Παρακολουθούσε από την πρώτη σειρά της πλατείας στο θέατρο του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης. Ηταν το τιμώμενο πρόσωπο στην «Ομπίντα» του Γιώργου Κοτανίδη. Ο Σήφης Ζαχαριάδης έβλεπε τον ηθοποιό και σκηνοθέτη να ενσαρκώνει τον πατέρα του Νίκο Ζαχαριάδη όσο έγραφε το γνωστό «Μήνυμα από την άλλη μεριά», λίγες ημέρες πριν από την αυτοκτονία του, την 1η Αυγούστου 1973. Τότε ο Ιωσήφ Ζαχαριάδης, ο Σηφάκος, όπως τον φώναζε χαϊδευτικά, ήταν μόλις 23 ετών. Σήμερα τρεις δεκαετίες μετά, και ενώ έχουν γραφτεί πολυάριθμα βιβλία για τον Νίκο Ζαχαριάδη από ιστορικούς, μελετητές, παλαιούς συντρόφους ή αντιπάλους, παραμένει ο πιο αμφιλεγόμενος ηγέτης της Αριστεράς και ο γιος του ζητάει να ανοίξουν επιτέλους τα σφραγισμένα αρχεία σε Ελλάδα και Ρωσία για τη δράση του.
Συναντηθήκαμε στο παλιό σκακιστικό καφενείο «Πανελλήνιον» με τους τοίχους γεμάτους από φωτογραφίες γκραν μετρ. Ο Σήφης Ζαχαριάδης, ένας μεγαλόσωμος 65χρονος με φουντωτά λευκά μαλλιά και μούσι, μικρά μάτια και μύτη που έχει αποκτήσει ένα κοκκινωπό χρώμα, κάθισε απέναντί μου. Μεγαλώνοντας με τον πατέρα του στο Μποροβιτσί, μιλούσε ρώσικα και έμαθε ξανά τα ελληνικά από την αρχή μόνος του. Ερχεται συχνά στο καφενείο και στον τοίχο υπάρχει μια φωτογραφία του πατέρα του. Τότε στη Ρωσία, μετά το σχολείο, ο «Νίκος» ή ο «Ζαχαριάδης», όπως αναφέρεται σε εκείνον συχνότερα, του έμαθε σκάκι και έπαιζαν οι δυο τους. «Πρώτη μου φορά τον κέρδισα όταν ήμουν 17 χρονών. Ποτέ δεν έχασε επίτηδες. Οταν ήταν διευθυντής του δασαρχείου στο Μποροβιτσί διοργάνωναν τουρνουά και ο Νίκος είχε κερδίσει τα περισσότερα», λέει.
«Νόμιζα ότι φταίω εγώ»
Το 1973 ο νεαρός Σήφης πέρασε μόνο λίγες εβδομάδες στο Σουργκούτ αντί για ολόκληρο το καλοκαίρι, όπως συνήθως, και πριν αναχωρήσει ανέλαβε να παραδώσει ένα γράμμα από τον πατέρα του στη μητέρα του Ρούλα Κουκούλου, όχι νωρίτερα από την 1η Αυγούστου.
Την ημέρα της αυτοκτονίας ο Σήφης και η Ρούλα ήταν στη Βουλγαρία και ο ίδιος έμαθε τι συνέβη μία ημέρα μετά. «Στη Μόσχα ο Σεμενκόφ είπε στη μάνα μου ότι αυτοκτόνησε, εκείνη μου το είπε αλλά δώσαμε λόγο ότι δεν θα το πούμε πουθενά. Γιατί επίσημα ήταν από καρδιά. Εγώ το είπα μόνο στον Κίρο. Και αυτό με πονούσε 17 χρόνια. Ηθελα να το πω. Αλλά ο πατέρας με είχε μάθει όταν δίνω λόγο να τον κρατάω», τονίζει.
Οταν το έμαθε, θύμωσε με τον πατέρα του; «Ναι. Για κάποια χρόνια ήμουν σίγουρος ότι φταίω εγώ. Δεν ήξερα ότι είχε γράψει στο ΚΚΣΕ και το ΚΚΕ. Νόμιζα ότι ήταν μόνο το γράμμα στη μητέρα μου. Και ήμουν τόσο βλάκας που δεν το έδωσα πιο πριν. Αν το διάβαζα το γράμμα θα κάναμε κάτι. Επρεπε να το είχα διαβάσει», μας λέει και επιρρίπτει ευθύνες στους Σοβιετικούς. «Δεν πιστεύω ότι θα μπορούσα να το είχα μάθει. Ο πατέρας μου δεν θα μου το έλεγε με τίποτα. Το ΚΚΣΕ δεν θα μου το έλεγε γιατί ήθελαν να το κάνει, σίγουρα.
Πραγματικά τον σκότωσαν», σημειώνει. Ευθύνες αποδίδει και στο ΚΚΕ, αν και ακολουθούσε, όπως λέει, τις εντολές τις Μόσχας: «Ο Φλωράκης όταν έγινε γενικός γραμματέας ήθελε να πάει στο Σουργκούτ για να τον φέρει πίσω, όπως και όλους όσους είχε διαγράψει ο Κολιγιάννης. Αλλά στη Μόσχα ο Πονομιαρόφ του είπε ότι θα ήταν μεγάλη τιμή να πάει ο πρώτος γραμματέας και αποφάσισαν να πάει ο Λουλές».
