Προέκυψε ως συνήθεια την περίοδο της πανδημίας. Τότε η Μαριάννα Γκιτσάκη ανακάλυψε τον κόσμο του TikTok. «Ηταν η εποχή της καραντίνας, είχα ελεύθερο χρόνο και ήταν εθιστικό, ένας τρόπος να συνδεθείς με τον έξω κόσμο», λέει. «Εμοιαζε ωμά ρεαλιστικό σε σχέση με το Instagram, ήταν μια ματιά στην πραγματικότητα του άλλου».
Εκείνη την περίοδο, το 2020, η συγκεκριμένη πλατφόρμα δεν ήταν ακόμη τόσο δημοφιλής στη χώρα μας όσο άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η κ. Γκιτσάκη παρακολουθούσε σε αυτή βίντεο που είχαν δημιουργήσει χρήστες του εξωτερικού και προτίμησε να κάνει τα πρώτα της επαγγελματικά βήματα στην παραγωγή διαδικτυακού περιεχομένου με συνταγές φαγητού αλλού: σε ένα μπλογκ και στο Instagram, όπου συστήνεται στο κοινό της ως «Surtuko». Χρειάστηκε να περάσουν περίπου δύο χρόνια για να πραγματοποιήσει τη μετάβαση ως δημιουργός και στο TikTok. «Θεωρώ ότι, σε αντίθεση με άλλες πλατφόρμες, η επίδραση του κοινού είναι μεγαλύτερη στον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται και διαμορφώνεται αυτό το μέσο», λέει.
Στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης για την απαγόρευση της κινεζικής πλατφόρμας στις ΗΠΑ βρίσκεται ο περιβόητος αλγόριθμος που έχουν αναπτύξει οι δημιουργοί του. Σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο χρήστης έχει πρόσβαση κυρίως σε όσα αναρτούν οι φίλοι ή οι ακόλουθοί του, στο TikTok, όμως, σερβίρεται αυτομάτως στον καθένα περιεχόμενο από οποιαδήποτε γωνιά του κόσμου. Ο αλγόριθμος προσαρμόζεται άμεσα σε συνήθειες και προτιμήσεις και ανιχνεύει το κατάλληλο υλικό (σύντομα βίντεο μερικών δευτερολέπτων) που θα μπορούσε να κρατήσει κάποιον περισσότερο συνδεδεμένο.
Το κοινό
Σύμφωνα με στοιχεία που παρείχε το TikTok στην «Κ», στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι οι χρήστες ξεπερνούν τα 3,5 εκατομμύρια, ενώ το 67% εκτιμάται ότι είναι άνω των 25 ετών. Η κοινότητα του συγκεκριμένου μέσου είναι τόσο ευρεία, με διαφορετικές τάσεις, προτιμήσεις και ενδιαφέροντα, που μοιάζει ακόμη δύσκολη η χαρτογράφησή της. Αρκετά γρήγορα, πάντως, φαίνεται ότι σκαρφάλωσε στη δεύτερη θέση προτίμησης μεταξύ των Ελλήνων χρηστών, ξεπερνώντας το Facebook. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι και τα κόμματα και οι πολιτικοί αρχηγοί στη χώρα μας στις τελευταίες προεκλογικές καμπάνιες πόνταραν ή ανακάλυψαν τη χρήση αυτού του μέσου, θεωρώντας ότι απευθύνονται σε ένα διαφορετικό κοινό.
Ο Νίκος Ξυδάς, ιδρυτής της διαφημιστικής εταιρείας Humble, απέκτησε λογαριασμό στο TikTok προτού ακόμη διαδοθεί τόσο πολύ η χρήση του στη χώρα μας. «Είχα ανεβάσει τότε ένα βίντεο με τον σκύλο μου και γρήγορα έφτασε τις 50.000 προβολές», λέει στην «Κ». «Με την καραντίνα η χρήση του εκτοξεύθηκε. Μέχρι τότε ήταν ένα μέσο κυρίως μεταξύ των εφήβων, αλλά πλέον έχει αλλάξει δημογραφικά».
