργαλάει στερεότυπα
Το «Ετσι κάνουν όλες», ως προϊόν του ελευθεριάζοντος Διαφωτισμού, φέρει και ένα στοιχείο «διασκεδαστικό» καθώς γαργαλάει τα στερεότυπα. Η μεταφορά του, στην παραγωγή της ΕΛΣ, στην καρδιά της βικτωριανής εποχής με πινελιές σύγχρονης νεοβικτωριανής αισθητικής, δημιουργεί ένα ερεθιστικό κανάλι προοπτικής. Είναι αυτό που λέει η σοπράνο Σοφία Κυανίδου (στον ρόλο τη Φιορντιλίτζι): «Απόλυτα σημερινοί είναι οι χαρακτήρες και τελικά πόσο μα πόσο πιο μπροστά από την εποχή της είναι αυτή η όπερα;». Είναι εντυπωσιακές οι ψυχολογικές διαδρομές των ηρώων, 100 χρόνια πριν από τον Φρόιντ. Ο Χριστόφορος Σταμπόγλης, που ερμηνεύει τον Αλφόνσο, λέει για τον ρόλο: «Είναι -στην ευφυέστατη όσο και πανέμορφη εκδοχή της Ροδούλας Γαϊτάνου- ένας κοσμοπολίτης, ένας διανοούμενος, ένας δανδής με σαφέστατη όμως αίσθηση του μέτρου. Αν στα νιάτα του δεν υπήρξε όμορφος, σίγουρα ήταν και παραμένει ένας γοητευτικότατος άνδρας, αλλά… δεν μπορεί να διαχειριστεί την αγάπη! Το στοίχημα δεν το βάζει με τους νεαρούς φίλους του αλλά με τον εαυτό του, ξανά και ξανά. Προσπαθεί να αποδείξει πως ο έρωτας απλώς δεν υπάρχει. Παρέχει στοργή, ασφάλεια, μοιράζεται τη σοφία και τη γνώση του, αλλά μπροστά στο ύψος της αγάπης τρομάζει. Ακόμα και την Ντεσπίνα, την -κατά Γαϊτάνου- παλαιά ερωμένη του, την εξασφαλίζει τοποθετώντας την επικεφαλής του υπηρετικού προσωπικού της βίλας του, αλλά στο παρελθόν “έστριψε περίτεχνα” μόλις ένιωσε την καυτή ανάσα του έρωτα να πλησιάζει πολύ κοντά».
Ο Διονύσης Σούρμπης αναμετριέται για πρώτη φορά με τον ρόλο του Γκουλιέλμο: «Είναι ευτυχές το γεγονός ότι κάνω το ντεμπούτο μου σε αυτή την παραγωγή στη σκηνοθεσία της Ροδούλας Γαϊτάνου και με την υπέροχη σκηνογραφία και τα κοστούμια του Γιώργου Σουγλίδη. Η παράσταση ανταποκρίνεται δραματουργικά απολύτως στο πνεύμα του Μότσαρτ, ενώ θεωρώ ότι θα προκαλέσει ενθουσιασμό και ψυχική ανάταση στο κοινό».
Αφυπνίζει τις αισθήσεις
Γκουλιέλμο είναι και ο Χάρης Ανδριανός. «Ολα όσα συμβαίνουν σε αγγίζουν, σε αφορούν, ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνεις ιταλικά, γιατί η μουσική του Μότσαρτ αφυπνίζει όλες τις αισθήσεις», λέει. «“Cosi”, λοιπόν, με γέλιο, ειρωνεία, υπερβολή, αγωνία, πόνο, παιχνίδι, αγάπη, ορμές και δράμα, όπου η φιλία, ο έρωτας, η πίστη και η ηθική δοκιμάζονται και αμφισβητούνται». Τον ρόλο του Φεράντο ερμηνεύει ο Βασίλης Καβάγιας. Είναι η πρώτη φορά που ερμηνεύει αυτόν τον ρόλο: «Στη συγκεκριμένη εκτέλεση του έργου, ο Φεράντο παρουσιάζεται πιο ρομαντικός και πιο αθώος από τον φίλο του Γκουλιέλμο. Ενώ όμως ο Γκουλιέλμο αντιμετωπίζει μόνο ως στοίχημα την κατάκτηση της Ντοραμπέλα, ο Φεράντο ερωτεύεται τη Φιορντιλίτζι και τα συναισθήματα γίνονται ολοένα πιο περίπλοκα».
