Πολλές χώρες ανά τον κόσμο έχουν θεσπίσει ριζοσπαστικά μέτρα για την καταπολέμηση του νέου κορωνοϊού, COVID-19, για να εξασφαλίσουν την απαιτούμενη σωματική απόσταση: κλείσιμο σχολείων, καταστημάτων και εστιατορίων, απαίτηση από τις οικογένειες να παραμένουν στα σπίτια τους, κλείσιμο των συνόρων τους.
Ως λειτουργός στον τομέα της δημόσιας υγείας, υποστηρίζω σθεναρά τα μέτρα που εξασφαλίζουν την κοινωνική απομόνωση. Εμπιστεύομαι πλήρως την καθοδήγηση εμπειρογνωμόνων που έχουν εκτιμήσει τις συνέπειες που θα είχε η απουσία τέτοιων μέτρων. Εχοντας συνομιλήσει με λειτουργούς Υγείας που προετοιμάζονται για το χειρότερο, γνωρίζω ότι η κοινωνική απομόνωση, όσο οδυνηρή και αν είναι, είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του συστήματος Υγείας και αυτής καθαυτήν της ανθρώπινης ζωής. Ωστόσο, ενώ αντιλαμβάνομαι τους λόγους για τα μέτρα αυτά, ως μητέρα μικρών παιδιών που βρίσκονται στο σπίτι, νιώθω φόβο, απογοήτευση και μερικές φορές αμφιβάλλω. Συλλαμβάνω τον εαυτό μου να αναρωτιέται: «Είναι σωστά αυτά τα μέτρα; Αξίζει που τα εφαρμόζουμε;».
Τις επόμενες εβδομάδες, όλοι μας, στην Ελλάδα, στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο θα πρέπει να συνεχίσουμε να κάνουμε θυσίες. Καθώς οι θάνατοι θα αυξάνονται, κάτι που δυστυχώς είναι αναπόφευκτο, και καθώς πολλοί θα βρεθούν χωρίς δουλειά και εισόδημα, αυτή η αμφιβολία για το αν η «θεραπεία» είναι χειρότερη από την ασθένεια θα ενισχυθεί και πιθανόν θα μετατραπεί σε θυμό. Ηδη, στους πολίτες παρουσιάζονται αρκετά ψευδοδιλήμματα. Στις ΗΠΑ, εκδηλώνεται μια νέα αφήγηση επιλογής ανάμεσα στην καταστροφή της οικονομίας και στη διάσωση ζωών. Παράλληλα, τα ανθρώπινα δικαιώματα –από τις πολιτικές ελευθερίες ώς το δικαίωμα αναζήτησης ασύλου και τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες– καταστέλλονται από κυβερνήσεις στο όνομα της σωτηρίας ανθρώπινων ζωών. Ακόμη, εμφανίζεται ως αδιαμφισβήτητη παραδοχή –που εκφράζεται με την υπερβολική αποθήκευση φαρμάκων, τροφίμων και χαρτιού τουαλέτας– ότι η επιβίωση είναι ένα «παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος».
