«Στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις», έλεγε ο μεγάλος ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. Η περιπέτεια που έζησε η χώρα υπό τον τέως υπουργό Οικονομικών του κ. Τσίπρα, επιβεβαιώνει τη σοφία του κανόνα. «Επάγγελμα;» ρωτούσε ο αστυνομικός, και ο καθείς δήλωνε την επαγγελματική ιδιότητα που επιθυμούσε.
Κάπως έτσι εμφανίστηκε και το πρόβλημα ταυτότητος της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης. Αλλη ήθελαν τα στελέχη του κόμματος, άλλη ταίριαζε με την εξεύρεση τίμιου συμβιβασμού και άλλη ήθελε ο Γιάνης Βαρουφάκης (Γ.Β.). Με αποτέλεσμα κανείς να μην αντιλαμβάνεται πού πάνε τα πράγματα και τι στο καλό επεδίωκε η ελληνική κυβέρνηση. Σύντομα έπαυσε να γίνεται κατανοητός ο τρόπος του ίδιου του πρωθυπουργού: πού το πήγαινε ο κ. Τσίπρας, αν υποθέσουμε πως ήταν πράγματι αυτός που καθοδηγούσε τον κ. Βαρουφάκη;
Προσπάθησαν ορισμένοι να ερμηνεύσουν τις εξελίξεις κατανοώντας την προσωπικότητα, τις αντιλήψεις, την ιδεολογία και το οικονομικό μοντέλο του επικεφαλής διαπραγματευτή της Ελλάδας. Ο Γάλλος επίτροπος για τα Οικονομικά, ο κ. Μοσκοβισί, είπε προχθές ότι ο @yanisvaroufakis δεν ήταν εκεί για να διαπραγματευτεί «και αυτό το έκανε εξαιρετικά». Μπορεί αυτό να εξηγεί γιατί ο Γ.Β. δεν πήγε ποτέ οργανωμένος με «τρόπο ευρωπαϊκό» στα συμβούλια που συζήτησαν επί ώρες το ελληνικό ζήτημα. Εξηγούσε επίσης γιατί φιλοδωρούσε τους ομολόγους του με διαλέξεις φιλοσοφίας, πολιτικής, συγκυρίας και κάποτε οικονομικών ενός άλλου πλανήτη. Ορισμένοι σκέφτηκαν πως ο Γ.Β. ήταν το μυστικό όπλο του κ. Τσίπρα, ο δούρειος ίππος των νεο-κομμουνιστών της Αθήνας, που θα κατέστρεφε τα συστήματα άμυνας των «αντιδραστικών» της ευρωπαϊκής «Τροίας». Πέτυχε, εν μέρει, αφού σχεδόν όλοι έχασαν χρόνο επιδιώκοντας να δώσουν μια κάποια απάντηση στο ερώτημα: «Τι είδους οικονομολόγος είναι ο κ. Βαρουφάκης;».
Ο εργατικός καθηγητής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών είχε εντυπωσιάσει τους πάντες με την πολυσχιδή προσωπικότητά του. Το βιογραφικό του ήταν καλό. Τα αγγλικά του εξαιρετικά. Εμοιαζε να είναι «άνθρωπος του κόσμου». Παράδοξος, αλλά ίσως να έφερνε κάτι νέο, κάτι ικανό να συνταράξει το κατεστημένο. Μετά τους Μάηδες του ’68, η Γηραιά Ευρώπη έμαθε να είναι προσεκτική και κυρίως ανεκτική με το καινούργιο.
Κάποιοι άλλοι όμως κατανόησαν γρήγορα ότι μάλλον δεν ήθελε να αποκαλείται οικονομολόγος, τουλάχιστον όχι με τον συνηθισμένο τρόπο. Η Βικιπαίδεια λέγει ότι «παρουσιάζει τον εαυτό του ως ελευθεριακό μαρξιστή».
Δυσκολίες και συγκρούσεις
Κανείς συνάδελφός του στο πανεπιστήμιο δεν συμφώνησε με αυτόν τον όχι και τόσο οικονομολογικό ορισμό: «Μόνον στους τρόπους του και στις κινήσεις του θα ταίριαζε στον Γιάνη ο προσδιορισμός του ελευθεριάζοντος», είπε ένας απ’ αυτούς. Η αλήθεια είναι πως πρέπει κανείς να χειρίζεται τη γνώμη των άλλων μελών του Τμήματος με προσοχή, αφού οι διαπροσωπικές σχέσεις τους με τον Γ.Β. ήταν, σχεδόν κατά κανόνα, δύσκολες και συγκρουσιακές. Κανείς και ποτέ δεν κατάφερε να αποφύγει, κάποια στιγμή, τον θυμό που του προκαλούσε ο Γ.Β. Ακόμη και ο σπουδαίος ομότιμος καθηγητής Γιώργος Η. Κριμπάς, που αγκάλιαζε πάντοτε με τρυφερότητα την παράδοξη προσωπικότητα, βρίσκεται ήδη μακριά, αποδεχόμενος τον διορισμό που του πρότεινε ο τέως υπουργός στην έδρα του ΟΟΣΑ στο Παρίσι.
Ούτε ο ίδιος εκτιμά τον προσδιορισμό του «οικονομολόγου». Σε ενδιαφέρον πανεπιστημιακό εγχειρίδιο, που πράγματι έγραψε ο ίδιος («Πολιτική Οικονομία, 2007, εκδ. Gutenberg) υπάρχει ολόκληρο «Παράρτημα» υπό τον τίτλο «Η κατάρα της οικονομικής επιστήμης», σημειώνεται με προφητική ακρίβεια: «Κανείς πρωθυπουργός δεν θέλει να ακούει από εμάς ότι η οικονομική επιστήμη δεν δύναται να την/τον συμβουλεύσει».
Ο κ. Βαρουφάκης δεν έχει τα Οικονομικά ως πρώτη και επιστημονική παιδεία. Εφτασε εκεί από τα Μαθηματικά, γεγονός που εξηγεί την αγάπη του, αλλά και τις αξιομνημόνευτες επιδόσεις του στη «θεωρία παιγνίων». H προσωπικότητα που επηρέασε τον νεαρό φοιτητή ήταν σίγουρα ο Frank Hahn, σπουδαίος Βρετανός οικονομολόγος (τσεχογερμανικής καταγωγής), που διαφώτισε γιατί δεν πρέπει να θεωρούμε το χρήμα ως ένα «κοινό αγαθό». Η τρυφερότητα με την οποία αντέδρασε ο Γ.Β. στα νέα για τον σχετικά πρόσφατο θάνατο του Hahn έδωσε μία ακόμη αφορμή ανάδειξης της κριτικής του στάσης απέναντι σε όλους τους νεοκλασικούς οικονομολόγους, στους οποίους αποδίδει τα δεινά που φέρνει ο καπιταλισμός στους λαούς των κρατών μας.
Κοντά στην εξουσία
Πριν από λίγες ημέρες ο Γ.Β. τουίταρε πως υπήρξε «αριστερός όλη του τη ζωή». Κάποιοι άλλοι, όμως, που τον γνώρισαν πριν εισβάλει στην καθημερινότητά μας, υπογραμμίζουν την ικανότητά του να συσχετίζεται με όσους βρίσκονται ή μπορεί να βρεθούν κοντά στην εξουσία. Για παράδειγμα, στο περιβάλλον του Γ. Παπανδρέου, του οποίου δεν υπήρξε ποτέ έμμισθος σύμβουλος, γνώρισε τον πολύ γνωστό Βρετανό βουλευτή και οικονομολόγο Stuart Holland, που δεν ποτέ του δεν κατάλαβε πώς ο «Yanis», που τον γνώρισε σε κάποιο «συνέδριο της Σύμης» και τον πήρε βοηθό στην πρόταση για τα ευρωομόλογα, έγινε ο κύριος συγγραφέας της «μετριοπαθούς πρότασης για το ευρώ». Οι ίδιοι –και άλλοι– θαυμάζουν πάντως την πρόοδο του Γ.Β. στο πλαίσιο μιας διευρυμένης κοσμοπολίτικης ομάδας καθηγητών και διανοουμένων που διατηρούν στενές σχέσεις με διακεκριμένες προσωπικότητες του παγκόσμιου σπεκουλαδόρικου χρηματικού κεφαλαίου.
Παραδοσιακά, οι παλαιοί αριστεροί κουμπωνόντουσαν όταν συναντούσαν παρόμοιες χαρισματικές προσωπικότητες. Ο Αλέξης Τσίπρας είπε να κάνει κάτι διαφορετικά και, όπως όλα δείχνουν, θα του κοστίσει πανάκριβα. Οσο για εμάς, τον κυρίαρχο λαό, ισχύει αυτό που είχε πει για τον Γ.Β. ο πρώην υπουργός Αλέκος Παπαδόπουλος: Ελπίζω να μη χρειασθεί να εφαρμόσει ό,τι λέει…