Πληροφορίες για βιασμούς, αυτοκτονίες, θανάτους. Εικόνες που παραπέμπουν σε στρατόπεδα παγκοσμίου πολέμου, λάσπες, κρύο, απόγνωση. Αραγε φθάνουν οι λέξεις και, πλέον, οι εικόνες – σοκ που προβάλλονται από τα διεθνή δίκτυα για να περιγράψουν την κατάσταση στον «καταυλισμό» της Μόριας; Και, σε κάθε περίπτωση, αρκούν για να αφυπνίσουν;
«Νομίζω πως ό,τι λέμε και ό,τι γράφουμε πλέον για το στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Μόρια είναι επαναλήψεις. Εχουν γραφτεί εκατομμύρια λέξεις σε κάθε πλαίσιο και μέσο. Δεν νομίζω ότι κάποιος μπορεί να δηλώσει ότι δεν ήξερε τι συνέβη εκεί. Το όνειδος έχει καταγραφεί και έχει περάσει στην ιστορία, παρ’ όλες τις προσπάθειες απόκρυψης. Το θέμα είναι πως όλα αυτά, όλη αυτή η πληροφορία δεν έχει ουσιαστικά βοηθήσει να αλλάξουν τα πράγματα, εκτός αν πούμε πως, αν δεν υπήρχε και αυτή η γνώση, τα πράγματα θα ήταν χειρότερα». Τα λόγια ανήκουν στον Γιώργο Τυρίκο – Εργά, τον 36χρονο Καλύμνιο που επέλεξε, εδώ και χρόνια, να ζήσει με τη σύζυγο και το παιδί του στη Λέσβο. Ο Εργάς υπήρξε, μαζί με τον αείμνηστο παπα-Στρατή Δήμου, συνιδρυτής και ενεργός ακτιβιστής της «Αγκαλιάς», οργάνωση που έχει αποσπάσει διεθνή βραβεία για το έργο της.
Στην πρώτη μας συζήτηση, με τη σύσταση της ανταποκρίτριας της «Κ» στο νησί Ανθής Παζιάνου, μου έκανε αίσθηση η επιλογή του να χαρακτηρίσει τη Μόρια ως «purgatorium» (καθαρτήριο). «Μια παρατεταμένη αγωνία για χιλιάδες ανθρώπους σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης. Μια παραμονή σε έναν χαώδη τόπο όπου τυραννιέσαι σωματικά και ψυχικά μέχρι κάποιος να αποφασίσει αν θα σε στείλει πίσω στο τίποτα και πολλές φορές σε βέβαιο αφανισμό ή θα σε αφήσει να ζήσεις, εσύ και τα παιδιά σου κάπου, όπου, τουλάχιστον, δεν έχει σφαίρες. Και βέβαια ακόμα και στη δεύτερη περίπτωση θα σε ακολουθούν η ανέχεια και το περιθώριο.
Στη Μόρια έχουν πεθάνει άνθρωποι από το κρύο, έχουν πεινάσει, έχουν βιαστεί, έχουν εξευτελιστεί, έχουν διαλυθεί σωματικά και ψυχικά, όχι ένας και δύο, χιλιάδες, στοιβαγμένοι σε περιοχή επί ευρωπαϊκού εδάφους η οποία υποτίθεται είναι υπό την αιγίδα ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους και της ίδιας της Ε.Ε. του 21ου αιώνα…».
Αυτό, λοιπόν, είναι το καθαρτήριο της Μόριας για τον συνομιλητή μου. Με σπουδές στην Κλασική Φιλολογία, Συγκριτική Λογοτεχνία, Αιγυπτιολογία, Ασσυριολογία και διδακτορικό στη Λαογραφία (Παν. Ιωαννίνων), με διακρίσεις στο λογοτεχνικό του έργο, ο Τυρίκος – Εργάς έχει ισχυρή άποψη για το τι συμβαίνει στη Μόρια, ως μέρος, όπως λέει, της «Νέας Νομαδικής Εποχής».
«Η ανισοκατανομή πόρων και πλούτου, οι αρπακτικές οικονομικές και κοινωνικές πρακτικές των ισχυρών έναντι των ανίσχυρων παγκοσμίως, η περιβαλλοντική καταστροφή μετατρέπουν πλέον ένα τεράστιο ποσοστό του ανθρώπινου πληθυσμού σε πρόσφυγα και έχει οδηγήσει σε μετακινήσεις τεράστιες. Το προσφυγικό, όπως το βιώνουμε εδώ και μία δεκαετία και κυρίως από το 2015 και μετά, είναι μία από τις “κινήσεις” αυτού του φαινομένου. Αυτό που βλέπουμε στη Μόρια είναι η άρνηση του “ανεπτυγμένου” κόσμου να παραδεχθεί πως οι πρακτικές του οδηγούν σε συλλογικό αδιέξοδο… Είναι σχεδόν βέβαιο ότι σε αυτό το πλαίσιο δεν μπορούμε να περιμένουμε παρά περισσότερη καταστολή, γκετοποίηση, εσωστρέφεια τοπικά και γιγάντωση του προβλήματος παγκοσμίως… Η βιομηχανία του προσφυγικού θα συνεχίζει να ανθεί. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να αναλογιστούμε ακόμα το πλήγμα στη Δημοκρατία που επιφέρουν τέτοιες συνθήκες».
Η «εσωστρέφεια» τοπικά, όπως την περιέγραψε, ήταν ένα βασικό μου ερώτημα σε αυτή τη συζήτηση. Τι έχει αλλάξει στη Λέσβο σε σχέση με τρία χρόνια πριν, όταν, στη μεγάλη κορύφωση του προσφυγικού ρεύματος, τρεις γιαγιάδες αποτυπώθηκαν από τον φωτογραφικό φακό να περιθάλπουν μωρά μεταναστών, κερδίζοντας μία υποψηφιότητα για βραβείο Νομπέλ;
«Αν θα είχα τη δύναμη θα ήθελα να εξηγούσα και να έπειθα πως σε αυτό το μεγάλο, παγκόσμιο πρόβλημα ντόπιοι και ξένοι είμαστε μαζί, άνθρωποι μπλεγμένοι σε έναν και τον ίδιο ιστό τον οποίο έχουν υφάνει άλλοι για εμάς και τον οποίο αντί να ξηλώνουμε, κυλιόμαστε μέσα του με πείσμα και μανία», σημειώνει. «Το νησί, η χώρα, ακολουθούν και αυτά την παγκόσμια ροή γεγονότων και τάσεων. Η παγκόσμια άνοδος των εθνικισμών, του ρατσισμού, του νεοναζισμού καταγράφεται και εξελίσσεται και εδώ. Ξέρουμε ποιοι και γιατί επιλέγουν υστερόβουλα να παίξουν το χαρτί της μισαλλοδοξίας. Το τρομακτικότερο όλων –πιο τρομακτικό ίσως και από τον δυστυχή που θεωρεί τον εαυτό του πατριώτη πετώντας πέτρες σε ανυπεράσπιστα γυναικόπαιδα ή βρίζοντας στο Facebook με την παρότρυνση των ιδεολογικών του μπροστάρηδων– είναι πως ο κόσμος είναι πολύ κουρασμένος, πολύ απασχολημένος με τις δυσκολίες της ζωής του, στερημένος θεωρητικών εργαλείων και γνώσεων, οπότε αφήνει χώρο στην ασχήμια να ξεδιπλωθεί μερικές φορές μέχρι να είναι πολύ αργά. Αυτό είναι ένα φρικτό μούδιασμα, μια κοινωνικά κατασκευασμένη ανημποριά που με φοβίζει περισσότερο».
Αν και εξωστρεφής, με ένα αβίαστο χαμόγελο, ο Γιώργος Τυρίκος – Εργάς, δεν αισιοδοξεί: «Η δική μας ζωή σε σχέση με το προσφυγικό έχει αλλάξει κατ’ επιλογήν, επιλέξαμε να βοηθήσουμε. Αλλοι όμως, π.χ. στη Μόρια, είδαν την καθημερινότητά τους να αλλάζει προς το χειρότερο και να μην μπορούν να δουν πώς εκείνοι ευθύνονται γι΄ αυτό. Το χειρότερο όλων είναι ότι οι ταγοί της Ε.Ε. θεωρούν πως το πρόβλημα το έχουν περιορίσει – λίγο ενδιαφέρει τι συμβαίνει σε ένα-δυο νησιά εκεί στα σύνορα, λίγο ενδιαφέρει αν έχει υποβαθμιστεί η ζωή μερικών χιλιάδων κατοίκων, ακόμα και το τίμημα χιλιάδων πνιγμών στη Μεσόγειο φαίνεται αναλώσιμο. Η Ε.Ε. κάνει οτιδήποτε άλλο από το να μεταθέσει οριστικά τη δράση στα πραγματικά αίτια του προσφυγικού ζητήματος: στον πόλεμο, στη φτώχεια, στο περιβάλλον… Μετά τις τόσες βραβεύσεις μας και τα τόσα ταξίδια σε συνέδρια, συναντήσεις, συζητήσεις σε κάθε επίπεδο, μετά την επιστημονική δουλειά και ανθρωπιστική δράση τόσων χρόνων και τόσης έντασης μπορούμε να καταθέσουμε το εξής: το προσφυγικό προορίζεται να παραμείνει άλυτο».