Σε ένα πρόσφατο άρθρο στους New York Times, o αρθρογράφος αναρωτήθηκε πώς οι επιστήμονες υποτίμησαν τόσο πολύ τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής. Το καλοκαίρι που μας πέρασε είδαμε θερμοκρασίες 25 βαθμών Κελσίου στην Αρκτική Ζώνη. Αν τη δεκαετία του 1990 οι επιστήμονες είχαν προειδοποιήσει ότι ένας καύσωνας θα ανέβαζε τη στάθμη της θάλασσας κατά μερικά χιλιοστά του μέτρου και ότι το Παρίσι θα υπέφερε με θερμοκρασίες Σαχάρας, θα θεωρούσαμε τις προβλέψεις υπερβολικές.
Οι εξελίξεις απέδειξαν ότι υποτιμήσαμε τόσο την ταχύτητα όσο και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η πλημμύρα στο Μανχάταν που συνόδευσε τον τυφώνα Sandy το 2012 κόστισε 5 δις δολάρια σε επισκευές, ενώ οι πλημμύρες στο Χιούστον, στον τυφώνα Harvey, κόστισαν 125 δις. Κανείς ακόμη δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι οι μεμονωμένες αυτές καταστροφές ήταν άμεσα αποτελέσματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αλλά σχεδόν σίγουρα κανείς –οικονομολόγος ή πολιτικός– δεν είχε υπολογίσει τέτοια οικονομικά μεγέθη για την αποκατάσταση των ζημιών από μεμονωμένες πλημμύρες.
Έχουμε μεγάλη δυσκολία να εκτιμήσουμε ακραίους κινδύνους από φυσικά φαινόμενα. Μελέτες δείχνουν ότι ελάχιστοι περιμένουν έναν μεγάλο σεισμό στην περιοχή τους, ακόμη και όταν γνωρίζουν ότι τέτοιοι σεισμοί έχουν συμβεί στο παρελθόν. Πολλοί από τους κατοίκους στο Μάτι Αττικής δεν πίστευαν ότι η πυρκαγιά θα μπορούσε να τους αγγίξει, επειδή στις προηγούμενες δεκαετίες το Μάτι δεν είχε καεί.
Τέτοιες πυρκαγιές θα είναι πιο συχνές και πιο έντονες παγκόσμια, όπως δυστυχώς συνέβησαν φέτος στην Αυστραλία και στην Καλιφόρνια και μας υπέδειξαν, για μία ακόμη φορά, τη lege artis διαχείριση έκτακτων καταστάσεων.
Κανείς μας δεν έχει ζήσει τις απότομες αλλαγές κλίματος και θερμοκρασιών που έχουν συμβεί στο παρελθόν στη γεωλογική ιστορία της Γης. Μπορούμε να προετοιμαστούμε; Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι με δυσκολία θα καταφέρουμε να περιοριστούμε σε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μας κατά 1,5 βαθμό Κελσίου
μέχρι το 2100. Πρέπει όμως να προσπαθήσουμε.
Στην Ελλάδα αργούμε να συμμορφωθούμε, ροκανίζοντας χρόνο που δεν έχουμε. Θα εισπράττουμε τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής πολύ αργότερα αφότου θα έχουμε ξεχάσει τα αποτελέσματα της κρίσης της τελευταίας δεκαετίας. O Γερμανός ακαδημαϊκός Johan Schnellhuber έχει παρομοιάσει την αλόγιστη πορεία μας προς έναν κλιματικό Αρμαγεδδώνα με τη ρότα του «Τιτανικού». Όταν το πλοίο πλησίαζε το παγόβουνο, θα υπήρχαν άλλες προτεραιότητες για το πλήρωμα – μπορεί να είχε αναφερθεί έλλειψη σαμπάνιας σε κάποιο μπαρ, και αυτό έπρεπε να αντιμετωπιστεί πιο άμεσα από τα μηνύματα παραπλέοντων πλοίων για παγόβουνα. Τα προβλήματα της καθημερινότητάς μας φαντάζουν μεγάλα, αλλά είναι πολύ μικρά σε σχέση με τις μακροχρόνιες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Όπως είπε ο πρόεδρος Ομπάμα το 2016, δεν έχουμε ως ανθρωπότητα plan B.
Ας δούμε τι γινόταν στην Ελλάδα, παρά τις καλές προθέσεις.
