«Είναι λες και ολόκληρη η ανθρώπινη φυλή αφήνεται ηδονικά σε μια συλλογική εσωστρέφεια – λες και έχουμε στραφεί μέσα μας, στις νευρώσεις μας. Και αυτό που βλέπουμε δεν είναι ιδιαίτερα όμορφο… Οπότε, μπαίνουμε σε αυτή τη νέα, ευτυχισμένη χρονιά, γνωρίζοντας πως το είδος μας δεν έχει μάθει τίποτα και ότι δεν μπορεί να μάθει τίποτα – ότι οι εμπειρίες δέκα χιλιάδων χρόνων δεν έχουν αφήσει κανένα αποτύπωμα στα ένστικτα των εκατομμυρίων ετών που προηγήθηκαν».
Το παραπάνω απόσπασμα ανήκει στον σπουδαίο Τζον Στάινμπεκ από μια πρωτοχρονιάτικη επιστολή του 1941 και αν αφήσουμε στην άκρη την απαισιόδοξη χροιά της –που αναιρείται στο τέλος με μια αισιόδοξη νότα– ο Αμερικανός συγγραφέας έλεγε ότι δέκα χιλιάδες χρόνια δεν ήταν αρκετά για να μάθει το ανθρώπινο είδος να μην αλληλοσπαράσσεται όπως γινόταν στην εποχή του εν μέσω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο χρόνος, ως γνωστόν, είναι κάτι σχετικό. Υπό το πρίσμα των εκατομμυρίων ετών που προηγήθηκαν, όπως διαβάζουμε τα δέκα χιλιάδες δεν είναι παρά ένα μικρό ίχνος στον χωροχρονικό μακρόκοσμο.
Στον μικρόκοσμο της ζωής μας η σχέση μας με τον χρόνο έχει αλλάξει. Ποιος μπορεί να προγραμματίσει με σχετική ακρίβεια τη ζωή του για τα επόμενα τρία ή πέντε χρόνια; Στην εποχή που «νικάμε» τον χρόνο, στέλνοντας ένα ηλεκτρονικό μήνυμα στην άλλη άκρη της Γης μέσα σε δευτερόλεπτα και έχουμε επιμηκύνει τον βιολογικό μας χρόνο περισσότερο από ποτέ, η διαχείρισή του αποδεικνύεται πολύ δύσκολη. Η έννοια του μακροπρόθεσμου προγραμματισμού ειδικά στην Ελλάδα της κρίσης μοιάζει με κακόγουστο αστείο.
Προγραμματισμός
Τι γίνεται, όμως, όταν κάποιοι στην άλλη άκρη του Ατλαντικού σχεδιάζουν άθελά τους να διαψεύσουν τον Στάινμπεκ; Το Long Now Foundation είναι ένα αμερικανικό μη κερδοσκοπικό ίδρυμα το οποίο προσπαθεί να στρέψει την προσοχή μας στο μέλλον των επόμενων γενεών, εκείνων που θα ζήσουν μέσα στα επόμενα 10.000 χρόνια.
«Ο στόχος μας είναι να κάνουμε την έννοια του μακροπρόθεσμου προγραμματισμού (long term thinking) περισσότερο “αυτόματη” και συνηθισμένη αντί για κάτι δύσκολο και σπάνιο όπως είναι τώρα», λέει στην «Κ» ο εκτελεστικός διευθυντής του Ιδρύματος Long Now Αλεξάντερ Ρόουζ, ο οποίος είναι παράλληλα υπεύθυνος για τη δημιουργία της υπερκατασκευής του «Ρολογιού των 10.000 ετών».
To Long Now Foundation ιδρύθηκε πριν από 20 χρόνια από μια ομάδα επιχειρηματιών, επιστημόνων και ανθρώπων των τεχνών, με στόχο να βάλει ένα μικρό φρένο στη σύγχρονη κουλτούρα της «επιτάχυνσης» και να επαναφέρει το «long-term thinking» στον τρόπο λήψης αποφάσεων. «Δεν σχεδιάζουμε εμείς για τα επόμενα 10.000 χρόνια, αλλά θέλουμε να ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους να παίρνουν αποφάσεις που αφήνουν ανοιχτές επιλογές για τις μελλοντικές γενιές», σημειώνει ο κ. Ρόουζ.
