Η ουσία του ανθρώπινου εαυτού στην αρχαία Ελλάδα

Η ουσία του ανθρώπινου εαυτού στην αρχαία Ελλάδα

3' 20" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ANTHONY A. LONG

Νους, ψυχή και σώμα στον αρχαίο ελληνικό στοχασμό

μτφρ.: Δήμητρα Παπουτσάκη

επιστημονική επιμέλεια: Μυρτώ

Δραγώνα – Μονάχου και Χλόη Μπάλλα

εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

σελ. 212

Ο διεθνούς φήμης κλασικιστής, με εξειδίκευση στη στωική φιλοσοφία, Αντονι Λονγκ, στην πραγματεία του «Νους, ψυχή, σώμα στον αρχαίο ελληνικό στοχασμό» διερευνά τι συνιστά την ουσία του ανθρώπινου εαυτού για τους ποιητές και φιλοσόφους της αρχαίας Ελλάδας. Ο Λονγκ καλύπτει την περίοδο περίπου μιας χιλιετίας, εξετάζοντας τις απαρχές της ορολογίας και των εννοιών που αναφέρονται στον νου μέσα από τα έπη του Ομήρου, τους διαλόγους του Πλάτωνα, τις ρήσεις των προσωκρατικών, τους μύθους του Ησιόδου, τη διδασκαλία του στωικού Επίκτητου και άλλων.

Ο Λονγκ, για να δείξει τη μεγάλη διαφορά στη σύλληψη φιλοσοφικών «μοντέλων» του εαυτού, συγκρίνει τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο Πλωτίνο, για τον οποίο η ταύτιση της ζωής με την αιώνια νόηση σήμαινε την εγκατάλειψη του σώματος ή της ενσώματης συνείδησης, με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου, όπου οι ήρωες έχουν έντονη συνείδηση της ενσώματης και κυβερνώμενης από τον χρόνο ύπαρξής τους, της κοινωνικής τους ταυτότητας και του υψηλού κύρους που διαθέτουν ως πολέμαρχοι. Ο Αχιλλέας και ο Οδυσσέας δεν έχουν την παραμικρή ιδέα κάποιου δεύτερου υψηλότερου πνευματικού και αθάνατου επιπέδου.

Ο Λονγκ επισημαίνει αυτές τις αξιοσημείωτες μεταβάσεις στη φαντασία και στο πνεύμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, που δεν περιορίζεται από μια γραμμική εξέλιξη στον τόπο και στον χρόνο. Για παράδειγμα, η υπόθεση του Γερμανού μελετητή Μπρούνο Σνελ στο βιβλίο του «Η ανακάλυψη του πνεύματος: Ελληνικές ρίζες της ευρωπαϊκής σκέψης» (1953) ότι ο Ομηρος ήταν πρωτόγονος ως προς την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης διότι δεν διέθετε την οξυδερκή πλατωνική διάκριση μεταξύ σώματος και ψυχής θεωρείται πλέον ξεπερασμένη. Ο Λονγκ δείχνει πως η λογοτεχνική ιδιοφυΐα του Ομήρου χρησιμοποιεί τρεις ψυχοσωματικούς όρους, θυμός, φρην, κραδίη (θυμός, φρένα, καρδιά), για να προσδιορίσει τις φάσεις του πάθους και της εσωτερικής αναταραχής του Οδυσσέα. Ο Οδυσσέας μαλώνει την καρδιά του, το ουσιώδες μέρος του ίδιου του εαυτού του, με τα λόγια «Ελα, βάστα», προκειμένου να κάνει πίσω και να μη σκοτώσει τις γυναίκες που συναναστρέφονταν τους μνηστήρες της Πηνελόπης.

Η ουσία του ανθρώπινου εαυτού στην αρχαία Ελλάδα-1

Εξώφυλλο βιβλίου

Ανθρωποι και θεοί

Στον Ομηρο, η ψυχή (πνοή) των θνητών αφήνει το σώμα που προηγουμένως ζωογονούσε για πάντα και γίνεται σκιά ή είδωλον χωρίς φρένας. Αντίθετα, στη «Θεογονία» ο ποιητής Ησίοδος οραματίζεται τον μύθο της Χρυσής Εποχής, όταν άνθρωποι και θεοί ζούσαν μαζί. Ο Εμπεδοκλής πίστευε για τον εαυτό του ότι ήταν ένα εξόριστο θείο πνεύμα (δαίμων) καταδικασμένο σε αιώνιες διαδοχικές ζωές, αλλάζοντας είδος σε κάθε βίο του. Ο φιλόσοφος ομολογεί ότι ο ίδιος έχει υπάρξει πουλί, ψάρι, αλλά ακόμη και θάμνος! Κατόπιν, ο Ηράκλειτος στην εσκεμμένα αινιγματική φιλοσοφία του κάνει την ακόλουθη μυστηριώδη δήλωση: «Θνητοί αθάνατοι, αθάνατοι θνητοί, ζώντες τον θάνατό τους, πεθαίνοντας τη ζωή τους» εννοώντας ότι η θνητότητα και η αθανασία είναι καταστάσεις αλληλένδετες. Οι νεκροί είναι υπό μία έννοια ζωντανοί και οι ζωντανοί είναι υπό μία έννοια νεκροί.

Στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα η ψυχή είναι πολιτικοποιημένη, επειδή το ερώτημα που τίθεται είναι ποιος θα πρέπει να κυβερνά, είτε αυτό αφορά εξωτερικά την κοινότητα είτε εσωτερικά τη σύσταση της ατομικής ψυχής. Κατ’ επέκταση, ο αρχαίος ελληνικός στοχασμός προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στην ευτυχία των αθάνατων θεών και στα βάσανα των θνητών ανθρώπινων όντων. Η ιδέα της επίτευξης του καλύτερου δυνατού ανθρώπινου βίου εκφράζεται με τη λέξη ευδαιμονία, η καλή μοίρα που χορηγεί η θεότητα (ευ-δαίμων). Οι κορυφαίοι αρχαίοι Ελληνες στοχαστές θεώρησαν ισχυρή πηγή ανθρώπινης ευημερίας τον λόγο και του προσέδωσαν θεϊκή ιδιότητα.

Η στωική διδασκαλία του Επίκτητου στις «Διατριβές» του δίνει στους ανθρώπους ξεχωριστή θέση στο σύμπαν, διότι ως έλλογα όντα έχουν άμεση συγγένεια με τον νου (τις δυνάμεις και τη σκέψη) του θεού Δία, δημιουργού του φυσικού κόσμου και μορφοποιού της υλης. Ο νους σύμφωνα με το στωικό δόγμα είναι μια φυσική δομή που έρχεται σε αντίθεση με την ασώματη ψυχή του πλατωνισμού. Τίποτε στον κόσμο δεν μπορεί να εμποδίσει τον νου να συγκατατεθεί σε αυτό που είναι αληθές, να διαφωνήσει με αυτό που είναι ψευδές και να αναστείλει την κρίση του για ό,τι θεωρεί αβέβαιο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή