Σάββατο 27 Αυγούστου 1922. Χιλιάδες χριστιανοί της Σμύρνης κατευθύνονται από νωρίς προς την προκυμαία. Ο λόγος προφανής: οι τουρκικές δυνάμεις βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής. Για τον ίδιο λόγο, στη μουσουλμανική συνοικία υψώνονται τουρκικές σημαίες.
Η Σμύρνη έχει παραδοθεί στις φλόγες, λίγο μετά την είσοδο των τουρκικών στρατευμάτων. Corbis via Getty Images / Ideal Image
Οι πρώτοι έφιπποι τσέτες θα μπουν στη Σμύρνη στις 10.30 π.μ. Θα ακολουθήσουν, την ίδια ημέρα και την επομένη, 28 Αυγούστου, και άλλες ομάδες τσετών και μεγάλα τμήματα τακτικών τουρκικών δυνάμεων. Στις 27, ο Νουρεντίν πασάς θα αναλάβει τη διοίκηση της πόλης. Το βράδυ, θα αρχίσουν σποραδικά οι λεηλασίες και οι φόνοι, από πολίτες και στρατιώτες. Την ίδια εκείνη νύχτα, θα παραδοθεί στον όχλο ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, θα κακοποιηθεί βάναυσα και θα βρει μαρτυρικό θάνατο.
Aποψη της Σμύρνης και του λιμανιού της από τη θάλασσα πριν από την τραγική κατάληξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα
Στις φλόγες η πόλη
Το κλίμα τρομοκρατίας, οι βιαιοπραγίες, οι σφαγές αμάχων, οι καταστροφές και οι λεηλασίες θα πάρουν μεγάλες διαστάσεις τις επόμενες ημέρες. Την Τετάρτη 31 Αυγούστου, η πόλη θα παραδοθεί στις φλόγες. Μέσα σε δέκα ώρες, η φωτιά θα εξαπλωθεί σε πλάτος δύο μιλίων. Πλέον το χριστιανικό στοιχείο της Σμύρνης δεν είχε παρά μία και μόνη επιλογή: να εγκαταλείψει την πόλη και να διασώσει ό,τι είναι δυνατόν από τα υπάρχοντά του. Αυτήν ακολούθησαν εκατοντάδες χιλιάδες άτομα.
Η προκήρυξη του Νουρεντίν, στις 3 Σεπτεμβρίου, δεν τους άφηνε κανένα άλλο περιθώριο: Αναφερόταν στην «εκκαθάρισιν από τα λείψανα του ελληνικού στρατού και την εκμηδένισιν των καταστρεπτικών οργανώσεων του εχθρού» και τόνιζε ρητώς ότι όλοι οι Ελληνες και οι Αρμένιοι ηλικίας 18-45 ετών έπρεπε «να παραδοθούν πάραυτα», για να «κρατηθούν αιχμάλωτοι μέχρι του πέρατος των εχθροπραξιών». Οι υπόλοιποι έπρεπε να εγκαταλείψουν την πόλη σε δύο εβδομάδες. «Οσοι, παρελθούσης της προθεσμίας ταύτης, δεν έχουν εγκαταλείψει την χώραν και θα κριθούν ύποπτοι απειλής κατά της ασφαλείας του στρατού και της δημοσίας τάξεως, θα οδηγηθούν εκτός της πολεμικής ζώνης».
Ελληνες της Σμύρνης επιβιβάζονται σε βάρκες που τους μεταφέρουν σε πλοία διαφόρων χωρών. Hulton Archive / Getty Images / Ideal Image
«Αι αφηγήσεις του [Αμερικανού δημοσιογράφου] κ. Ητον», γράφει η «Καθημερινή», στις 2/9/1922, «είναι αληθώς φρικιαστικαί. Εις τον τόνον ακόμη της φωνής του διακρίνεται η φοβερά εντύπωσις, ο τρόμος σχεδόν τον οποίον επροξένησαν εις αυτόν αι άγριαι σκηναί αι εκτυλισσόμεναι εις την ατυχή πόλιν».