Την προηγούμενη δεκαετία, ακροαριστερές φοιτητικές οργανώσεις αμφισβητούσαν την κλιματική αλλαγή ως συνωμοσία των πολυεθνικών, την ίδια στιγμή που υπερδεξιοί πολιτικοί στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη απέρριπταν το φαινόμενο ως επιστημονική απάτη. Το 1998 η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού ίδρυσε τη θυγατρική της «ΔΕΗ Ανανεώσιμες», η οποία το 2006 προκήρυξε διαγωνισμό για την κατασκευή του πρώτου υβριδικού ανεμο-υδροηλεκτρικού πάρκου στην Ευρώπη. Το πάρκο θα αποτελούσε κλειδί για την αποθήκευση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Το υβριδικό έργο ολοκληρώθηκε μόλις πρόσφατα, με δεκαετή και πλέον καθυστέρηση. Η απολιγνιτοποίηση της χώρας δεν έχει ακόμα ουσιαστικά αρχίσει.
Η νέα κυβέρνηση χρειάζεται να δώσει κίνητρα για υβριδικά και αμιγώς ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αλλά και για τη δημιουργία σταθμών ανεφοδιασμού, κάτι που στην Ελλάδα αποτελεί μεγάλο εμπόδιο στην αγορά ηλεκτρικών οχημάτων. Αν αμφιβάλλετε, ψάξτε να βρείτε πόσα τέτοια μοντέλα προσφέρονται στη χώρα μας σε σχέση με αυτά που διατίθενται διεθνώς. Είναι αναγκαία επίσης αποτελεσματικά μέτρα για την εξάπλωση των ηλεκτρικών λεωφορείων και, ως μεταβατικό στάδιο, όσων κινούνται με φυσικό αέριο.
Ίσως η πιο άμεσα αντιληπτή συνέπεια της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα είναι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, που μεταξύ άλλων επισπεύδει τη διάβρωση εκείνων ακριβώς των παραλιών που αγαπάμε περισσότερο, δηλαδή αυτών με λεπτή άμμο και ήπια κλίση. Σε μερικές περιοχές, ονειρεμένες το πάλαι ποτέ παραλίες έχουν συρρικνωθεί από 100 μέτρα πλάτος σε 10 μέτρα μέσα σε είκοσι χρόνια, εξαιτίας ανθρωπογενών παρεμβάσεων.
Η αντίδραση του κράτους την τελευταία πενταετία ήταν αντίστοιχη της υπογραφής συμβάσεων για νέα μονάδα λιγνίτη το 2016 και για 100 καινούργια πετρελαιοκίνητα λεωφορεία τον Μάιο του 2019: πεισματική εμμονή σε ξεπερασμένες τεχνολογίες, με πιο επιεική εξήγηση τη συνωμοσία βλακείας και άγνοιας. Ευτυχώς, ενεργοί πολίτες και ΜΚΟ ανέλαβαν δράση – φανταστείτε αν στον «Τιτανικό» οργισμένοι επιβάτες που είχαν ακούσει για παγόβουνα στην περιοχή απαιτούσαν την αλλαγή της ρότας και συγχρόνως είχαν αρχίσει να κατασκευάζουν σχεδίες χωρίς να περιμένουν οδηγίες από το πλήρωμα.
Για πολλούς στη χώρα μας, η προσαρμογή σε κοινοτικές οδηγίες όσον αφορά ενεργειακά θέματα (όπως άλλωστε και στην ανακύκλωση) είναι πρόσκληση για αντίσταση σε ξένες παρεμβάσεις. Έτσι εξηγούνται τα συνεχή αιτήματα προηγούμενων κυβερνήσεων για παρεκκλίσεις σε οδηγίες και παράταση ζωής σε άψυχες μονάδες, αγνοώντας πως έτσι μικραίνουν τη ζωή όλων μας και υποσκάπτουν το μέλλον της χώρας.
Oι κυβερνήσεις που εφαρμόζουν μακροπρόθεσμες στρατηγικές αλλάζουν την Ιστορία. Μακάρι η νέα κυβέρνηση, αλλά και εμείς ως ενεργοί πολίτες, να σταθούμε άξιοι των περιστάσεων. Το μέλλον δεν περιμένει.
*Ο Κώστας Συνολάκης είναι καθηγητής Φυσικών Καταστροφών στο Πολυτεχνείο Κρήτης και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή. Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση της «Κ» «Η Ελλάδα και ο κόσμος το 2020» που κυκλοφόρησε στις 05.01.2020.