Το 2006 ο Σταύρος Κουκιόγλου υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία στην Καστοριά. Με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη, η τοποθέτησή του στη Βόρεια Ελλάδα θα έπρεπε να θεωρείται μια καλή μετάθεση. Οι περισσότεροι θα έλεγαν πως το σύμπαν, που τόσο αγαπάει, συνωμότησε για να τον στείλει σχετικά κοντά στον τόπο καταγωγής του. Αντιθέτως, ο Σταύρος πίστευε πως η «συνωμοσία» ήταν εναντίον του, καθώς ο νεαρός φυσικός ήταν από τους ελάχιστους κληρωτούς που επιθυμούσαν διακαώς να μεταφερθούν στο ακριτικό Καστελλόριζο. Συμπαντικό παράδοξο; Οχι, διότι μόνο από το νησί που βρίσκεται στο ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας ήταν ορατή η ολική έκλειψη Ηλίου του 2006. «Είχα απογοητευθεί πολύ, δεν υπήρχε τρόπος να πάω. Είδα τη μερική έκλειψη αλλά δεν ήταν αρκετό. Γι’ αυτό ήμουν τόσο αποφασισμένος και αφού απολύθηκα είδα το φαινόμενο το 2009 από την Κίνα και τώρα από την Αμερική», μας λέει ο κ. Κουκιόγλου λίγες μέρες μετά την επιστροφή του από το Σάλεμ του Ορεγκον όπου συμμετείχε σε μια μεγάλη ελληνική αποστολή παρατήρησης του απόκοσμου φαινομένου.
Την ώρα που ο νεαρός στρατιώτης αρκούνταν στη μερική χαρά της έκλειψης, το Καστελλόριζο είχε κατακλυστεί από την αφρόκρεμα των «κυνηγών» ηλιακών εκλείψεων που συγκεντρώθηκαν από κάθε γωνιά του κόσμου. Ανάμεσά τους ήταν ο διάσημος μελετητής του φαινομένου και καθηγητής Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Ουίλιαμς της Μασαχουσέτης Τζέι Πάσαχοφ και ο ομόλογός του στο ΑΠΘ, αστροφυσικός, Ιωάννης Σειραδάκης. Για αρκετούς, όπως και για τον Ελληνα ομότιμο καθηγητή, η ολική έκλειψη στο Καστελλόριζο έπαιξε καθοριστικό ρόλο για να αποκτήσουν την πετριά του κυνηγού. Ο κ. Σειραδάκης ταξίδεψε αργότερα στις εκλείψεις που ήταν ορατές από Σιβηρία, Κίνα, Αυστραλία, Νήσο του Πάσχα, Βόρειο Πόλο και συνόδευσε την ελληνική αποστολή στην Αμερική.
Γοητεία και φόβος
Για τους επιστήμονες το φαινόμενο είναι μια μοναδική ευκαιρία να μελετήσουν το «ηλιακό στέμμα», το δαχτυλίδι φωτός δηλαδή που βλέπουμε στις φωτογραφίες των εκλείψεων και μοιάζει να καλύπτει τον δίσκο της σελήνης. «Αυτό που προσπαθούν να καταλάβουν οι επιστήμονες είναι τον μηχανισμό θέρμανσης του στέμματος. Γιατί το στέμμα έχει υψηλότερη θερμοκρασία από την επιφάνεια του ήλιου;», λέει ο κ. Σειραδάκης, ενώ στη θεωρία όσο απομακρυνόμαστε από μια πηγή ενέργειας η θερμότητα θα έπρεπε να μειώνεται και όχι να αυξάνεται.
Από την αρχαιότητα η έκλειψη Ηλίου προκαλούσε δέος και φόβο στους ανθρώπους. Πολλές φορές λογιζόταν ως οιωνός μεγάλων δεινών και συνδεόταν με την αλλαγή διάθεσης των θεών που «ζητούσαν» θυσίες για να επανακτήσουν την ηρεμία τους. Αν και το φαινόμενο έχει εξηγηθεί εδώ και αιώνες επιστημονικά, η φύση συνεχίζει και «υποκλίνεται» στη δύναμη της έκλειψης και η γοητεία της δεν έχει εκλείψει καθόλου. «Λίγο πριν από το φαινόμενο υπάρχει μια ησυχία, τα πουλιά δεν κελαηδούν, τα έντομα ησυχάζουν. Στο Σάλεμ, ενώ καιγόμασταν όλη μέρα από τη ζέστη, η θερμοκρασία έπεσε περίπου 10 βαθμούς», μας λέει ο κ. Κουκιόγλου. Οι μεταβολές της θερμοκρασίας προκαλούν ανέμους που λίγο πριν από το φαινόμενο διώχνουν τα νέφη γύρω από τον ήλιο. «Τα πάντα γύρω μας απέκτησαν μια μολυβένια όψη από το φως που κρύβεται και για τα περίπου πέντε λεπτά που διαρκεί το φαινόμενο της ολικότητας και αποκαλύπτεται το στέμμα νιώθεις δέος, ένα απόκοσμο συναίσθημα, αγριεύεσαι», μας λέει.
