Φτάσαμε στο 2020. Εκτός του ότι στον Δείκτη Ισότητας των Φύλων για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης η Ελλάδα παραμένει ουραγός, πολλές γυναίκες φέρουν ακόμα, δυστυχώς, αυτό που η ψυχολογία αποκαλεί «επίκτητη αδυναμία». Τι θα πει αυτό; Ότι γίνεται όλο και μεγαλύτερο το ποσοστό των γυναικών που έχουν εκτεθεί σ’ ένα οδυνηρό γεγονός όπως αυτό της κακοποίησης και αναπτύσσουν έναν κώδικα συμπεριφοράς που δηλώνει πλήρη παραίτηση από την προσπάθεια να αποφύγουν τον πόνο.
Αυτή την αδυναμία αντίδρασης προσπαθεί να αμβλύνει η Γραμμή SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, μια υπηρεσία εθνικής εμβέλειας που δίνει τη δυνατότητα σε γυναίκες-θύματα βίας ή σε τρίτα πρόσωπα να επικοινωνήσουν άμεσα μ’ έναν φορέα αντιμετώπισης της έμφυλης βίας.
Τι ακούν, όμως, όσοι στελεχώνουν τη γραμμή, οι άνθρωποι που από το 2011 έχουν απαντήσει σχεδόν σε 40.000 κλήσεις και παρέχουν άμεση βοήθεια σε επείγοντα περιστατικά βίας κατά των γυναικών; Το «Κ» μίλησε με την κοινωνιολόγο και συντονίστρια Κατερίνα Π., η οποία βρίσκεται επί σειρά ετών στο πόστο της, έχοντας αντιμετωπίσει αμέτρητα περιστατικά.
Ποιο είναι το σύνηθες προφίλ της γυναίκας-θύματος κακοποίησης;
Η πλειονότητα είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας. Πρόκειται κυρίως για γυναίκες παντρεμένες, μητέρες, ελληνικής καταγωγής, μεταξύ 29 και 54 χρόνων, που κατοικούν μόνιμα στον νομό Αττικής. Τα στοιχεία αυτά δεν μπορούν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικά του γενικού πληθυσμού, αλλά ίσως αναδεικνύουν μια τάση ως προς τα χαρακτηριστικά των γυναικών-θυμάτων βίας που αναζητούν υποστηρικτικές υπηρεσίες. Εμπειρικά θα μπορούσαμε να υπογραμμίσουμε ότι οι καλούσες κακοποιούνται στις στενές οικογενειακές σχέσεις, είτε από τους συζύγους είτε από τους συντρόφους, είναι συνήθως θύματα μακροχρόνιας κακοποίησης και υπάρχει δυσκολία να απεμπλακούν από την κακοποιητική σχέση, γιατί είναι εξαρτημένες είτε οικονομικά είτε συναισθηματικά.
Και το προφίλ του δράστη;
Μιλώντας για ενδοοικογενειακή βία, φαίνεται πως, σε σημαντικά ποσοστά, είναι ο σύζυγος του θύματος, έπεται ο σύντροφος, ενώ σε μικρότερα ποσοστά παρατηρούνται περιπτώσεις κακοποίησης της γυναίκας από άτομα του οικογενειακού ή του κοινωνικού της περίγυρου (πατέρας, αδελφός, παιδί). Από την πλευρά του δράστη δεν διαφαίνεται να υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στη βία και στο μορφωτικό ή το οικονομικό του επίπεδο. Σημαντικό είναι, επίσης, το ότι η χρήση αλκοόλ ή τοξικών ουσιών δεν αποτελεί την κύρια αιτία εκδήλωσης βίας, αλλά φαίνεται να λειτουργεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, έμμεσα. Σημαντικός αριθμός των δραστών πιστεύουν στην παραδοσιακή υπεροχή των ανδρών και στον στερεότυπο ανδρικό τους ρόλο μέσα στην οικογένεια.
Περιγράψτε μου τη διαδικασία που ακολουθείτε σ’ ένα συνηθισμένο, καθημερινό τηλεφώνημα.
Αρχικά εστιάζουμε στην εκτίμηση της κατάστασης και στη διερεύνηση του αιτήματος. Σκοπός των παρεχόμενων υπηρεσιών είναι η ενδυνάμωση των γυναικών και η επανάκτηση της αυτοεκτίμησής τους, ώστε να μπορέσουν να αναλάβουν την ευθύνη της επαγγελματικής, της προσωπικής και της οικογενειακής τους ζωής και να πάρουν οι ίδιες τις καλύτερες αποφάσεις για το μέλλον τους. Παρέχεται, επίσης, η δυνατότητα παραπομπής σε συνεργαζόμενους φορείς ανάλογα με το αίτημα της κάθε γυναίκας. Κάθε συνομιλία διέπεται από την τήρηση απορρήτου της συμβουλευτικής και την προστασία των προσωπικών δεδομένων των ωφελουμένων.
Γιατί μια γυναίκα μπορεί να αποφύγει τη διαδικασία του τηλεφωνήματος;
Η βασική αιτία είναι ο φόβος. Φοβούνται ότι θα δεχτούν απειλές κατά της ζωής ή της σωματικής τους ακεραιότητας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις φοβούνται ότι θα χάσουν την επιμέλεια των παιδιών. Έπειτα, παίζουν ρόλο και οι οικονομικές δυσκολίες λόγω της ανεργίας, όπως και η απουσία υποστηρικτικού δικτύου από το οικογενειακό ή το φιλικό περιβάλλον. Συνήθως οι δράστες τις κρατούν κοινωνικά απομονωμένες. Αρκετές νιώθουν ενοχές ότι θα διαλύσουν την οικογένειά τους ή θα στερήσουν τον πατέρα από τα παιδιά τους, ενώ άλλες διστάζουν λόγω των ψυχικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν (άγχος ή κατάθλιψη).
