Σε έναν κόσμο που αλλάζει, σημασία έχει να κρατάς τη θέση σου στο κεντρικό πλαίσιο του προβληματισμού. Η Ελλάδα, ως χώρα που τα τελευταία χρόνια πρωταγωνιστεί αρνητικά ως μία πολιτική οντότητα με θέσεις ασύνδετες με τον κορμό του διεθνούς προβληματισμού, οφείλει, όπως και όλες οι χώρες, να επαναπροσδιορίσει το στίγμα της. Περισσότερο παρά ποτέ, αντιλαμβάνεται κανείς στην Ελλάδα την «ατυχία» να έχει μία κυβέρνηση με αδυναμία (για να το πει κανείς κομψά) κατανόησης του διεθνούς πλαισίου και με σαφή αμηχανία (για να το διατυπώσει κανείς ευγενικά) ορισμού ενός εθνικά συμφέροντος ευρωπαϊκού χαρακτήρα.
Θα έλεγε κανείς βεβαίως ότι μετά το Brexit, και παρά τη σύνθετη αιτιολόγησή του, ενθαρρύνονται διεθνώς οι φωνές της εσωστρέφειας, της ξενοφοβίας και της δημαγωγίας. Είναι σαφώς μία εύκολη και ίσως απλοϊκή τοποθέτηση, που δείχνει να υποτιμά το ρευστό, αντίρροπο και πολύπτυχο μιας τέτοιας εξέλιξης. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι πλέον οι πιο αδύναμες και εξαρτημένες χώρες βρίσκονται σε ακόμη πιο εύθραυστη θέση.
Η επίδραση του Brexit θα είναι μακρά, αλλά ήδη επιχειρεί ο καθένας να φανταστεί το αύριο της Ευρώπης. Φυγόκεντρες και κεντρομόλες δυνάμεις θα αναπτυχθούν. Η ορμή του αντιευρωπαϊκού λαϊκισμού θα αντιμετωπίσει την αναζωπύρωση, ενδεχομένως, του παλιού ευρωπαϊκού κανόνα, όπως αυτός μπορεί πλέον να εκφραστεί. Είναι πιθανόν, η εικόνα και η αίσθηση της αποσυσπείρωσης να αντισταθμιστεί σταδιακά από την ανάγκη ανασύνθεσης και πολιτικής αναγέννησης. Αυτό όμως που μοιάζει πλέον χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι η βαθιά διχαστική αντίληψη της πραγματικότητας και η συνύπαρξη δύο ισχυρών και αντίπαλων κόσμων. Η διασπορά και αποδοχή απόψεων που μόλις πριν από δέκα χρόνια θα ήταν τουλάχιστον γραφικές και περιθωριακές, είναι η νέα πραγματικότητα που πρέπει να αναγνωρίσουμε.
Η ελληνική περίπτωση θα απασχολεί ολοένα και λιγότερο. Χωρίς παραγωγική βάση, χωρίς πρότυπα προόδου, με αφανισμένο ιδιωτικό τομέα και με ιδεοληπτική χρήση της εκπαιδευτικής πολιτικής, η Ελλάδα έχει τοποθετηθεί με δική της επιλογή σε θέση υψηλού κινδύνου. Περισσότερο παρά ποτέ, χρειάζεται να ακούν οι Ελληνες πολίτες θέσεις σώφρονες, ρεαλιστικές και ψύχραιμες. Είναι θέμα επιβίωσης.