H αστικοποίηση του κόσμου μας τους τελευταίους αιώνες συνδέεται, όπως σημειώνει, με τη δημιουργία μιας κουλτούρας που κινείται πολύ γρήγορα. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας, από την τυπογραφία του Γουτεμβέργιου και την ατμομηχανή μέχρι τα κινητά τηλέφωνα και το Ιντερνετ, υπήρχαν εποχές που οι άνθρωποι είχαν την αίσθηση ότι τα πράγματα «τρέχουν». «Ολα αυτά τα στοιχεία κάνουν πιο δύσκολο να προβλέψουμε το μέλλον και αυτό έχει οδηγήσει τις σύγχρονες αστικές κοινωνίες να σκέφτονται λιγότερο μακροπρόθεσμα. Το έτος 2000 είχε δημιουργήσει έναν φραγμό στη σκέψη του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα που τώρα έχουμε αρχίσει να ξεπερνάμε και ψάχνουμε το επόμενο χρονικό σημείο που θα ορίσουμε ως “μέλλον”», επισημαίνει ο κ. Ρόουζ.
Το ρολόι
Αντανακλώντας τη θεωρία σε πράξη, μια ομάδα τεχνικών και μηχανικών του Ιδρύματος κατασκευάζουν το πρώτο και μοναδικό ρολόι στον κόσμο, ύψους 60 μέτρων, που θα σημάνει αυτόματα την ώρα για τα επόμενα 10.000 χρόνια. Το φιλόδοξο πρότζεκτ ξεκίνησε ως ιδέα στα μέσα του ’90 από τον μηχανικό υπολογιστών και μέλος του Long Now, Ντάνι Χίλι.
«Δεν μπορώ να φανταστώ το μέλλον αλλά νοιάζομαι γι’ αυτό. Ξέρω ότι είμαι κομμάτι μιας Ιστορίας που ξεκίνησε πολύ πριν απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ και θα συνεχιστεί για πολύ όταν κανείς δεν θα μπορεί να θυμηθεί εμένα», είχε πει ο εμπνευστής του ασυνήθιστου ρολογιού.
Το ρολόι θα «λέει» την ώρα στους επισκέπτες του, οι οποίοι για να εισέλθουν στον χώρο θα πρέπει να θέτουν σε λειτουργία τον μηχανισμό του χειροκίνητα τροφοδοτώντας το ενεργειακά, ενώ ένας δείκτης θα σημαίνει τους αιώνες και ο κούκος του ρολογιού θα βγαίνει μία φορά στα χίλια χρόνια.
Το πρωτότυπο του ρολογιού κατασκευάστηκε το 1999 και σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου. Με βάση το όραμα του Χίλι και με τη βοήθεια του βιολόγου και πολιτιστικού επιχειρηματία Στιούαρτ Μπραντ δημιουργήθηκε το Long Now Foundation. Στο εγχείρημα συμμετέχει ο γνωστός μουσικός Μπράιαν Ινο, αναλαμβάνοντας τη σύνθεση της μουσικής που θα παράγεται όταν λειτουργεί το ρολόι και βγαίνει ο «κούκος». Το φιλόδοξο πρότζεκτ χρηματοδοτείται σε μεγάλο ποσοστό από τον γνωστό πολυεκατομμυριούχο ελληνικής καταγωγής και ιδρυτή της εταιρείας «Αμαζον» Τζεφ Μπέζος.
Οι διαφορές
«Το ρολόι λειτουργεί όπως και τα περισσότερα, αλλά έχει ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά εκτός από το μεγάλο του μέγεθος. Οι κύριες διαφορές είναι ότι μπορεί να συγχρονιστεί με τις αλλαγές της σελήνης για να μην “ξεκουρδίζεται”, μετράει την ώρα πολύ αργά και υπολογίζει μεγαλύτερες χρονικές περιόδους από τον δικό μας 24ωρο προγραμματισμό της ημέρας», σημειώνει ο κ. Ρόουζ.
Ως ένα πείραμα που θα εκτείνεται σε μεγάλο βάθος χρόνου, η έννοια της χρονικής προθεσμίας για την ολοκλήρωσή του δεν έχει μεγάλη σημασία. «Το πρότζεκτ προχωράει σε όλα τα επίπεδα, τόσο στη διαμόρφωση του χώρου που θα το φιλοξενήσει όσο και στον ίδιο τον μηχανισμό του ρολογιού. Δεν έχουμε κάποια προθεσμία παράδοσης του έργου επειδή ο στόχος μας είναι να το φτιάξουμε σωστά», λέει ο υπεύθυνος του πρότζεκτ.
To ορόσημο των 10.000 ετών δεν είναι τυχαίο, μας εξηγεί ο διευθυντής του Ιδρύματος. Μέσα σε αυτά τα χιλιάδες χρόνια ο ανθρώπινος πολιτισμός έφτασε στη σημερινή του μορφή και γι’ αυτό το Long Now επέλεξε να συνδέσει τη φιλοσοφία του με κάτι που φαίνεται μακρινό αλλά όχι απλησίαστο. Η κατασκευή του ρολογιού έχει συμβολικό χαρακτήρα, όπως επισημαίνει ο κ. Ρόουζ. «Ο σκοπός μας είναι να κατασκευάσουμε κάτι που θα δημιουργεί μια συζήτηση όπως αυτή που κάνουμε σε αυτή τη συνέντευξη. Δεν ξέρουμε τι μπορεί να σημαίνει στο μέλλον, αλλά ελπίζουμε ότι οι μελλοντικές γενιές θα καταλάβουν ότι νοιαστήκαμε για εκείνους και για τον τρόπο που θα σκέφτονται το δικό τους μέλλον», καταλήγει.
Τα σχέδια θα λένε κάτι για εμάς
Το ρολόι κατασκευάζεται στον ορεινό όγκο του Τέξας σε μια τοποθεσία που ανήκει στον Τζεφ Μπέζος και θα λειτουργήσει ως πρότυπο για το ρολόι που θα κατασκευαστεί στο Ορος Ουάσιγκτον στη Νεβάδα και θα είναι ανοιχτό στο κοινό. «Αυτό που εξασφαλίζει τη βιωσιμότητά του είναι ότι τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένο έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής, η θερμοκρασία που παραμένει σταθερή κάτω από τη γη και η χρήση κεραμικών ρουλεμάν αντί μεταλλικών», σημειώνει ο κ. Ρόουζ. Ενα από τα προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσουν ήταν το αισθητικό κομμάτι του σχεδιασμού. Πώς σχεδιάζεις κάτι που να μη φαίνεται πρωτόγονο έπειτα από 10.000 χρόνια; «Δεν θα μπορούσαμε να ξέρουμε τι είδους αισθητική θα φαίνεται συναρπαστική ύστερα από τόσα χρόνια. Αλλά μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα κοιτώντας στο παρελθόν σε μερικά πράγματα που είναι χιλιάδων ετών και ακόμη μας φαίνονται ελκυστικά, π.χ. οι παλαιολιθικές τοιχογραφίες στο σπήλαιο Λασκό ή τα ευρήματα στις αιγυπτιακές πυραμίδες. Αυτό που βρίσκουμε συνήθως ελκυστικό σε αυτά είναι ότι λένε κάτι για εκείνους τους πολιτισμούς. Οπότε πολλά από τα σχέδιά μας έχουν σκοπό να πουν κάτι για εμάς», σημειώνει ο κ. Ρόουζ. Εκτός από τη «ώρα» των χιλιετιών, το ρολόι θα δείχνει φυσικά και τα «ανθρώπινα» χρόνια σε μια πενταψήφια οθόνη. Αλλωστε, το 2017 για τους ανθρώπους του Long Now αποδίδεται ως «02017» έχοντας προσθέσει ένα μηδενικό στη μέτρησή τους για να μην αντιμετωπίσουν το παλιό «πρόβλημα της χιλιετίας».