Μπορεί να εγγυηθεί κάποιος σε μια γυναίκα που θα τηλεφωνήσει ότι θα απελευθερωθεί από την κατάσταση της κακοποίησης;
Κάθε γυναίκα που καλεί στη γραμμή δεν βρίσκεται στον ίδιο βαθμό ετοιμότητας για να απεμπλακεί από την κακοποιητική σχέση. Επιπρόσθετα, ο ρόλος των συμβούλων δεν είναι να προσφέρουν «έτοιμες λύσεις» ή να πιέσουν προς μια κατεύθυνση δράσης, αλλά να πληροφορήσουν, να ενδυναμώσουν, να διερευνήσουν τις πηγές δύναμης κάθε γυναίκας, ώστε να μπορέσει η ίδια να σπάσει τον φαύλο κύκλο της βίας. Η υπηρεσία διαθέτει ένα ευρύ δίκτυο δομών, που μπορεί να παρέχει ψυχοκοινωνική στήριξη, νομική συμβουλευτική, συμβουλευτική εργασιακής απασχόλησης και να βοηθήσει κάθε γυναίκα να απεγκλωβιστεί από μια κακοποιητική σχέση.
Τι θα λέγατε σε κάποιον τρίτο στην αντίληψη του οποίου έχει υποπέσει ένα περιστατικό βίας, αλλά φοβάται να το καταγγείλει;
Ένας από τους βασικούς στόχους της γραμμής και του δικτύου δομών στο οποίο ανήκει είναι η ενίσχυση των κοινωνικών αντανακλαστικών και της ατομικής και κοινωνικής ευαισθησίας ως προς τα ζητήματα της έμφυλης βίας. Γι’ αυτό ενθαρρύνουμε κάθε άτομο να προχωρήσει στην καταγγελία, την οποία μπορεί να κάνει και ανώνυμα. Κάτι τέτοιο δεν έχει καμία προσωπική συνέπεια για τον/τη μάρτυρα της κακοποίησης, αλλά μπορεί να αποβεί άκρως ωφέλιμο για το ίδιο το θύμα. ■
Η κακοποίηση στην Ελλάδα σε αριθμούς
«Το θεσμικό πλαίσιο της ισότητας των φύλων στη χώρα μας είναι από τα πλέον ολοκληρωμένα και περιεκτικά», λέει στο «Κ» η γενική γραμματέας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, Μαρία Συρεγγέλα. «Ωστόσο, οφείλουμε να επανεξετάσουμε τη σειρά με την οποία το εν λόγω πλαίσιο θα αποδώσει τα μέγιστα», παραδέχεται.
Τα στοιχεία των κλήσεων που δέχτηκε η Γραμμή SOS τον Φεβρουάριο του 2020 και αποκαλύπτει αποκλειστικά στο «Κ» η κ. Συρεγγέλα είναι ενδεικτικά του προβλήματος. Στις 29 μέρες του μήνα η γραμμή δέχτηκε 282 κλήσεις. Από αυτές, οι 102 αναζήτησαν νομική συμβουλευτική, οι 91 ψυχοκοινωνική στήριξη και οι 17 δυνατότητα φιλοξενίας. Αναφορικά με το είδος, η συντριπτική πλειονότητα (154 περιπτώσεις) είχε να κάνει με ενδοοικογενειακή βία, ενώ μόλις οκτώ κλήσεις ανέφεραν σεξουαλική παρενόχληση, μία ήταν περίπτωση trafficking και ακόμα μία περίπτωση βιασμού. Το 49% των κακοποιημένων γυναικών ανέφεραν ως δράστη τον σύζυγό τους, ενώ τα περισσότερα περιστατικά (48%) διαμένουν εντός του νομού Αττικής, με το 63% να είναι ελληνικής υπηκοότητας. Ενδιαφέρον έχει να ρίξουμε μια ματιά και στην ηλικιακή ομάδα των θυμάτων, αφού το μεγαλύτερο ποσοστό βίας εντοπίζεται σε γυναίκες 40-54 ετών. Μόλις το 5% αφορά γυναίκες κάτω των 24, όπου και θα περίμενε κανείς να δει να ανθεί η κακοποίηση, κυρίως λόγω της ανωριμότητας των ηλικιών και της επακόλουθης έλλειψης αντανακλαστικών. Σκληρό είναι, ακόμα, το ότι το 58% των περιπτώσεων έχουν παιδιά, όπως και το ότι το 17% αφορά άνεργες γυναίκες.
«Η αναφορά στη διεκδίκηση θέσεων ισχύος από τις γυναίκες χωρίς να έχουν εξασφαλιστεί θέσεις εργασίας, σταθερή αμοιβή και δομές υποστήριξης της οικογένειας (νηπιακοί σταθμοί) είναι ανώφελη», συνεχίζει η κ. Συρεγγέλα. «Ομοίως, η αναφορά στην ενδυνάμωση και στην αυτοπεποίθηση των γυναικών είναι κενή περιεχομένου χωρίς τη συστηματική και αποδοτική προστασία από την έμφυλη βία, την καταπολέμηση των στερεοτύπων και την ενημέρωση της κοινωνίας».