Tα φιλελεύθερα δημοκρατικά κράτη της Βορειοδυτικής Ευρώπης, χάρη στην ισορροπημένη ανάπτυξη, έχoυν υψηλότατο βιοτικό επίπεδο. Είναι κράτη δικαίου (Κ.Δ.) με μακρά παράδοση δημοκρατικών θεσμών και συλλογικών οργάνων, με τον παραγόμενο πλούτο να διαχέεται και στους οικονομικά αδυνάμους, ενθαρρύνοντας έτσι τους πολίτες να συμμετέχουν ενεργά στην αναπτυξιακή διαδικασία. Τελευταία, έχουν ενισχυθεί ή έχουν συσταθεί νέες ανεξάρτητες αρχές (A.A.) με ευρύτερες αρμοδιότητες, φραγμοί σε τάσεις κυβερνήσεων, κρατικών οργάνων ή άλλων κέντρων με ευρύτερες επιρροές στα κοινά να καταχρώνται τη δύναμή τους. Ενώ στις ανελεύθερες δημοκρατίες διαπλεκόμενοι πολιτικοί, επιχειρηματίες και στρατιωτικοί, συγκεντρώνοντας όλες τις εξουσίες, καταρρακώνουν την οικονομία με θύμα τους πολίτες (στη Βενεζουέλα, με τα μεγαλύτερα πετρελαϊκά αποθέματα παγκοσμίως, o λαός πένεται και μεταναστεύει μαζικά στις γειτονικές με χαμηλό εισόδημα Κολομβία, Βραζιλία). Οι περισσότεροι Ελληνες δεν συνειδητοποιούν ότι ένα αποτελεσματικό Κ.Δ. είναι βασικός παράγοντας ανάπτυξης, ιδιαίτερα σε χώρες με μικρή εγχώρια αγορά και λιγοστές πρώτες ύλες (Ελλάδα). Η παγκοσμιοποίηση μετέτρεψε την κάθετη παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων με επιχειρήσεις που παρήγαν τα εξαρτήματα μέχρι το τελικό προϊόν σε οριζόντια παραγωγή, με την ανάπτυξη των αλυσίδων παραγωγής εξαρτημάτων σε διαφορετικά κράτη που συναρμολογούνται σε τρίτα. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις που συμμετέχουν στις αλυσίδες παραγωγής (αξίας) προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας επενδύουν σε Κ.Δ. όπου η ανεξάρτητη Δικαιοσύνη τούς προστατεύει από κρατικές ή άλλες αυθαιρεσίες. Κράτη δικαίου (π.χ. Γαλλία, Βέλγιο, παρά την υψηλή φορολογία και το κόστος εργασίας) προσελκύουν μεγάλες άμεσες ξένες νέες επενδύσεις (ΑΞΝΕ) που ενδυναμώνουν την ανάπτυξη δημιουργώντας υψηλόμισθες θέσεις εργασίας.
Παρ’ όλη την αδύναμη (για χώρα που έχασε το 27% του ΑΕΠ), την τουρισμο-συρόμενη ανάκαμψη, η Ελλάδα δεν έχει κατορθώσει να θεμελιώσει ενάρετο κύκλο ανάπτυξης, καθώς συρρικνώνεται το παραγωγικό δυναμικό (αποεπένδυση), λόγω της αρνητικής καθαρής αποταμίευσης (έλλειψη εγχώριων κεφαλαίων) και της αντιεπιχειρηματικής κυβερνητικής νοοτροπίας. Είναι απούσα από τις διεθνείς αλυσίδες παραγωγής, καθώς οι ξένες επιχειρήσεις την αποφεύγουν κυρίως λόγω της αναποτελεσματικής Δικαιοσύνης (Α.Δ.), σε συνδυασμό με το αδιαφανές και υπέρμετρα γραφειοκρατικό νομοθετικό πλαίσιο. Οι διεθνείς οργανισμοί θεωρούν την Α.Δ. βασικό εμπόδιο για ΑΞΝΕ και κατατάσσουν την Ελλάδα στην τελευταία βαθμίδα της Ε.Ε., πλησίον τριτοκοσμικών κρατών.
Η Δικαιοσύνη, η βασικότερη συνιστώσα του Κ.Δ., πρέπει να είναι όχι μόνον ανεξάρτητη αλλά και αποτελεσματική, με επιδίωξη την ταχεία απονομή της. Η Α.Δ. στην Ελλάδα οφείλεται κυρίως στις μακροχρόνιες δίκες (και πάνω από 10 χρόνια) που καταρρακώνουν οικονομικά και ψυχικά ανθρώπους και οικογένειες ανεξαρτήτως της τελεσίδικης απόφασης και ματαιώνουν επιχειρηματικές προσπάθειες. Οι προσπάθειες πολιτικών να επηρεάσουν τη Δικαιοσύνη έλαβαν επικίνδυνες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας αμφιβολίες στους ξένους για την αντικειμενικότητα των αποφάσεων. Οι πολιτικοί οφείλουν να σέβονται την ανεξαρτησία των δικαστών και εισαγγελέων, και οι ίδιοι να επιτελούν το έργο τους απαλλαγμένοι από συντεχνιακές νοοτροπίες απομονώνοντας τους ελάχιστους που προβληματίζουν. Ο δικαστής ασκεί λειτούργημα και η πολιτεία πρέπει να τον περιβάλλει με την απαιτούμενη προστασία στηρίζοντας τον ηθικά και οικονομικά και να παρέχει υλική και υπαλληλική βοήθεια για να περατώνονται γρήγορα οι δίκες. Νομοπαρασκευαστικές επιτροπές από δικαστές, δικηγόρους, δημοσίους υπαλλήλους και επαγγελματίες πρέπει να επιλύσουν το ταχύτερο το πρόβλημα της πολυνομίας και κακονομίας που συμβάλλει στην Α.Δ. Το κράτος, προστατεύοντας τον πολίτη, πρέπεισ να σταματήσει να μεταχειρίζεται τον αντίδικο σαν εχθρό και περιφρονώντας τις ψυχικές και οικονομικές επιπτώσεις να παρατείνει δίκες που γνωρίζει ότι θα χάσει (ο θεσμός της πιλοτικής δίκης είναι ένα πρώτο βήμα).
