Οι λιτές δωρικές αρχιτεκτονικές γραμμές του συγκροτήματος κατοικιών ELLINIKON 3 αναμφίβολα αποτυπώνουν τη σύγχρονη αντίληψη στον κτιριακό σχεδιασμό. Ενα εξαιρετικό δείγμα αισθητικής, το οποίο θα περίμενε κανείς ότι εξαντλείται στην εξασφάλιση του ευ ζην των ενοίκων του, αφενός μέσα από την προσεγμένη διαρρύθμιση των χώρων του, αφετέρου λόγω της βέλτιστης ενεργειακής συμπεριφοράς του κτιρίου.
Κι όμως! Μια πιο προσεκτική ματιά στα εξωτερικά πάνελ με τα αποδημητικά πουλιά, παραπέμπει σε περισσότερη σκέψη. Τόπος ακατοίκητος από αιώνες, άγονος, άνυδρος, βραχώδης και αφιλόξενος η περιοχή του Ελληνικού. Μέχρι τη μαζική εποίκηση από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες μετά την καταστροφή του 1922 αλλά και την έλευση των ανταλλαχθέντων της Συνθήκης της Λωζάννης ένα χρόνο αργότερα. Στις πλαγιές του Υμηττού στήθηκαν οι πρώτες σκηνές, εκτεθειμένες στον ήλιο, στο κρύο, στη βροχή. Οταν το υπουργείο Γεωργίας δίνει το 1925 κλήρους ανταλλάξιμης γης 5 στρεμμάτων, όσοι καταφθάνουν κατοχυρώνουν τον κλήρο τους.
Ωστόσο, σήμερα, που η μνήμη των προσφύγων κινδυνεύει να αφανιστεί από τις μεταβολές στη χρήση του τόπου, η σχεδιαστική πραγμάτευση της πολυκατοικίας ELLINIKON 3 θέτει πολλαπλές χρονικότητες στο εδώ και στο τώρα, καλλιεργώντας ταυτόχρονα προσδοκίες για ένα ευοίωνο μέλλον. Απόρροια της συνεργασίας του αρχιτέκτονα Θανάση Χοχλιδάκη και της εικαστικού Φωτεινής Γουσέτη, η σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον, όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα από την εικαστική καταγραφή της ιστορικής μνήμης της περιοχής και τις φιλικές προς το περιβάλλον κατασκευαστικές πρακτικές.
Πολλαπλά νοήματα
Σύμφωνα με τον Θανάση Χοχλιδάκη της ΑXIACON, ο οποίος παρουσιάζει το πρώτο Α+ συγκρότημα κατοικιών στην Ελλάδα, «ο περιβάλλων χώρος του κτιρίου αντιμετωπίζεται όχι μόνο ως τοπίο, μέσα στο οποίο πρέπει σχεδιαστικά να ενταχθεί το νέο οικοδόμημα, ούτε μονάχα ως πολεοδομικός ιστός όπου αρμονικά θα ενταχθεί το κτίσμα. Δόθηκε σημασία στο να αποδοθούν στον τόπο οι κοινωνικές του σημασίες και να εξεταστούν τα πολλαπλά νοήματα, που αυτός φέρει. Μνήμες, αναμνήσεις, αισθήσεις και συναισθήματα διαπλέκονται μέσα στις ζωές των κτιρίων αλλά και των τόπων που τα περιβάλλουν». «Τι ρόλο παίζει ένα νεόδμητο κτίριο στο πώς οι άνθρωποι θυμούνται ένα τόπο;», ο αρχικός προβληματισμός, ο οποίος αποτυπώνεται στο site-specific έργο της Φωτεινής Γουσέτη, «ξόβεργες».
Η καλλιτεχνική έρευνα της εικαστικού στο Ελληνικό, με απώτερο στόχο τη διατήρηση και ανάδειξη της μνήμης του τόπου και των ανθρώπων του, είχε ως σημείο αναφοράς μία συζήτηση με τον Μάνο Μάρκογλου, κάτοικο της περιοχής, του οποίου οι αφηγήσεις συμπυκνώνουν έναν αιώνα κοινωνικής βιογραφίας του τόπου. Εκεί όπου σήμερα στέκεται το ELLINIKON 3, «παλιά, τα αγόρια συνήθιζαν να στήνουν ξόβεργες στα σχίνα για να αιχμαλωτίσουν καρδερίνες», θυμάται ο ίδιος, αποτυπώνοντας την κοινωνική διάσταση του φυσικού περιβάλλοντος – σήμερα, στο Ελληνικό καρδερίνες συναντώνται μόνο σε κλουβιά ενώ τα σχίνα σπανίζουν.
Η εγκατάσταση
Οσο για την εγκατάσταση; «Αναπτύσσεται αφηγηματικά σε τρία μέρη: ένα εγχάρακτο κείμενο στην είσοδο συνοδεύεται από μία σύνθεση πουλιών στην περίφραξη του κτιρίου, μία τοιχογραφία στην είσοδο του κτιρίου και τέλος μία εγκατάσταση ενός σμήνους καρδερίνων στις κινητές περσίδες της πρόσοψης του ELLINIKON 3», εξηγεί η δημιουργός. Και συνεχίζει: «Το σύνολο της σύνθεσης στην πρόσοψη του κτιρίου παραπέμπει στην οιωνοσκοπία και προσκαλεί έναν καλό οιωνό. Στην αρχαιότητα, για τις ανάγκες της προφητείας, ο μάντης καθόταν σε μία συγκεκριμένη θέση και παρατηρούσε την εμφάνιση των πουλιών. Η πορεία τους στον αέρα αλλά και το πλήθος τους ερμηνεύονταν για να δώσουν στοιχεία για τα μελλούμενα. Καλό σημάδι εθεωρείτο η εμφάνιση σμήνους πουλιών με κατεύθυνση από δεξιά προς τα αριστερά», καταλήγει.