Είναι δυνατόν ένας Μεταξικός νόμος να αποδεικνύεται εκ των υστέρων αποτελεσματικότερος από τη σύγχρονη, αναθεωρημένη, εκδοχή του; Ο ν.2039/39, ο οποίος υπήγαγε όλα τα Ιδρύματα στη διεύθυνση Εθνικών Κληροδοτημάτων του υπουργείου Οικονομικών, άλλαξε και έγινε ο ν.4182/13. Τι σημαίνει αυτό; «Ενας νόμος πιο αυστηρός, σοβιετικού τύπου, που πνίγει τα κοινωφελή ιδρύματα», σύμφωνα με τον Διονύση Καψάλη, διευθυντή του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ). Η αναφορά έγινε σε μια ημερίδα για το «Ντοκιμαντέρ», την οποία οργάνωσε η Ενωση Ελληνικού Ντοκιμαντέρ στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, το περασμένο Σάββατο.
Ο «πνιγμός» συνίσταται σε μια μορφή προληπτικού ελέγχου που ακινητοποιεί τη δραστηριότητα των Ιδρυμάτων. Στην προσπάθειά του, δηλαδή, το κράτος να ελέγξει τους κλέφτες στραγγαλίζει και τους νοικοκύρηδες. Κάπως έτσι. Για οποιαδήποτε κίνησή του άνω των 1.000 ευρώ ένα Ιδρυμα πρέπει να ζητάει προσφορές και άνω των 20.000 να προκηρύσσει διαγωνισμό, πράγμα το οποίο συνεπάγεται τριπλάσια γραφειοκρατία και χρόνο. Μία τροπολογία που πέρασε απαλλάσσει από τη διαδικασία των διαγωνισμών την αγορά έργων τέχνης και τη συγγραφή επιστημονικών και λογοτεχνικών έργων. Τη συγγραφή αλλά όχι τη μετάφραση, τη διόρθωση, την επιμέλεια, την επιστημονική εποπτεία κ.λπ. Τη συγγραφή αλλά όχι την ίδια την έκδοση!.. Για να προχωρήσει στην έκδοση ενός βιβλίου μεγάλης έκτασης, δηλαδή, το ΜΙΕΤ πρέπει να πάρει προσφορές για τον μεταφραστή ή τον τυπογράφο και όχι να αναθέσει απευθείας στους καλύτερους, χωρίς να επιβαρυνθεί ο αγοραστής.
Σε αυτόν τον παραλογισμό υπάγονται και άλλοι κοινωφελείς οργανισμοί που επιτελούν, αθόρυβα, έργο εκπαιδευτικό και επιμορφωτικό όπως το Λυμπεροπούλειο Ιδρυμα, με τις εκδόσεις Αρτος Ζωής (υπεύθυνος είναι ο Σταύρος Ζουμπουλάκης) ή το Ιδρυμα Καλοκαιρινού στο Ηράκλειο Κρήτης με πολύπλευρη δράση (παιδική μέριμνα, γηροκομείο, συσσίτια, συντήρηση του Ιστορικού Μουσείου).
Πόσοι γνωρίζουν ότι το, χαμηλού προφίλ, Ιδρυμα Μελά έχει κτίσει περίπου 200 νηπιαγωγεία σε όλη τη χώρα με το ενοίκιο που εισέπραττε από το ομώνυμο κτίριο στην Αιόλου στο οποίο στεγάζεται η Εθνική Τράπεζα; Τώρα, με την περικοπή του ενοικίου αλλά και με την προκαταβολή μέρους του φόρου της επόμενης χρονιάς, το Ιδρυμα ασφυκτιά.
Οπως τόνισε στην ημερίδα ο κ. Καψάλης: «Ο νέος νόμος δεν κάνει την παραμικρή διάκριση ανάμεσα σε κληροδοτήματα υπέρ του Δημοσίου, τα οποία ασφαλώς πραγματοποιούν έργα μεγάλου βεληνεκούς και διαχειρίζονται δημόσια περιουσία, και ιδιωτικά ιδρύματα όπως το ΜΙΕΤ». Η έκκλησή του, την οποία έχει καταθέσει επανειλημμένως και στους αρμόδιους του υπουργείου Οικονομικών, είναι να κάνουν όσους ελέγχους θέλουν και κρίνουν αναγκαίους εκ των υστέρων, αλλά να αφήσουν και τους ίδιους να κάνουν τη δουλειά τους.
Στην Ελλάδα της κρίσης η δουλειά των Ιδρυμάτων είναι πολλή και σημαντική. Οχι μόνο των μεγάλων αλλά και των μικρότερων με δράσεις μορφωτικές, εκπαιδευτικές, επιστημονικές, που προσπαθούν να επιβιώσουν ζητώντας από το κράτος όχι εξαιρέσεις αλλά κοινή λογική. Μια έλλογη μεταρρύθμιση που θα καθιστούσε τα Ιδρύματα αυτά κοινωνικά πιο χρήσιμα και αποτελεσματικά. Θα βοηθούσε στον εκσυγχρονισμό τους (όπου ήταν αναγκαίος), στον καλύτερο εξοπλισμό τους, στην ελάφρυνση της γραφειοκρατικής διαδικασίας και όχι στον πολλαπλασιασμό της, που συνεπάγεται λειτουργική στασιμότητα και μαρασμό.
Μπορεί τα μικρά Ιδρύματα να μην είναι στις προτεραιότητες της κυβέρνησης. Ας σκεφτεί όμως ότι η παρεμπόδιση της δουλειάς τους δεν είναι προς όφελος κανενός. Δεν πρόκειται για οικονομικό αίτημα αλλά για γραφειοκρατική απεμπλοκή. Η ευθύνη και η αξιοπιστία ορισμένων εξ αυτών έχει δοκιμαστεί στον χρόνο. Η συνέχιση της δραστηριότητάς τους δεν θα πρέπει να είναι άθλος αλλά υποχρέωση όλων.