Δεύτερη συνιστώσα του Κ.Δ. είναι η ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα (Κ.Τ.) που καθορίζει τη νομισματική πολιτική με πρώτο μέλημα τη διατήρηση της αξίας του εθνικού νομίσματος (στην Ευρωζώνη – Ε.Ζ., στόχος είναι πληθωρισμός πλησίον αλλά κάτω του 2%) για να προστατεύονται οι αποταμιεύσεις των πολιτών και να διοχετεύονται μέσω υγιών τραπεζών στην οικονομία, ιδίως στις επιχειρήσεις για αναπτυξιακούς σκοπούς. Οι δραχμόφιλοι ξεχνούν τον υψηλό πληθωρισμό (17%-23%) την περίοδο 1980-1992 με την κερδοσκοπία να ευδοκιμεί και το μέσο πραγματικό εισόδημα στάσιμο (Ε.Ε. 2,5% ετήσια αύξηση), και δεν αντιλαμβάνονται ότι η συμμετοχή μας στην Ε.Ζ. απέτρεψε την περικοπή των τραπεζικών μας καταθέσεων το 2011-2015. Για τη διατήρηση υγιούς τραπεζικού συστήματος οι Κ.Τ. έχουν επωμισθεί και την εποπτεία του. Η αποτελεσματικότητα της ΕΚΤ με νομισματική πολιτική χαμηλών επιτοκίων και παροχή ρευστότητας, σε συνδυασμό με την άγρυπνη εποπτεία των τραπεζών και την επιβολή αυξήσεων ιδίων κεφαλαίων, περιόρισε τις ζημίες στο ελάχιστο στη χρηματοπιστωτική κρίση 2008-2011, μετέπειτα δε συνέβαλε καθοριστικά στην επαναφορά της ανάπτυξης στην Ε.Ζ. ΟΙ ανεξάρτητες Κ.Τ. στις φιλελεύθερες δημοκρατίες συμβουλεύουν κυβερνήσεις και πληροφορούν πολίτες και αγορές με τις εκτιμήσεις τους για τη μελλοντική πορεία της οικονομίας. Προειδοποιούν για πιθανή αλλαγή της νομισματικής πολιτικής (επιτόκια, παροχή ή απόσυρση ρευστότητας) και τους λόγους που την υπαγορεύουν (δημοσιονομικά μέτρα, εγχώριοι ή εξωγενείς παράγοντες) για να μην αιφνιδιάζονται αγορές και πολίτες, προκαλώντας αποσταθεροποιητικές διακυμάνσεις σε χρηματιστήρια, αγορές ομολόγων, συναλλάγματος κ.λπ. πλήττοντας έτσι και την πραγματική οικονομία και υποσκάπτοντας την εμπιστοσύνη των ξένων στην οικονομία.
Η ανεξάρτητη Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι σημαντική διότι περιορίζει τα ολιγοπώλια, που δυσχεραίνουν την ανάπτυξη. Ιδιαίτερα οι μεγάλες εταιρείες, δη στις νέες τεχνολογίες, είναι πολύ ισχυρές οικονομικά με υπερβολική επιρροή στα κοινά. Τα μέλη της Επιτροπής δεν πρέπει να διαπλέκονται με κόμματα και επιχειρηματικά συμφέροντα, αλλά να είναι επαγγελματίες με κύρος και ευρείες γνώσεις, που γνωρίζουν τις εγχώριες και τις εξωτερικές αγορές, χωρίς στενή τυπολατρική προσέγγιση να σταθμίζουν τις ευρύτερες οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις όταν επιβάλλουν πρόστιμα ή παρεμποδίζουν συμπράξεις και συγχωνεύσεις. Ο Συνήγορος του Πολίτη και το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης θωρακίζουν περαιτέρω τη δημοκρατία προστατεύοντας τον πολίτη από κρατικές αυθαιρεσίες και διασφαλίζουν την ελευθερία του λόγου, που είναι ο πρώτος στόχος κυβερνήσεων που κλείνουν προς τον αυταρχισμό (συμπεριλαμβανομένων κρατών της Ε.Ε.).
* Ο κ. Παναγιώτης (Τάκης) Θωμόπουλος είναι πρώην: Senior Economist, OECD-ΟΟΣΑ (Παρίσι). Υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος. Πρόεδρος/διευθύνων σύμβουλος ΤΧΣ. Πρόεδρος της Eurobank. Πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας.