Οταν ο 18χρονος Ταρέκ Χαμντάν έφυγε τον Απρίλιο του 2016 από ένα χωριό της επαρχίας Κανταχάρ του Αφγανιστάν για τη Γερμανία όπου (υποτίθεται ότι…) θα τον περίμεναν κάποια ξαδέρφια του, οι γονείς του πούλησαν μέρος της περιουσίας τους για να πληρώσει τα κυκλώματα που θα τον βοηθούσαν να φτάσει στον προορισμό του. Οι δικοί του επένδυσαν στη φυγή του, ελπίζοντας ότι με τα εμβάσματα θα ζήσει την οικογένεια που αριθμούσε δώδεκα μέλη. Φτάνοντας, ένα μήνα μετά, στην Τουρκία μέσω Ιράν, κάποιοι συμπατριώτες του με τους οποίους συνταξίδευε του έκλεψαν όλα τα λεφτά και αναγκάστηκε να γυρίσει με περιπετειώδη τρόπο πίσω.
Ο Ταρέκ, όμως, ήταν πλέον για την τοπική κοινωνία ένας «αποτυχημένος», αφού δεν τα κατάφερε, έχοντας μάλιστα καταξοδέψει τους γονείς του, που είχαν επενδύσει στον ξενιτεμό του. Ακόμα και να βρει γυναίκα για να παντρευτεί δυσκολεύτηκε. Δοκίμασε να ξαναφύγει και έκτοτε η τύχη του αγνοείται…
Οι προκαταλήψεις
Πολλοί μετανάστες που, όπως ο Χαμντάν, αναγκάζονται να επιστρέψουν άπραγοι, πέφτουν θύματα προκαταλήψεων των κοινωνιών σε αυτές τις χώρες (Αφγανιστάν, Πακιστάν, Μπανγκλαντές, Ιράν, Μαρόκο, Αλγερία κ.α.) που βλέπουν στη μετανάστευσή τους μια πηγή εισοδήματος. Στο Αφγανιστάν, μάλιστα, υπουργός Παιδείας κατήλθε, σύμφωνα με ρεπορτάζ στον διεθνή Τύπο, στις εκλογές δηλώνοντας ότι θα αγωνιστεί ώστε να μην επιστρέψουν τα παιδιά που έφυγαν από τη χώρα και στέλνουν λεφτά πίσω! Ακραίο, ίσως, το παράδειγμα, δεν παύει όμως να αντικατοπτρίζει την κατάσταση που επικρατεί στις πάμφτωχες κοινωνίες των χωρών προέλευσης των μεταναστευτικών ροών.
«Γενικά οι χώρες αυτές προτιμούν να έχουν έναν παράνομο μετανάστη στο εξωτερικό που να στέλνει εμβάσματα, παρά έναν ακόμα άνεργο και έτσι δεν εμφανίζονται πάντα πρόθυμες να διευκολύνουν τον επαναπατρισμό των νέων τους», είπε στην «Κ» Ευρωπαίος διπλωμάτης που υπηρέτησε σε μία από τις χώρες αυτές. Υπάρχουν, ωστόσο, και οι τυχεροί, που γυρίζουν στον τόπο τους έχοντας μια προοπτική να φτιάξουν τη ζωή τους και να μη δοκιμάσουν να ξαναφύγουν.
Ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ) τρέχει επικουρικά προγράμματα επιστροφής, με τα οποία βοηθάει μετανάστες που αναγκάζονται να επιστρέφουν στην πατρίδα τους ή το επιθυμούν, απογοητευμένοι από τις συνθήκες που βρήκαν στη «Γη της Επαγγελίας». Ο τέως διευθυντής του προγράμματος αυτού στην Αθήνα, Δανιήλ Εσδράς, λέει στην «Κ» ότι από το 2010 έως το 2019 επέστρεψαν μέσω αυτής της διαδικασίας στην πατρίδα τους περισσότεροι από 50.000 μετανάστες. «Με κάποια μικρή οικονομική βοήθεια του γραφείου μας γύρισαν πίσω, γιατί εδώ δεν είχαν κανένα μέλλον.
Με την καθοδήγηση των παραρτημάτων του ΔΟΜ στην πατρίδα τους βοηθήθηκαν ν’ ανοίξουν μικροεπιχειρήσεις ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν εκεί. Λεφτά στο χέρι δεν παίρνει κανένας. Τα λεφτά τα παίρνει το γραφείο μας στον τόπο τους και τα διαθέτει ανάλογα με την εξέλιξη της επένδυσης. Αν θέλει κάποιος ν’ ανοίξει ένα μαγαζί, θα το ανοίξει κάπου που έχει δυνατότητες επιτυχίας, αφού φυσικά γίνει από εμάς πρώτα μια έρευνα αγοράς. Του πληρώνουμε το νοίκι, αγοράζουμε τα προϊόντα που θα πουλήσει. Και η τελευταία δεκάρα ξέρουμε πού πάει. Σε ποσοστό 95% αυτών που γύρισαν μέσω του προγράμματός μας πέτυχαν. Σκοπός μας είναι να εξαλείψουμε, στον βαθμό που μπορούμε, τις αιτίες που ανάγκασαν αυτούς του ανθρώπους να μεταναστεύουν».
