Άγγελος Τσακανίκας
Αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικής Αξιολόγησης Συστημάτων Τεχνολογίας Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο ΕΜΠ
Η παγκόσμια υγειονομική κρίση, και οι επιμέρους εκφάνσεις της στις διάφορες χώρες, χαρακτηρίζει ήδη με δραματικό τρόπο τη χρονιά που διανύουμε. Ένας ιδιότυπος συναγωνισμός αποτελεσματικότητας αναπτύσσεται μεταξύ των διαφόρων κρατών, μετρώντας κρούσματα, θύματα, μέρες καραντίνας και μέτρα τα οποία αποδίδουν ή δεν αποδίδουν, ορισμένες φορές αξιολογώντας τα και με ιδεολογικά κριτήρια. Μέτρα άμεσης και έμμεσης παύσης της οικονομικής δραστηριότητας σε πλήθος κλάδων, αλλά και περιορισμού της κυκλοφορίας των, έχουν δημιουργήσει νέες συνθήκες τόσο στην πλευρά της παραγωγής, όσο και στην πλευρά της ζήτησης της οικονομίας.
Ταυτόχρονα όμως, και σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, σε αυτές τις πρωτόγνωρες σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο συνθήκες, υπάρχουν κάποια αισιόδοξα μηνύματα που μπορούν να επισημανθούν. Καταρχάς στο πεδίο της διαχείρισης της κρίσης, στον τομέα της δημόσιας υγείας, στην ανάδειξη της αξίας του επιστημονικού λόγου στον δημόσιο διάλογο, ακόμα και στο επίπεδο συμμόρφωσης των πολιτών σε εξαιρετικά πιεστικές συνθήκες, η χώρα μας παρουσιάζει επιτυχίες.
Υπάρχει όμως και ένα άλλο ζήτημα το οποίο μας οδηγεί στο να επαναλάβουμε το κλισέ της «κρίσης που δημιουργεί ευκαιρίες». Και αυτή η ευκαιρία δεν είναι άλλη από τον εκ των πραγμάτων ξαφνικό, βιαστικό, ωστόσο πραγματικό ψηφιακό μετασχηματισμό που φαίνεται να λαμβάνει χώρα. Πλήθος επαγγελματιών, κλάδων και επιχειρήσεων, προσπαθώντας να συνεχίσουν ή να διατηρήσουν με κάποιο λειτουργικό τρόπο μέρος της δραστηριότητας και της παραγωγής τους σε διάφορα επιχειρησιακά επίπεδα, έχουν στραφεί στην αξιοποίηση του διαδικτύου και σειράς εργαλείων και υπηρεσιών που είτε ήταν ήδη διαθέσιμα, είτε βελτιώθηκαν τάχιστα, ούτως ώστε να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες χρήσης. Παραδοσιακές επιχειρησιακές λειτουργίες και διαδικασίες της οικονομίας αναμορφώνονται ταχύτατα και προσαρμόζονται σε ψηφιακό πλέον περιβάλλον. Υπηρεσίες τηλεκπαίδευσης, τηλεργασίας, ηλεκτρονικών συναλλαγών με το Δημόσιο, με τις επιχειρήσεις και τον χρηματοπιστωτικό τομέα (e-banking) δέχονται αυτή τη στιγμή αυξημένο όγκο χρηστών που προσπαθεί να αξιοποιήσει αυτές τις δυνατότητες για να καλύψει τις ανάγκες του.
Ήδη με βάση κάποιες πρώτες εκτιμήσεις από τους παρόχους τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, η αύξηση σε χρήση δεδομένων, αλλά και ομιλία τον Μάρτιο σε σχέση με τον Φεβρουάριο, ήταν σημαντική. Στην κινητή σημειώνεται αύξηση 21,3% σε δεδομένα και 14,5% σε λεπτά ομιλίας, ενώ στην σταθερή τηλεφωνία η αύξηση είναι της τάξης του 36% στα δεδομένα και 46% στα λεπτά ομιλίας.
Οι πρόσκαιρες λύσεις από την αξιοποίηση αυτών των επιλογών μπορούν να είναι μόνιμες;. Σήμερα, κάθε μέρα ακόμα και άνθρωποι που δυσκολεύονταν με τις τεχνολογίες προσπαθούν να προσαρμοστούν. Για παράδειγμα είναι βέβαιο ότι η αξία ενός μαθήματος σε οποιαδήποτε βαθμίδα της εκπαίδευσης δια φυσικής παρουσίας, δεν συγκρίνεται με κανέναν ασύγχρονο ή σύγχρονο τρόπο τηλεκπαίδευσης και θα επανέλθουμε σε αυτόν. Όμως, η εξοικείωση διδασκόντων και διδασκόμενων με αυτόν τον μηχανισμό, θα βοηθήσει να δημιουργηθούν νέα εργαλεία και επιλογές που θα πλαισιώνουν τελικά και τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας όταν η κατάσταση ομαλοποιηθεί. Συνεπώς η γνώση, η προσαρμοστικότητα και η ευελιξία που αποκτάται σήμερα, πρέπει να διατηρηθούν και να αξιοποιηθούν.
Είναι επίσης εξαιρετικά θετικό ότι μέχρι σήμερα τόσο ο ιδιωτικός, όσο και ο δημόσιος τομέας έχουν δείξει μάλλον γρήγορη και σχετικά αποδοτική προσαρμογή στις νέες συνθήκες. Σαφώς η αποτελεσματικότητα αυτών των υπηρεσιών βασίζεται αφενός στις δεξιότητες των χρηστών, υφιστάμενων και δυνητικά νέων, αφετέρου στις επενδύσεις σε ευρυζωνικές υποδομές που έχουν γίνει. Όλες αυτές οι νέες υπηρεσίες εξαρτώνται άμεσα: α) από το επίπεδο των επενδύσεων που έχουν πραγματοποιηθεί σε αυτές, β) από την ικανότητα του τεχνολογικού τομέα να βελτιώσει τις υπηρεσίες του και γ) από τις ικανότητες επιχειρήσεων άλλων κλάδων να εντάξουν την τεχνολογία και ψηφιακές διαδικασίες λειτουργικά στις υφιστάμενες διαδικασίες τους. Ο τελευταίος κρίκος της αλυσίδας είναι οι πολίτες-χρήστες που καλούνται να τις αξιοποιήσουν σε επαγγελματικό και προσωπικό επίπεδο, ώστε να βελτιώσουν τη δύσκολη καθημερινότητα αυτών των στιγμών.
Αυτός ο ψηφιακός μετασχηματισμός απαιτεί όμως επενδύσεις σε ευρυζωνικά δίκτυα και υποδομές νέας γενιάς που όχι μόνο θα υποστηρίξουν τις αυξανόμενες ανάγκες αλλά θα προσφέρουν το υπόστρωμα για νέες εφαρμογές και καινοτόμες υπηρεσίες σε διάφορα πεδία και κλάδους. Άλλωστε, το δίκτυο πέμπτης γενιάς διαμορφώνει ένα νέο περιβάλλον με πολλαπλά οφέλη για την κοινωνία και την επιχειρηματικότητα. Τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο των πραγμάτων, η τεχνητή νοημοσύνη, το cloud computing και η ανάλυση μεγάλων δεδομένων, λόγω της μεγαλύτερης χωρητικότητας από τα σημερινά δίκτυα δημιουργούν νέες προκλήσεις για πολίτες και επιχειρήσεις. Συνεπώς, οφείλουμε να αξιολογήσουμε σοβαρά το σχετικό ρυθμιστικό μας πλαίσιο ώστε να ενθαρρυνθούν αυτές οι επενδύσεις, από δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
Στο πλαίσιο αυτό όμως, σημαντικός παράγοντας προόδου είναι και ο ψηφιακός μετασχηματισμός του ίδιου του κράτους. Παραδοσιακές υπηρεσίες της Δημόσιας Διοίκησης φάνηκε ότι μπορούν σχετικά εύκολα να αντικατασταθούν με νέες καινοτόμες υπηρεσίες και εφαρμογές που διευκολύνουν την επιχειρηματική λειτουργία και βελτιώνουν την καθημερινότητα των πολιτών. Περισσότερα έργα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης θα δημιουργήσουν επίσης προϋποθέσεις για νέες επενδύσεις και θέσεις εργασίας υψηλής εξειδίκευσης. Ταυτόχρονα, κατά τη διαδικασία της ψηφιοποίησης των υπηρεσιών, τις περισσότερες φορές διαπιστώνονται και περιθώρια απλοποίησης διαδικασιών, ώστε τελικά να αποφεύγεται απλώς η μεταφορά της υφιστάμενης γραφειοκρατίας σε ψηφιακό περιβάλλον.
