Είναι διαφορετικός αυτός ο Αύγουστος. Η χώρα βρίσκεται σε αναμονή, χωρίς να ξέρει κανείς τι ακριβώς περιμένουμε. Φόβοι επαληθεύονται, ελπίδες διαψεύδονται, όσα πιστεύαμε ότι ήταν ακόμη ασφαλή καταργούνται. Η Ελλάδα έφτασε στο όριο της αυτοεξορίας από την Ευρώπη, μόνο για να βρεθεί μέσα στην απομόνωση του ασθενούς. Και μέσα σε όλα αυτά, οι Ελληνες υπομένουν, παλεύουν να επιβιώσουν, να κρατήσουν όσα μπορούν από τη ζωή που γνώριζαν. Κάποιοι θρηνούν το τέλος των ψευδαισθήσεων, άλλοι αρνούνται να τις εγκαταλείψουν. Αλλοι ελπίζουν ότι μπορούμε να απαλλαγούμε από τα κακά του παρελθόντος και να καταπιαστούμε με τα προβλήματα της χώρας, να προχωρήσουμε προς το μέλλον.
Ο σημερινός αποσυντονισμός έχει δύο σκέλη. Την απόλυτη διάψευση ότι υπάρχει εύκολη έξοδος από την κρίση· και την απομόνωση και ανασφάλεια που προκάλεσε το κλείσιμο των τραπεζών και η επιβολή περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων. Εως πριν από λίγες εβδομάδες, ενώ διανύαμε τον πέμπτο χρόνο της κρίσης, πολλοί πίστευαν ακόμη ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς, ότι, εάν πίεζαν αρκετά, θα μπορούσαν να επαναφέρουν τις ζωές τους περίπου εκεί που ήταν πριν από τα Μνημόνια. Αυτή η πεποίθηση εκφράστηκε με το μεγάλο «Οχι» στο τόσο ασαφές ερώτημα του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου. Οσα ακολούθησαν, όμως, απέδειξαν ότι η ελπίδα, η οργή, η απαίτηση και η απελπισία δεν τιθασεύουν την πραγματικότητα. Η Ελλάδα δεν μπορούσε να λειτουργήσει χωρίς τη βοήθεια των εταίρων και δανειστών – και δεν θα είχε αυτή τη βοήθεια εάν δεν τηρούσε τους κανόνες που οι άλλοι επέβαλλαν. Το κλείσιμο των τραπεζών ήταν η δραματική απόδειξη ότι η χώρα έφθασε στα όρια. Ενώ ο πρωθυπουργός έστριψε το καράβι την τελευταία στιγμή, η κεκτημένη ταχύτητα των δεινών της οικονομίας το οδήγησαν στην ξέρα. Τώρα, ενώ κυβερνητικά στελέχη διαπραγματεύονται νέα δανειακή σύμβαση και το κυβερνών κόμμα οδηγείται σε διάσπαση, οι πολλοί μήνες ασφυξίας στην αγορά και τα capital controls προκαλούν ακόμη μεγαλύτερες ζημίες στην οικονομία, με τις εβδομαδιαίες απώλειες να φθάνουν έως και 2,8 δισ. ευρώ, σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής.
Το δημόσιο χρέος ήταν ήδη αφόρητο. Με την επιστροφή στην ύφεση και με τα νέα εμπόδια στην παραγωγή και την ανάπτυξη, τα προβλήματα της οικονομίας γιγαντώνονται σε βαθμό που απειλούν κάθε προσπάθεια εξυγίανσης και ανόρθωσης. Εάν η κυβέρνηση και οι δανειστές δεν συμφωνήσουν τάχιστα στην εισροή χρημάτων για την πληρωμή υποχρεώσεων του κράτους, πέρα από την αποπληρωμή των δανειστών, δεν θα υπάρξει καμία ελπίδα επιβίωσης της οικονομίας. Αυτό τον καιρό, όμως, δεν φαίνεται να υπάρχει κανείς στο Βερολίνο, στις Βρυξέλλες ή στην Ουάσιγκτον που να γνωρίζει πώς να διαχειριστεί το θέμα, πώς να καθησυχάσει τους Ελληνες ότι υπάρχει διέξοδος, να καθοδηγήσει τους δανειστές προς την καλύτερη λύση. Στην Αθήνα η κυβέρνηση αντιμετωπίζει τρία προβλήματα που δυσχεραίνουν κάθε κίνησή της: ο πρωθυπουργός βρίσκεται σε ανοικτό πόλεμο με ισχυρή εσωκομματική αντιπολίτευση· έχει χαθεί όποια εμπιστοσύνη υπήρχε ακόμη στη σχέση με τους εταίρους και δανειστές· θα είναι πολύ δύσκολη η εκτέλεση οποιασδήποτε νέας δανειακής συμφωνίας. Εάν δεν υπάρξει, όμως, νέα συμφωνία, η κυβέρνηση θα αδυνατεί να καταβάλει μισθούς και συντάξεις, και να αποτρέψει την περαιτέρω επιδείνωση της οικονομίας. Οι συνέπειες αυτού θα είναι άτακτη χρεοκοπία και χάος στην κοινωνία.
Οι επιλογές είναι ελάχιστες, αλλά υπάρχει ελπίδα. Ισως να μην φαίνεται τώρα, αλλά η διαπάλη μεταξύ της Ελλάδας και των δανειστών μπορεί να οδηγήσει σε μια αλλαγή τακτικής των εταίρων μας. Αυτό δεν είναι επίτευγμα της πεντάμηνης ρήξης που παρουσιάστηκε ως «διαπραγμάτευση» από την κυβέρνηση. Αντιθέτως, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ σπατάλησε την καλή διάθεση που υπήρχε στην αρχή της θητείας της, για να βρεθεί σε πολύ χειρότερη θέση σήμερα. Η ουσία, όμως, είναι ότι στην Ευρώπη υπάρχει έντονος προβληματισμός για την αποτυχία των έως τώρα προσπαθειών για να βγει η Ελλάδα από την κρίση. Η απροθυμία του ΔΝΤ να συνεχίσει την εμπλοκή του στην Ελλάδα υπογραμμίζει την ανάγκη νέας πολιτικής.
Και οι Ελληνες αλλάζουν. Η μελαγχολία και η αγωνία που διακατέχουν ολοένα και περισσότερους είναι ίσως η αρχή της κατανόησης – ότι τελείωσαν τα παραμύθια, ότι οι επιλογές μας είναι ένας δύσκολος, αβέβαιος δρόμος ή η σίγουρη καταστροφή. Ισως αυτό επιτρέψει ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, ίσως οδηγήσει στην εμφάνιση νέων πολιτικών δυνάμεων που δεν θα βαρύνονται με τις καταστροφικές νοοτροπίες του παρελθόντος. Αυτός ο Αύγουστος θα κρίνει πολλά.