«Χαρά και δέος». Με αυτές τις λέξεις συνοψίζει την εμπειρία της η μεσόφωνος Ειρήνη Καράγιαννη, που ερμηνεύει τον ρόλο της Ντοραμπέλα. «Θεωρώ το “Cosi” την πιο άρτια όπερα του Μότσαρτ», επισημαίνει. «Η ροή είναι μοναδική. Η μουσική είναι σαν να έχει γεννηθεί ταυτόχρονα με το λιμπρέτο. Υπάρχει μια μοναδική ισορροπία και καθαρότητα στη μουσική που περιγράφει με ευκρίνεια τη σκέψη, το συναίσθημα και τη δράση των ηρώων. Το “Cosi” είναι σαν μια βασίλισσα που χαρακτηρίζεται από την ομορφιά και την πολυτέλεια της αυτάρκειας! Υστερα από μια πρόβα του “Cosi”, αισθάνομαι πως δεν μου λείπει τίποτα. Οι μουσικές και ερμηνευτικές διαδικασίες στις οποίες σε βάζει αυτό το έργο είναι προκλητικά μοναδικές».
Εμπνεύσεις
Γιώργος Σουγλίδης, σκηνογράφος: «Με τη Ροδούλα Γαϊτάνου ξεκινήσαμε να κοιτάμε την εποχή του έργου, αν θα τοποθετούσαμε τη δράση στον 18ο αιώνα ή σε πιο σύγχρονη εποχή. Ετσι άρχισαν σιγά σιγά να βγαίνουν οι ιδέες για τον Ντον Αλφόνσο. Για το ποιος είναι ο ρόλος του μέσα σε αυτό το όλο δρώμενο. Από εκεί βγήκε η ιδέα ότι εκείνος, κατά κάποιο τρόπο, ελέγχει την όλη κατάσταση· είναι αυτός που καταστρώνει το σχέδιο.
Από αυτόν τον ήρωα, λοιπόν, ξεκίνησε η έμπνευση του σκηνικού, το «Cabinet of curiosities» του Ντον Αλφόνσο, όπως ακριβώς οι ιδιωτικές συλλογές εκείνης της εποχής, ανθρώπων με πολύ εκλεκτικά γούστα, τα πρώτα «μουσεία». Τους ενδιέφεραν τα πάντα: τα αρχαία αλλά και οι καινούργιες εφευρέσεις – όπως η δαγκεροτυπία, ο Φρόιντ, οι επιστημονικές εξελίξεις όπως και οι διαφορετικοί πολιτισμοί. Για τον λόγο αυτό έχω τοποθετήσει πάνω στο σκηνικό αφρικανικές μάσκες, εξωτικά πουλιά, επιστημονικά τηλεσκόπια και άλλα αντικείμενα, κάνοντας έναν συνδυασμό των πολυποίκιλων ενδιαφερόντων του Αλφόνσο. Μέσα από αυτό το σκηνικό έρχεται στη σκηνή η Χορωδία, όπως και τα δύο μεταμφιεσμένα αγόρια της δράσης, Φεράντο και Γκουλιέλμο. Υπάρχει μια εκπληκτική ιδιωτική συλλογή στο Λονδίνο, αυτή του Sir John Soane, η οποία υπήρξε μεγάλη πηγή έμπνευσης, ερευνώντας παράλληλα ανάλογες συλλογές στη Γερμανία και σε άλλες χώρες στη Βόρεια, κυρίως, Ευρώπη. Τα κοστούμια σε γενικές γραμμές είναι εποχής, αλλά έχουν μέσα τους και λίγο πιο μοντέρνα στοιχεία, με επιρροές σχεδιαστών όπως ο Alexander McQueen».
«Ετσι κάνουν όλες». Εθνική Λυρική Σκηνή. 24/10-9/11