Να ανοίξουν τα αρχεία
Ποτέ δεν έμαθε ολόκληρο το περιεχόμενο της επιστολής προς τη μητέρα του. Ο ίδιος προσπαθεί να βρει αυτό το ντοκουμέντο, όπως και στα κλειστά αρχεία για τον πατέρα του σε Ελλάδα και Ρωσία, ενώ μας περιγράφει την αδιέξοδη προσπάθειά του να αποκτήσει πρόσβαση στα αρχεία της Μόσχας. Γιατί πιστεύει ότι δεν τα ανοίγουν ακόμη; «Γιατί θα τους κάνει ζημιά, όπως είπε ο Λουλές στον Ζαχαριάδη όταν ρώτησε γιατί δεν τον αφήνουν να πάει στην Ελλάδα. Ολο το πρόβλημα είναι σε αυτή τη φράση. Τι ζημιά να κάνει; Και με αυτό που του έκανε το ΚΚΣΕ πέθανε πιστός, ήταν κομουνιστής μέχρι τέλους», σημειώνει.
Μεγαλώνοντας, ο νεαρός Σήφης πήρε το ελληνικό όνομα του πατέρα του, σπούδασε Γερμανική Φιλολογία και δίδαξε, ήρθε στην Ελλάδα και ασχολήθηκε με τουριστικές επιχειρήσεις. Αν και χαρακτηρίζει «προδοσία» την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης, παραδέχεται ότι μετά τα πράγματα έγιναν ευκολότερα για να βρει στοιχεία για τον πατέρα του. Στις αρχές του ’90 επαναπάτρισε τη σορό του Νίκου Ζαχαριάδη και πίεζε για την αποκατάσταση του από το ΚΚΕ, με το οποίο διατηρεί καλές σχέσεις –το ψηφίζει, όπως είπε, αφού το ψήφιζαν και οι γονείς του– αλλά χωρίς να έχει εμπλακεί ενεργά με την πολιτική, όπως τον είχε συμβουλεύσει ο πατέρας του.
Πολλές φορές στη συζήτησή μας επαναλάμβανε την επιθυμία του να ανοίξουν τα σφραγισμένα αρχεία για να μαθευτεί όλη η αλήθεια για τη δράση του πατέρα του. Και αν αυτό που βρει τον απογοητεύσει; «Οχι, για τον πατέρα μου είμαι σίγουρος», λέει με τρόπο απόλυτο.
Κατηγορηματικός είναι επίσης στην ερώτηση για το αν είχε ευθύνη ο Νίκος Ζαχαριάδης για τον ελληνικό Εμφύλιο. «Πιστεύω πως όχι. Τους κυνηγούσαν, τους σκότωναν κάθε μέρα αυτοί που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Τους έδωσε όπλα και τους μάζεψε ο Τσόρτσιλ.
Για την αποχή το ’46 δεν έφταιγε σίγουρα. Πήρανε απόφαση για ένοπλο αγώνα. Δεν είχαν άλλη διέξοδο», τονίζει. Ιστορικοί και αναλυτές του Εμφυλίου καταλογίζουν ως λάθος στρατηγικής την απόφαση του Νίκου Ζαχαριάδη να γυρίσει τον ανταρτοπόλεμο σε μάχη τακτικού στρατού με την περιβόητη διαμάχη του με τον Μάρκο Βαφειάδη. «Με το αντάρτικο τι να έκαναν; Μόνο θόρυβο;» σημειώνει ο Σήφης Ζαχαριάδης και συμπληρώνει: «Δεν κέρδισε ο Εθνικός Στρατός. Οι Αμερικάνοι κέρδισαν. Πίστεψαν ότι θα είχαν 50.000 – 60.000 (άνδρες).
Αλλοι λένε ότι ο Ζαχαριάδης έκανε λάθος με τον Εμφύλιο, άλλοι ότι έπρεπε να κάνει αντάρτικο. Η ιστορία δεν έχει “θα”. Αλλά ο Βαφειάδης, το ξέρω πολύ καλά, ήταν παλιάνθρωπος».
Μια από τις εξ αριστερών κατηγορίες αφορά τις σταλινικές μεθόδους του Νίκου Ζαχαριάδη, που ακολουθούσε με καθαιρέσεις και διώξεις συντρόφων του. «Αλλά δεν κυνηγούσε κανέναν μέχρι θανάτου. Εδιωχναν από το κόμμα επειδή το πρότεινε ο Ζαχαριάδης, αλλά την απόφαση την έπαιρνε η Κεντρική Επιτροπή», συμπληρώνει ο γιος του. Τι γινόταν όμως στο στρατόπεδο του Μπούλκες, όπου υπάρχουν μαρτυρίες για διώξεις, βασανισμούς και εκτελέσεις διαφωνούντων; «Και στον Δημοκρατικό Στρατό υπήρχαν (εκτελέσεις). Και λάθη έκαναν. Αλλά ο Ζαχαριάδης δεν έφταιγε για αυτό. Ηξερε τι γίνεται στο Μπούλκες; Οχι», λέει.
Στο τέλος μού λέει ότι ο πατέρας του δεν είχε άλλη διέξοδο από την αυτοκτονία. Δεν τον πόνεσε που δεν βρήκε έναν λόγο για να ζήσει; «Η γιαγιά και ο παππούς μου τον έπλασαν από άλλο υλικό, πιο σκληρό. Είχε όμως στενοχωρηθεί και για μένα. Αλλά να υποχωρήσει λόγω ενός παιδιού;». Οχι, μου κάνει νεύοντας με το κεφάλι.