Γι’ αυτά τα πολύτιμα πέντε λεπτά η ελληνική ομάδα, που αποτελούνταν από επιστήμονες και ερασιτέχνες αστρονόμους της Θεσσαλονίκης και της Κοζάνης, αυτοχρηματοδότησε την αποστολή της και ταξίδεψε στην άλλη άκρη του Ατλαντικού προκειμένου να μελετήσει το φαινόμενο. Η αποστολή, που χωρίστηκε σε δύο ομάδες (Ορεγκον και Ιλινόις) για την ασφάλεια της παρατήρησης, είχε την επιστημονική αιγίδα του ΑΠΘ και του Πανεπιστημίου Ουίλιαμς και τη συνοδεία του καθηγητή και συνεργάτη της NASA Θανάση Οικονόμου. Οι πόλεις Σάλεμ και Κάρμποντεϊλ κατακλύστηκαν για μια εβδομάδα από χιλιάδες επισκέπτες που ήθελαν να μελετήσουν ή απλά να θαυμάσουν την έκλειψη. «Στα πάρκα και στις πλατείες είχαν στηθεί μικρές υποδομές για τους επισκέπτες, οι άνθρωποι ήταν πολύ φιλικοί και παντού φυσικά πουλούσαν t-shirts με τη στάμπα της έκλειψης, ακόμα και στα ντάινερς», μας λέει ο κ. Κουκιόγλου. Μόλις ο ήλιος έκανε ξανά την εμφάνισή του, οι πόλεις άδειασαν αμέσως δημιουργώντας ουρές χιλιομέτρων. «Η δεύτερη ομάδα μας στην επιστροφή της προς το Σικάγο έκανε 12 ώρες για μια 5ωρη διαδρομή με αυτοκίνητο».
Χειροποίητα όργανα
Στην παρέα του Καστελλόριζου το 2006, μαζί με τους Πάσαχοφ και Σειραδάκη, ήταν και ένας μουσικός από τη Θεσσαλονίκη. Ο βιολονίστας Αριστείδης Βούλγαρης εκτός από την αγάπη του για τη μουσική έχει και μια δεύτερη πετριά, την κατασκευή αστρονομικών οργάνων. «Το πρώτο μου τηλεσκόπιο δεν τόλμησα να το πειράξω, αλλά το 2000 έπεσε στα χέρια μου ένα άλλο και άρχισα να πειραματίζομαι», μας λέει ο κ. Βούλγαρης. Μας περιγράφει πως το ενδιαφέρον του μεταφέρθηκε σταδιακά σε άλλα όργανα, όπως σε φασματογράφους και φίλτρα Lyot τα οποία ανιχνεύουν ειδικά χημικά στοιχεία – δείκτες των ηλιακών θερμοκρασιών, αλλά τα μηχανουργεία τον έδιωχναν επειδή δεν μπορούσαν να κατασκευάσουν τα εξαρτήματα ακριβείας που ζητούσε. «Ετσι έφτιαξα το δικό μου μηχανουργείο και μελετώντας μόνος μου κατασκεύασα τα δικά μου αστρονομικά όργανα». Με τα δικά του όργανα έγιναν τα πειράματα της ελληνικής αποστολής στις ΗΠΑ, ενώ στην ίδια έκλειψη η NASA χρησιμοποίησε έναν φασματογράφο του στις δικές της μετρήσεις. «Αν και πολλοί θεωρούν ότι η μουσική και η αστρονομία είναι ασύμβατες, εγώ δεν βλέπω διαφορά. Οπως κουρδίζω το βιολί έμαθα να “κουρδίζω” και τους φασματογράφους», λέει ο κ. Βούλγαρης.
Αύριο, Δευτέρα 11 Σεπτεμβρίου, ξεκινάει η νέα σχολική χρονιά και ο Σταύρος Κουκιόγλου, καθηγητής Φυσικής σε γυμνάσιο της Χαλκιδικής, θα μεταφέρει στους μαθητές του την εμπειρία του από το ταξίδι του στις ΗΠΑ και τις παρατηρήσεις του από τη μεγαλειώδη έκλειψη ηλίου. Η διδασκαλία του δεν θα είναι μισή αλλά ούτε και ολόκληρη, καθώς το μάθημα επιλογής της Αστρονομίας βγήκε από τα σχολεία τη χρονιά 2014-15. Την ώρα που όλος ο κόσμος κοιτάει προς τα αστέρια.