Αλλά η φτώχεια, η έλλειψη στέγης, οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο ρατσισμός και η βία δεν είναι αναπόφευκτες συνέπειες του COVID-19. Εάν συμβαίνουν, είναι επειδή αντανακλούν μια ηθική αποτυχία στον τρόπο που έχουμε οργανώσει τις κοινωνίες μας. Ενώ οι επιστήμονες εργάζονται για να αναπτύξουν μια θεραπεία και ένα εμβόλιο και οι γιατροί και οι νοσηλευτές περιθάλπουν τους άρρωστους, οι υπόλοιποι έχουμε την ευθύνη να απαιτήσουμε από τις κυβερνήσεις μας να μετριάσουν τις ακούσιες συνέπειες των απαραίτητων μέτρων. Η συζήτηση και ο εποικοδομητικός διάλογος θα είναι ουσιαστικής σημασίας για την επιβίωση της δημοκρατίας μας και τη λήψη δίκαιων αποφάσεων. Κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης, ας διατηρήσουμε στο μυαλό μας τον τελικό στόχο: να διαφυλάξουμε τόσο την ανθρώπινη ζωή όσο και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Αντλώντας από τις ιδέες του φιλοσόφου John Rawls για το «πέπλο της άγνοιας», ας πειραματιστούμε για την επιλογή των δίκαιων πολιτικών και των σωστών αποφάσεων. Ας κάνουμε μια αναγκαία υπόθεση. Αν δεν γνώριζες το φύλο σου, τη φυλή, την ηλικία ή την εθνικότητά σου, τη γεωγραφική θέση του τόπου σου, την κατάσταση της υγείας σου, την περιουσία ή το καθεστώς απασχόλησής σου, πώς θα ήθελες η κυβέρνησή σου και οι συμπολίτες σου να ανταποκριθούν στον COVID-19; Κατ’ αναλογία, κάποιος πρέπει να φανταστεί ότι μόλις έχασε τη δουλειά του, ότι ζει υπό συνθήκες φτώχειας και φροντίζει ένα παιδί με αναπηρία, για να μπορέσει να σκεφτεί ποιες πολιτικές θα ήθελε να εφαρμόσει η κυβέρνησή του. Αν κάποιος σκεφτεί ότι μπορεί να είναι πρόσφυγας από μια χώρα όπου επικρατεί βία και ζει σε μια σκηνή στη Λέσβο ή είναι άστεγος στους δρόμους της Νέας Υόρκης, τότε θα μπορούσε ίσως να εντοπίσει ποια θα ήταν τα πρόσθετα μέτρα που θα ήταν απαραίτητα για να επιβιώσει.
Καθώς αυξάνονται ο φόβος και το άγχος και υπακούμε στη σαφή έκκληση να κλείσουμε τις πόρτες και να μείνουμε σπίτι, είναι δύσκολο να μη στραφούμε προς τα μέσα για να προστατέψουμε τον εαυτό μας και τις οικογένειές μας και στη διαδικασία αυτή να χάσουμε την ανθρωπιά μας και την αίσθηση συμπόνιας για τους άλλους.
Ωστόσο, η κοινωνική αλληλεγγύη είναι κρίσιμη για την επιτυχία οποιασδήποτε απάντησης στην κρίση. Στο Κέντρο για την Υγεία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα François-Xavier Bagnoud στο Χάρβαρντ είμαστε αφοσιωμένοι στην ανάδειξη καλών πρακτικών που εφαρμόζονται από διαφορετικούς δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς για την καταπολέμηση του COVID-19, ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν τις βαθιές ανισότητες. Περιλαμβάνονται πολιτικές που εξασφαλίζουν αμειβόμενη άδεια ασθένειας, αποφάσεις για την αναστολή φυλακίσεων και την παροχή δωματίων ξενοδοχείων για αστέγους, αναστολή απελάσεων, καθώς και προσπάθειες των ατόμων να σχηματίσουν ομάδες για τη διανομή αγαθών και αναγκαίων υπηρεσιών σε ηλικιωμένους γείτονες και σε άτομα με αναπηρίες. Οταν τελειώσει αυτός ο εφιάλτης και κάνουμε μια καταγραφή των ανθρώπινων ζωών που χάθηκαν και των πόρων που καταστράφηκαν, ελπίζω ότι τουλάχιστον θα μπορέσουμε να βρούμε κάποια παρηγοριά στην ιδέα ότι λάβαμε τις σωστές αποφάσεις, ότι προστατεύσαμε τους πιο ευάλωτους στις κοινότητές μας και ότι εφαρμόσαμε νέες, δίκαιες πολιτικές που θα μείνουν για να μας προστατεύσουν από μια μελλοντική πανδημία.
* Η κ. Ναταλία Λινού είναι κοινωνική επιδημιολόγος και διευθύνουσα σύμβουλος στο Κέντρο για την Υγεία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Xavier Bagnoud στο Χάρβαρντ.