E. N. Ποδηματά
«Μελέτες Ιστορίας, Μεθοδολογίας και Δογματικής του Δικονομικού Δικαίου»
εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη 2019, σελ. XXXVI+1.045
Α. Σ. Γεωργιάδης,
«Αναζητώντας το δίκαιο – Μελέτες και άρθρα»
εκδ. Π. Ν. Σάκκουλας,
Αθήνα 2017, σελ. XVIII+1.109
Μιχ. Π. Σταθόπουλος,
«Μελέτες» τόμ. Ι, σελ. XXIV+910, τόμ. ΙΙ, σελ. XXXIX+1.066, τόμ. ΙΙΙ
σελ. XXXVIII+963, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2007/2010/2015
Η έκδοση των προαναφερόμενων τόμων είναι πολύ σημαντική για τα νομικά μας γράμματα. Για τους εξής λόγους:
Ο πρώτος λόγος είναι η ταυτότητα των συγγραφέων. Οι καθηγητές Απ. Γεωργιάδης και Μιχ. Σταθόπουλος είναι οι εμβληματικές μορφές της νομικής επιστήμης του καιρού μας. Με την πολύχρονη εμπνευσμένη διδασκαλία τους σφράγισαν τις ελληνικές νομικές σπουδές, και με το εκτεταμένο, στοχαστικό συγγραφικό τους έργο επηρέασαν και επηρεάζουν βαθιά και αποφασιστικά τη νομική θεωρία και την εφαρμογή του δικαίου στη χώρα μας.
Η καθηγήτρια Ευ. Ποδηματά, εξάλλου, συνεχίζοντας με τον φιλοσοφημένο νομικό της λόγο στο αυχμηρό πεδίο της πολιτικής δικονομίας τη βαριά κληρονομιά του Γεωργίου Μητσόπουλου, προσφέρει διδακτικό, ερευνητικό και συγγραφικό έργο, το οποίο, στο πρόσωπό της, αναβιβάζει το ελληνικό πανεπιστήμιο στην περιωπή των καλυτέρων της Ευρώπης.
Ο δεύτερος λόγος είναι πως η έκδοση των εν λόγω τόμων συμβάλλει στη διάδοση και εμπέδωση της πρακτικής να θησαυρίζονται δημοσιεύματα ενός συγγραφέα με πρωτοβουλία και επιμέλεια του ίδιου – μιας πρακτικής που, σε αντίθεση με εκείνη, την καθ’ υπερβολήν ανεπτυγμένη, της εκδόσεως τιμητικών τόμων, δεν είναι ακόμη διαδεδομένη και εμπεδωμένη στη χώρα μας. Και όμως, θα έπρεπε να είναι, διότι η κατάρτιση συγκεντρωτικών εκδόσεων διευκολύνει πολύ την πρόσβαση σε δημοσιεύματα που άλλως θα ήταν δυσπρόσιτα, αν όχι άγνωστα, στο ευρύ νομικό αναγνωστικό κοινό.
Αναφερόμενος στη συγκεντρωτική έκδοση των μελετών και άρθρων του Απ. Γεωργιάδη, ο ομότιμος καθηγητής του Αστικού Δικαίου Μαριάνος Δ. Καράσης έγραψε αυτό που ισχύει για κάθε συγκεντρωτική έκδοση κάθε σπουδαίου νομικού: «…Ικανοποιεί την ανάγκη να συστηματοποιηθεί το εκτενέστατο έργο του και να εμφανισθεί ως ενιαίο corpus, ώστε μαζί με τις σημαντικές μονογραφίες του, να διευκολύνει την εποπτική θεώρησή του και την εντελέστερη γνώση και αξιολόγησή του» («Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου» ΙΖ/2017, 640).
Η κατάρτιση συγκεντρωτικών εκδόσεων συνιστά όχι μόνο μια πολύ χρήσιμη στους συγκαιρινούς της χρήστες εκδοτική πρακτική αλλά και ένα διορατικό εκδοτικό διάβημα, καθ’ ο μέτρο δεν υπηρετεί μόνο τη συγχρονία αλλά και τη διαχρονία, όχι μόνο τη βραχεία αλλά και τη μακρά χρονική διάρκεια – προ πάντων αυτή. Δημοσιεύματα διάσπαρτα, απομεμονωμένα από το επίλοιπο έργο του συγγραφέα τους, στριμωγμένα σε δεκάδες και εκατοντάδες σελίδων, όχι σπάνια βραχύβιων ή περιορισμένης κυκλοφορίας εντύπων, νομικών και μη, αφ’ ης συγκεντρωθούν σε τόμους αποκτούν την υπόσταση βιβλίων, ικανών πλέον να εύρουν τη θέση τους σε βιβλιοθήκες, δημόσιες και ιδιωτικές, και να κάνουν έτσι νέα αρχή ζωής, ενισχυμένα εν τη ενώσει, ώστε να αντέξουν το ατέρμονο ταξίδι τους στον χρόνο.
Χρήσιμο εργαλείο
Οι συγκεντρωτικές εκδόσεις δεν είναι βιβλιοφιλική πολυτέλεια. Είναι εργαλείο χρήσιμο στην ιστορική έρευνα, το οποίο με την πάροδο του χρόνου γίνεται όλο και πιο χρήσιμο. Στη συγχρονία μπορεί να μην είναι εμφανής η χρησιμότητά τους. Επειτα από πενήντα, εκατό και πλέον χρόνια όμως;
Ας αναλογισθούμε πόσο διευκολύνουν σήμερα την έρευνα της ιστορίας του νεότερου ελληνικού δικαίου και της επιστήμης του –αν δεν είναι, ενίοτε, αυτοί που την καθιστούν εφικτή– οι «Νέοι Πανδέκτες» του Νικολάου Κουντουριώτη (εκδ. Γ. Φέξη, Αθήνα 1905-1907) και η, με πρωτοβουλία και επιμέλεια τρίτων, θησαύριση γνωμοδοτήσεων του Δ. Τσιβανόπουλου, των μελετών του Π. Καλλιγά, του Ν. Δημητρακόπουλου, του Κ. Τσάτσου, του Π. Ζέπου, απάντων των δημοσιευμάτων του Κ. Τριανταφυλλόπουλου, καθώς και η θησαύριση, με πρωτοβουλία και επιμέλεια των ιδίων, όλων των δημοσιευμάτων του Π. Ζήση, του Κ. Κεραμέως και της πλειονότητας των μελετών του Σπ. Τρωϊάνου.
Αξίζει να φαντασθούμε τα πολλά οφέλη που θα έχει η ιστορική έρευνα από εκδόσεις με συγκεντρωμένες τις γνωμοδοτήσεις των Β. Οικονομίδη, Π. Παπαρρηγόπουλου, Μ. Χατζάκου και με συγκεντρωμένα όλα ανεξαιρέτως τα δημοσιεύματα των Ι. Ζέπου, Γ. Μπαλή, Γ. Μαριδάκη, Χ. Πράτσικα, Ι. Σόντη, Αλ. Λιτζερόπουλου, Ν. Μάτση, Ιακ. Βισβίζη, Κ. Πιτσάκη, Γ. Δημακόπουλου, για να περιοριστώ σε λίγους μόνον από τους μείζονες της νεοελληνικής γραμματείας.
* Ο κ. Παναγιώτης Κ. Τσούκας είναι σύμβουλος της Επικρατείας.