Ως προς το τι μπορούν να κάνουν οι επαναπατρισθέντες, ο κ. Εσδράς αναφέρει χαρακτηριστικά πως στο Πακιστάν βοηθήθηκαν ν’ ανοίξουν κουρεία ή και μικροκαταστήματα πώλησης αξεσουάρ για κινητά τηλέφωνα, στο Αφγανιστάν αγόρασαν αγελάδες ή εργαλεία για την καλλιέργεια γης, ενώ με την οικονομική κρίση στην Ελλάδα ένας μεγάλος αριθμός γυναικών από τη Γεωργία που εργάζονταν παράνομα ως οικιακές βοηθοί για τη φροντίδα υπερήλικων, αναγκάστηκε να επιστρέψει στον τόπο του.
«Υπήρξε μια περίοδος μεγάλης επιστροφής Γεωργιανών γυναικών κάποιας ηλικίας. Με την κρίση όλες αυτές οι γυναίκες που ήταν εσωτερικές σε σπίτια και παράνομες, αφού έρχονταν με τουριστική βίζα και έμεναν, βρέθηκαν μετέωρες. Οταν οι οικογένειες έπαψαν να έχουν την οικονομική δυνατότητα, και έμειναν στον δρόμο, αναγκάστηκαν να επιστρέψουν. Χωρίς νόμιμα χαρτιά, χρήματα, γλώσσα και σε ένα περιβάλλον σχεδόν άγνωστο γι’ αυτές, η μόνη επιλογή τους ήταν να γυρίσουν πίσω. Ερχονταν, λοιπόν, σε εμάς και μας ζητούσαν βοήθεια.
Τους δίναμε ένα χαρτζιλίκι και με τα λίγα χρήματα που είχαν μαζέψει μπόρεσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Εκεί τις βοηθήσαμε να συμμετάσχουν σε συνεταιριστικές δραστηριότητες. Ανοιξαν, για παράδειγμα, ιχθυοτροφεία, πήραμε ως ΔΟΜ αδρανείς δομές (κολεκτίβες) που είχε δημιουργήσει το κράτος για τοξικομανείς και τις λειτούργησαν γυναίκες που επέστρεψαν. Το πρόγραμμα έχει επιτυχία, αλλά δεν παύει να είναι σταγόνα στον ωκεανό της μετανάστευσης», καταλήγει ο κ. Εσδράς.
Η Βουλγαρία
Ετοιμη να οχυρώσει τη μεθόριο με Τουρκία και Ελλάδα, σε περίπτωση που ο Ερντογάν υλοποιήσει την απειλή του να ανοίξει τα σύνορα, εμφανίζεται η Βουλγαρία, ενώ ο «βαλκανικός διάδρομος» από το Αιγαίο έως τη Βιέννη βρίσκεται σε συναγερμό. Ο υπουργός Αμυνας Κρασιμίρ Καρακατσάνοφ δήλωσε πως σε τέτοια περίπτωση θα σταλούν άμεσα «2.000 πλήρως εξοπλισμένοι» στρατιώτες προς ενίσχυση της συνοριοφυλακής, ενώ πληροφορίες θέλουν τη Σόφια να έχει σε ετοιμότητα έως και 11.000 άνδρες. «Τα σύνορα με την Τουρκία φυλάσσονται καλά, εκεί υπάρχει και ο φράχτης, όμως υπάρχει πρόβλημα με τα χερσαία σύνορα με την Ελλάδα», ανέφερε ο υπουργός Εσωτερικών Μλάντεν Μαρίνοφ. Ενώπιον του κίνδυνου νέων ισχυρών προσφυγικών κυμάτων, ο τέως (και εκ νέου υποψήφιος) καγκελάριος της Αυστρίας Σεμπάστιαν Κουρτς ζήτησε την άμεση αποστολή στην Ελλάδα και στη Βουλγαρία επιπλέον προσωπικού του Frontex, ώστε να ενισχυθεί η θεωρούμενη πρώτη γραμμή άμυνας της Ευρώπης. Η Αθήνα, από την πλευρά της, κινείται στην κατεύθυνση συγκρότησης «ομάδας πίεσης» με Βουλγαρία και Κύπρο, ώστε να προβληθεί καλύτερα στους κόλπους της Ε.Ε. το πρόβλημα της αντιμετώπισης των ροών στην Ανατ. Μεσόγειο. Προς τούτο την Παρασκευή είχε συναντήσεις στη Σόφια με τον πρωθυπουργό Μπορίσοφ και τους αρμόδιους υπουργούς ο αναπληρωτής υπουργός Γ. Κουμουτσάκος. Από τις αρχές του έτους 38.600 μετανάστες και πρόσφυγες εισήλθαν από την Τουρκία στην Ελλάδα και 1.650 στη Βουλγαρία.