Τη θυμάται να φοράει μαύρα και να αποφεύγει την αγκαλιά της. «Εβλεπα το παραμορφωμένο από πυροβολισμό σαγόνι της και τρόμαζα», λέει ο Γιώργος Μπαλαγούρας. Η γιαγιά του ήταν η μοναδική επιζήσασα της οικογένειάς της από τη σφαγή του Διστόμου, όπου τον Ιούνιο του 1944 οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις εκτέλεσαν πάνω από 200 άμαχους κατοίκους. Με τα χρόνια ο κ. Μπαλαγούρας εξοικειώθηκε με την ουλή της γιαγιάς του, τις διηγήσεις εκείνης της ημέρας και τις απαιτήσεις συγγενών των θυμάτων για δικαίωση. Κάθε φορά όμως που αναζωπυρώνεται το θέμα των αποζημιώσεων είναι σκεπτικός.
«Η νέα κυβέρνηση έχει αγκαλιάσει το θέμα πιο ζεστά. Κινείται στη σωστή κατεύθυνση», λέει στην «Κ» ο κ. Μπαλαγούρας, με αφορμή τις πρόσφατες δηλώσεις στη Βουλή του υπουργού Δικαιοσύνης Νίκου Παρασκευόπουλου για κατάσχεση γερμανικών ακινήτων, με σκοπό την αποζημίωση οικογενειών θυμάτων του Διστόμου. «Είμαστε όμως και καχύποπτοι, ότι παίζονται πολιτικά παιχνίδια πίσω από την πλάτη μας. Κάθε φορά που δεν τελεσφορεί το θέμα είναι για εμάς ένας ακόμη λυγμός και εκεί χάνεται η εμπιστοσύνη μας στους πολιτικούς», προσθέτει ο κάτοικος της μαρτυρικής πόλης.
Η χρονική στιγμή ανακίνησης του θέματος κάνει κάποιους Διστομίτες επιφυλακτικούς, ενώ εκφράζεται και η άποψη στη χώρα μας και στο εξωτερικό ότι η νέα ελληνική κυβέρνηση ανοίγει ξανά αυτό το ζήτημα για εσωτερική κατανάλωση. Αλλωστε ο εκπρόσωπος της Αγκελα Μέρκελ, Στέφεν Ζάιμπερτ, έχει δηλώσει ότι το θέμα των αποζημιώσεων έχει λήξει νομικά και πολιτικά.
Από το 1995
Η ιστορία της διεκδίκησης αποζημιώσεων για το Δίστομο έχει την αφετηρία της στον Φεβρουάριο του 1995. Τότε, σύμφωνα με τη διήγηση της κόρης του Χριστίνας στην «Κ», ο δικηγόρος και νομάρχης Βοιωτίας, Γιάννης Σταμούλης, πληροφορείται την προσκυνηματική επίσκεψη μιας ομάδας τριών ηλικιωμένων Γερμανών και ενός ιερέα. Στην τελετή υποδοχής για τους Γερμανούς, ο κ. Σταμούλης λέει ότι «δεν αρκεί ο χαιρετισμός του γερμανικού κράτους, αλλά ρητή και έμπρακτη συγγνώμη». Λίγους μήνες αργότερα προτείνει στο νομαρχιακό συμβούλιο Βοιωτίας την άσκηση αγωγής για διεκδίκηση αποζημιώσεων.
Οι ενάγοντες φτάνουν τους 258 – ανάμεσά τους και η μητέρα του κ. Μπαλαγούρα. Το 1997 το Πρωτοδικείο Λιβαδειάς τούς δικαιώνει επιδικάζοντας αποζημίωση ύψους πάνω από 23 εκατομμύρια ευρώ. Υστερα από έφεση και αναίρεση του γερμανικού Δημοσίου, ο Αρειος Πάγος δικαιώνει τους ενάγοντες το 2000. Τότε εμφανίζονται δικαστικοί επιμελητές σε ακίνητα του γερμανικού Δημοσίου στην Ελλάδα -και στο Ινστιτούτο Γκαίτε- προκειμένου να τα δεσμεύσουν. Ο Μιχάλης Σταθόπουλος, υπουργός Δικαιοσύνης εκείνη την εποχή, λέει σήμερα στην «Κ» ότι πληροφορήθηκε τελευταία στιγμή εκείνη την ημέρα για την κατάσχεση, χωρίς να έχει προηγηθεί αίτηση και δική του άδεια. Σε ραντεβού έπειτα με τον Γιάννη Σταμούλη και μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης Γερμανικών Οφειλών, ομάδας υπό την προεδρία του Μ. Γλέζου, τέθηκε το ζήτημα της κατάσχεσης γερμανικών ακινήτων. «Ειπώθηκε ομόφωνα να μη γίνει κατάσχεση της Γερμανικής Σχολής λόγω των μαθητών, ούτε του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου που ήταν ανέκαθεν κέντρο φιλελληνισμού» λέει στην «Κ» ο κ. Σταθόπουλος. Τους ζήτησε να βρουν άλλο ακίνητο. Βάσει διάταξης του κώδικα πολιτικής δικονομίας χρειάζεται άδεια του υπουργού Δικαιοσύνης για να προχωρήσει η κατάσχεση και ο πλειστηριασμός περιουσίας άλλου κράτους στην Ελλάδα. «Είπα ότι αν υποβαλλόταν αίτηση, θα ήταν σοβαρό θέμα που αφορά τις διεθνείς σχέσεις και θα συμβουλευόμουν τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Εξωτερικών», αναφέρει ο κ. Σταθόπουλος. Μέχρι σήμερα, αυτή η άδεια δεν έχει δοθεί από υπουργούς Δικαιοσύνης που τον διαδέχτηκαν.
Μετά τη μη κατάσχεση γερμανικών περιουσιακών στοιχείων στην Ελλάδα, ο Γιάννης Σταμούλης, που πέθανε το 2007, έφερε την υπόθεση σε ιταλικά δικαστήρια, διεκδικώντας να επιτραπεί η εκτέλεση της απόφασης σε ιταλικό έδαφος. Η Γερμανία προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπου δικαιώθηκε το 2012 βάσει της αρχής της ετεροδικίας που προβλέπει ότι ένα κράτος δεν μπορεί να δικαστεί στα δικαστήρια άλλου κράτους.
Ανακαταμέτρηση των εναγόντων
Μια δεκαετία πριν από την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, το ελληνικό Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο είχε κρίνει ότι ισχύει η αρχή της ετεροδικίας (δηλαδή τα ελληνικά δικαστήρια δεν μπορούσαν να δικάσουν το γερμανικό κράτος) και σε υπόθεση αγωγών αποζημίωσης συγγενών θυμάτων του Λιδωρικίου. Ο κ. Παρασκευόπουλος έχει πει ότι κατά τη γνώμη του αυτή η απόφαση «δεν αναιρεί την εκτελεστικότητα της αρεοπαγίτικης απόφασης του 2000» για το Δίστομο και ότι περιμένει «τη στάθμιση εθνικών, νομικών και πολιτικών ζητημάτων» για να δώσει την έγκριση για κατασχέσεις.
Η δικηγόρος Χριστίνα Σταμούλη, κόρη του Γ. Σταμούλη, λέει ότι πρέπει να καταγραφούν εκ νέου οι ενάγοντες για να εξακριβωθεί ποιοι επιζούν. Μετά τον θάνατο της μητέρας του, ο κ. Μπαλαγούρας θέλει να εκπροσωπήσει στην υπόθεση την οικογένειά του ο ίδιος, μαζί με τον αδερφό του. Αντιλαμβάνεται, λέει, ότι το θέμα ανακινείται τώρα ως «ένα όπλο της κυβέρνησης απέναντι στη Γερμανία». Αυτό όμως παράλληλα τον ανησυχεί. «Χρησιμοποιείται τώρα σαν χαρτί διαπραγμάτευσης. Οταν το ξεκινήσαμε όμως εμείς δεν υπήρχε ΟΝΕ, ή Μνημόνιο. Υπήρχε μόνο η ανάγκη για δικαίωση».