«Χρησιμοποιείται πλέον και ως μηχανή αναζήτησης. Μπορεί να σκέφτεται κάποιος να πάει διακοπές σε ένα νησί και να αναζητεί εκεί τι αξίζει να δει», εξηγεί ο διαφημιστής Νίκος Ξυδάς.
Η εταιρεία του πραγματοποίησε μια έρευνα σε δείγμα 4.000 ατόμων στη χώρα μας για να διαπιστώσει τη διάδοση της πλατφόρμας έναντι άλλων. Οπως φαίνεται από τα στοιχεία που συνέλεξαν, το Instagram παραμένει πρώτο σε προτίμηση, ενώ στη δεύτερη θέση ακολουθεί το TikTok, με σημαντική διαφορά έναντι άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Είναι η αγαπημένη πλατφόρμα στο 30,2% χρηστών ηλικίας 13-17 ετών. Παρόμοιο είναι το ποσοστό για την ηλικιακή ομάδα 18-24 ετών, ενώ στην κατηγορία 25-34 ετών φτάνει στο 34,1%. Περισσότερο χρόνο συνδεδεμένοι φαίνεται πως περνούν οι μικρότεροι ηλικιακά. Το 36% των χρηστών ηλικίας 13-17 ετών κάνει χρήση του μέσου δύο ώρες καθημερινά και το 18,6% περνάει σε αυτό περισσότερες από τρεις ώρες.
Οχι μόνο διασκέδαση
Εκπρόσωποι του TikTok σε δημόσιες τοποθετήσεις τους αποκαλούν το μέσο «πλατφόρμα ψυχαγωγίας» και κάπως έτσι φαίνεται να το προσεγγίζουν και οι Ελληνες χρήστες. «Μας έχουν απαντήσει ότι το βλέπουν σαν κάτι μεταξύ μέσου κοινωνικής δικτύωσης και Netflix», λέει ο κ. Ξυδάς. «Μας λένε ότι τους τραβάει, ότι μπήκαν για πέντε λεπτά και έμειναν για δύο ώρες. Το TikTok έκανε το βίντεο πιο προσβάσιμο και πιο εύκολο στη χρήση και δείχνει ξεκάθαρα μια προτίμηση των χρηστών στα μικρά, κοφτά βιντεάκια. Χρησιμοποιείται πλέον και ως μηχανή αναζήτησης. Μπορεί να σκέφτεται κάποιος να πάει διακοπές σε ένα νησί και να αναζητεί εκεί τι αξίζει να δει ή να επισκεφθεί».
Σύμφωνα με το TikTok, εκτιμάται ότι 77% των χρηστών εμπνέονται από την πλατφόρμα για τις ταξιδιωτικές επιλογές τους. Από την έρευνα της Humble προκύπτει ότι 29% των χρηστών αγόρασαν ένα προϊόν ή μια υπηρεσία που είδαν στο TikTok. «Σπάει τις νόρμες, έχει “εκδημοκρατίσει” τη διαφήμιση», παρατηρεί ο κ. Ξυδάς, εξηγώντας ότι στη συγκεκριμένη πλατφόρμα έναντι άλλων είναι πιο εύκολο λόγω του αλγορίθμου να διαδοθεί ευρύτερα ένα μήνυμα και να γίνει κάποιος πιο γνωστός. «Οταν είχα πρωτομπεί ως χρήστης, μου φάνηκε περίεργο. Οταν, όμως, επένδυσα χρόνο, είδα ότι έχει έναν εθιστικό αλγόριθμο. Ξέρει να σου σερβίρει περιεχόμενο που θα δεις», λέει.
Η ψυχίατρος Στέλλα Χρηστίδη, διευθύντρια της Μονάδας Απεξάρτησης «18 Ανω», παρατηρεί την τάση ορισμένοι χρήστες να αφιερώνουν αρκετές ώρες θέασης στο TikTok, κυρίως τη νύχτα, προτού κοιμηθούν, περιορίζοντας τον χρόνο του ύπνου. Θυμάται ότι είχε ρωτήσει μια θεραπευόμενη γιατί της αρέσει το συγκεκριμένο μέσο και εκείνη της απάντησε ότι τα βίντεο που αναρτώνται είναι σύντομα, έχουν αρχή, μέση και τέλος και γρήγορη εναλλαγή μεταξύ τους. «Δεν χρειάζεται να περιμένεις, δεν χρειάζεται να ψάξεις. Στο TikTok μειώνονται οι χρόνοι, έχουμε την άμεση, απεριόριστη “ανταμοιβή”. Μπορεί να γίνει εθιστικό γιατί παρέχει αυτό το έντονο και άμεσο αποτέλεσμα», λέει η κ. Χρηστίδη.
Η Καλλιόπη Αναγνωστή, γνωστή διαδικτυακά και ως «Madame Gâteaux», προωθούσε τη δουλειά της στη ζαχαροπλαστική κυρίως μέσω του Facebook και του Instagram. «Θέλω να δημιουργώ ένα υλικό πιο μελετημένο και προσεγμένο στη λεπτομέρεια», λέει. Τους τελευταίους μήνες έχει επιχειρήσει ένα άνοιγμα και στο TikTok, γιατί το ζητούσαν όλο και πιο συχνά ορισμένοι πελάτες της. Η πρώτη της επαφή με την πλατφόρμα ήταν το 2021. Παρότι ήταν ήδη αρκετά εξοικειωμένη με την τεχνολογία και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δυσκολεύτηκε στην αρχή. «Δεν καταλάβαινα το νόημα, με ποια λογική λειτουργεί ο αλγόριθμος, μου φαινόταν χαοτικό. Είναι μάλλον θέμα γενιάς και τρόπου σκέψης, είμαι 41 ετών», λέει. «Αισθάνομαι ότι ως μέσο ανακυκλώνει και αναπαράγει το ίδιο υλικό σε εκατοντάδες εκδοχές με απίστευτη ταχύτητα και το βρίσκω κάπως κουραστικό».
«Στο TikTok μειώνονται οι χρόνοι, έχουμε την άμεση, απεριόριστη “ανταμοιβή”. Μπορεί να γίνει εθιστικό γιατί παρέχει αυτό το έντονο και άμεσο αποτέλεσμα», λέει η ψυχίατρος Στέλλα Χρηστίδη.
Οπως παρατηρεί η ίδια, ένα άλλο ζήτημα είναι η ανωνυμία των χρηστών που επικρατεί στο TikTok και συνήθως οδηγεί στην ανάρτηση πιο τοξικών, υποτιμητικών και επιθετικών σχολίων, χωρίς προφανή λόγο. Την ίδια αίσθηση έχει και η κ. Γκιτσάκη. «Είναι ένας τελείως διαφορετικός κόσμος. Επειδή δεν μοιράζει το περιεχόμενο αποκλειστικά σε όσους σε ακολουθούν, αλλά ευρύτερα, είναι λίγο πιο τοξικά τα σχόλια», λέει.
Ο κ. Ξυδάς εξηγεί ότι οι εκδόσεις των βίντεο που φτιάχνονται κυρίως για το TikTok πρέπει να ξεκινούν δυναμικά για να αγκιστρωθεί άμεσα ο θεατής, να τραβήξουν την προσοχή στα πρώτα δύο δευτερόλεπτα, ενώ το περιεχόμενο δεν θα πρέπει να είναι στυλιζαρισμένο. Δεν θεωρεί, πάντως, ότι στο άμεσο μέλλον το TikTok θα πάρει τα ηνία από το Instagram, καθώς εκείνη η πλατφόρμα εξακολουθεί να βασίζεται στην πιο ναρκισσιστική πλευρά των χρηστών.
Φωτογραφία: Η δημιουργός περιεχομένου Μαριάννα Γκιτσάκη –γνωστή στο κοινό της ως «Surtuko»– μυήθηκε στον κόσμο του TikTok κατά την περίοδο της καραντίνας, όπως και χιλιάδες άλλοι Ελληνες. Πλέον η πλατφόρμα κερδίζει διαρκώς μερίδιο χρηστών στη χώρα μας – ξεπέρασε το Facebook και συναγωνίζεται το Instagram, που διατηρεί τα πρωτεία.
