Με την αύξηση της παραγωγικότητας να αποτελεί ύψιστο στόχο εντός και εκτός χώρου εργασίας, κανένας δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυμος να παραδεχτεί ότι υποκύπτει συστηματικά σε στιγμιαίες ονειροπολήσεις, ενώ υποτίθεται ότι δουλεύει εντατικά, διαβάζει ή παρακολουθεί με προσήλωση τον συνομιλητή του. Κρυμμένοι πίσω από το πέπλο της ανωνυμίας, οι συμμετέχοντες σε επιστημονικές έρευνες αποδεικνύονται πιο πρόθυμοι να ομολογήσουν: για παράδειγμα, πάνω από το 75% ατόμων που απασχολούνται σε δουλειές χωρίς πνευματικές απαιτήσεις, όπως οι οδηγοί φορτηγών ή οι ναυαγοσώστες, χρησιμοποιούν την ονειροπόληση ως «αντίδοτο» στη ρουτίνα, διαπίστωσε η ομάδα του καθηγητή Ερικ Κλίνγκερ, από το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα. Στην πραγματικότητα, όλοι μας περνάμε περίπου το 50% του χρόνου μας βυθισμένοι σε σκέψεις που ελάχιστα σχετίζονται με την παρούσα στιγμή. Η μόνη δραστηριότητα η οποία φαίνεται ότι μας απορροφά πλήρως είναι το σεξ ή τουλάχιστον αυτό δήλωσαν όσοι συμμετείχαν σε πρόσφατη έρευνα των καθηγητών Ντάνιελ Γκίλμπερτ και Μάθιου A. Κίλινγκσγουορθ από το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ.
«Επιδημία»
Για να αντιμετωπίσουν την επιδημία, διευθυντές εταιρειών απαγορεύουν στους υπαλλήλους τους την πρόσβαση σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, έντρομοι γονείς καταφεύγουν σε ψυχολόγους για μια διάγνωση «ελλειμματικής προσοχής», σύζυγοι κατηγορούνται για αδιαφορία και συγγραφείς γίνονται πλούσιοι γράφοντας εγχειρίδια για τη βελτίωση της ικανότητας συγκέντρωσης. Κι όμως, πολλές μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις έγιναν τυχαία -ο Αρχιμήδης, ο Νεύτωνας και ο Αϊνστάιν είναι μόνο ελάχιστα παραδείγματα- ενώ οι περισσότεροι καλλιτέχνες αναγνωρίζουν ότι η έμπνευση έρχεται πηγαία, σε στιγμές χαλάρωσης ή άσκοπης νοητικής περιπλάνησης. Στο βιβλίο τους «Η θετική πλευρά της σκοτεινής σας πλευράς» («The Upside of Your Dark Side»), οι γνωστικοί επιστήμονες Τοντ Κάσνταν και Ρόμπερτ Μπίσγουος-Ντίνερ υπογραμμίζουν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι κατασκευασμένος για να παραμένει σε μια κατάσταση μόνιμης συνειδητότητας. «Η ονειροπόληση είναι η θερμοκοιτίδα της δημιουργικότητας», αναφέρει ο Τοντ Κάσνταν μιλώντας στη διαδικτυακή έκδοση των New York Times.
Η «στοχοποίηση» των αφηρημένων φαίνεται ότι άρχισε να συστηματοποιείται παράλληλα με την ενταντικοποίηση της παραγωγής στις βιομηχανίες, γιατί αφενός η μονότονη επαναλαμβανόμενη εργασία δεν ευνοεί τη συγκέντρωση και αφετέρου οι απρόσεκτοι εργάτες είναι επιρρεπείς σε ατυχήματα. Για τον Φρόιντ, η ονειροπόληση ήταν δείγμα ανωριμότητας και τα «όνειρα της ημέρας» τίποτα περισσότερο από εκφράσεις καταπιεσμένων. Εντούτοις, από το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα οι ονειροπόλοι απέκτησαν τους πρώτους οπαδούς τους εντός της επιστημονικής κοινότητας, με κατεξοχήν εκπρόσωπο τον καθηγητή Ψυχολογίας Jerome L. Singer, ο οποίος διατύπωσε τον όρο «θετική παραγωγική ονειροπόληση», διαχωρίζοντάς την από τις εμμονικές ή ενοχικές σκέψεις και την αδυναμία συγκέντρωσης. Ηταν, επίσης, ο πρώτος επιστήμονας που επιχείρησε να αποδείξει στην πράξη ότι οι ονειροπόλοι είναι πιο δημιουργικοί, ενώ από τις δικές του έρευνες προκύπτει ότι τα παιδιά με πιο «ζωηρή» φαντασία τείνουν να είναι λιγότερο επιθετικά και πιο ικανά για ενσυναίσθηση.
Σήμερα, γνωρίζουμε ότι η φαινομενικά άσκοπη νοητική περιπλάνηση είναι απαραίτητο στάδιο της μάθησης και της δημιουργίας αναμνήσεων: οι πρόσφατα αποκτημένες γνώσεις, πληροφορίες και εμπειρίες περνούν στον «σκληρό δίσκο» του εγκεφάλου καθώς τις ανακαλούμε στη μνήμη μας σε ανύποπτο χρόνο. Επιπλέον, σε αρκετές περιπτώσεις η λύση ενός προβλήματος αναδύεται μπροστά στα μάτια μας ακριβώς τη στιγμή που νομίζουμε ότι το έχουμε βγάλει από το μυαλό μας. Το 2012, επιστημονική ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας δημοσίευσε τα αποτελέσματα της έρευνάς της που αποδεικνύουν ότι, για άγνωστα προς το παρόν αίτια, ο εγκέφαλος είναι πιο ικανός στην επίλυση προβλημάτων όταν είμαστε απασχολημένοι σε απλές, μη απαιτητικές δραστηριότητες. Οι επιδόσεις των συμμετεχόντων σε ένα ειδικά σχεδιασμένο παιχνίδι μνήμης βελτιώθηκαν κατά 40% όταν τους επιτράπηκε να κάνουν ένα σύντομο διάλειμμα, στη διάρκεια του οποίου έπρεπε να φέρουν εις πέρας μια εύκολη αποστολή.
Επεκτείνοντας τη θεωρία του Jerome Singer, ο καθηγητής Scott Barry Kaufman, διευθυντής του Ινστιτούτου Φαντασίας του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, υποστηρίζει με πλήθος επιχειρημάτων ότι η ονειροπόληση δεν είναι απλά χάσιμο χρόνου. «Αφαιρούμαστε, από επιλογή ή άθελα μας, γιατί τα οφέλη είναι απτά αν τα δούμε υπό το πρίσμα των στόχων και των επιδιώξεων που έχουν πραγματικά σημασία για μας», αναφέρει σε άρθρο που δημοσίευσε μαζί με τους συνεργάτες του στο επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Psychology. «Το να διαβάσεις το ίδιο κείμενο τρεις φόρες επειδή έχασες τη συγκέντρωσή σου είναι ασήμαντη απώλεια, αν αυτή ανάπαυλα σου επέτρεψε να ανακαλέσεις μια πολύτιμη ανάμνηση, να καταλήξεις σε ένα σημαντικό συμπέρασμα ή να κατανοήσεις ένα γεγονός που σε προβλημάτιζε».