Πρέπει επομένως να αναζητηθούν τα κατάλληλα κίνητρα για να ενισχυθεί η χρήση και η πρόσβαση σε διαδικτυακές εφαρμογές του Δημοσίου. Η βίαιη προσαρμογή που έγινε εντός της τρέχουσας υγειονομικής κρίσης πρέπει να αξιοποιηθεί ως μία ευκαιρία να διατηρηθεί η δυναμική αυτής της χρήσης και μετά την ομαλοποίηση των κοινωνικοοικονομικών μας λειτουργιών. Άλλωστε, η υποχρεωτική χρήση της ηλεκτρονικής εφαρμογής ενός, μικρού έστω, αλλά κομβικού αριθμού υπηρεσιών έχει αποδειχθεί στο παρελθόν ότι λειτουργεί παρά τις εναρκτήριες δυσκολίες (taxisnet, ηλ. συνταγογράφηση, κτλ).
Παράλληλα όμως, είναι πολύ σημαντικό να εργαστούμε και σε ένα άλλο πεδίο: στο να αναδείξουμε την οικοδόμηση ψηφιακών δεξιοτήτων σε στρατηγική προτεραιότητα για τη χώρα μας, καθώς στην Ελλάδα καταγράφεται συστηματικά το λεγόμενο ψηφιακό χάσμα σε πολίτες και επιχειρήσεις. Στη μία πλευρά είναι οι νεώτεροι, πιο καταρτισμένοι πολίτες, αλλά και οι μεγαλύτερες σε μέγεθος επιχειρήσεις που έχουν μια μεγαλύτερη ευκολία στην προσαρμοστικότητα. Αυτοί τα καταφέρνουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Υπάρχουν όμως και οι «άλλοι». Αυτοί που για διάφορους λόγους δεν διαθέτουν τις ψηφιακές ικανότητες να συμμετάσχουν πιο ενεργά σε αυτόν τον μετασχηματισμό και να βελτιώσουν τη δική τους καθημερινότητα. Η ανάγκη γεφύρωσης του ψηφιακού αυτού χάσματος είναι μεγάλη.
Δεν μπορεί να είναι επιλογή η αγνόηση των αναγκών εκπαίδευσής τους ή η αντιμετώπισή του ως αποκλειστικού προβλήματος που πρέπει οι ίδιοι να επιλύσουν, ως «τεχνολογικά αναλφάβητοι» Σε καμία περίπτωση δεν είναι άφωνοι. Πρέπει να τους κάνουμε unmute, καθώς δεν νοείται ψηφιακός μετασχηματισμός και πρόοδος αν δεν αφορά τους πάντες. Η διάδοση και εξοικείωση του πληθυσμού με κινητές συσκευές, ίσως είναι το εργαλείο, το μέσο για την ταχύτερη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή με εφαρμογές υλοποιήσιμες και μέσω κινητών συσκευών. Ας χτίσουμε πάνω στη σημερινή εμπειρία.